Sangam adabiyoti

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Anʼanaga koʻra, qadimgi Tamil Siddhar Agastyar Maduraydagi birinchi Tamil Sangamga raislik qilgan.

„Sangam“ adabiyoti - Xyorolar sheʼriyati" deb nomlangan (Tamil: Kayōōr sayyuḷ)[1]. Qadimgi Tamil adabiyotini va Janubiy Hindistonning taniqli adabiyotlaridan hisoblanadi. Tamil anʼanalari va afsonalari uni Madurai va Kapatapuram (Pandyan poytaxtlari) atrofidagi uchta adabiy yigʻilish bilan bogʻlaydi: birinchisi 4440-yildan ortiq, ikkinchisi 3700-yildan ortiq va uchinchisi umumiy davr boshlanishidan 1850 yil oldin[2][3]. Olimlar bu Tamil anʼanalariga asoslangan xronologiyani tarixiy va afsonaviy deb bilishadi[4]. Aksariyat olimlar tarixiy Sangam adabiyoti davri miloddan avvalgi davrni oʻz ichiga oladi. Miloddan avvalgi 300 yildan milodiy 300 yilgacha[2][5][6], boshqalar esa bu erta klassik Tamil adabiyoti davrini biroz keyinroq va torroq qilib, lekin barchasi milodiy 300 yilgacha joylashadi[7][8][9]. Tamil adabiyoti va tarixi olimi Komil Zvelebilning soʻzlariga koʻra, Sangam adabiyoti uchun eng maqbul diapazon miloddan avvalgi 100 yildan 250 yilgacha boʻlgan matnlar va kolofonlardagi lingvistik, prozodik va kvazitarixiy ishoralarga asoslanadi[10].

Sangam adabiyoti umumiy davrning ikkinchi mingyilligining koʻp qismida unutilib ketgan, ammo XIX asrning oxirida mustamlaka davri olimlari tomonidan hinduizm monastirlarida, xususan Kumbakonam yaqinidagi shaivizm bilan bogʻliq boʻlgan monastirlarda saqlanib qolgan va qayta kashf etilgan[10][11]. Qayta kashf etilgan Sangam klassik kolleksiyasi asosan bard korpusidir. U hozirgacha saqlanib qolgan eng qadimiy Tamil grammatikasining Urt matni (Tolkappiyam), Ettuttokay antologiyasi („Sakkiz toʻplam“), Pattuppattu antologiyasi („Oʻn qoʻshiq“) dan iborat[10] Sangam davridan keyingi tamil adabiyoti yaʼni miloddan keyin yillarni oʻz ichiga oladi. Milodiy 250 yil, yaʼni miloddan avvalgi yillar hisoblanadi. Milodiy 600 yil — odatda „Sangamdan keyingi“ adabiyot deb ataladi[8].

Ushbu toʻplamda 473 shoir tomonidan tuzilgan tamil tilida 2381 ta sheʼr mavjud, ulardan 102 tasi anonim[10][12]. Ulardan 16 ta shoir maʼlum Sangam adabiyotining qariyb 50 % ni tashkil qiladi[10] eng sermahsul shoir Kapilar bilan birga butun jamlanmaning atigi 10 % dan sal kamrogʻiga hissa qoʻshgan[13]. Bu sheʼrlar 3 misradan 782 misragacha oʻzgarib turadi[11]. Sangam davrining barda sheʼriyati asosan sevgi (akam) va urush (puram) haqida boʻlib, qisqaroq sheʼrlar bundan mustasno, masalan, paripaataldagi diniyroq va Vishnu, Shiva, Durga va Muruganni maqtagan sheʼrlar bundan mustasno[2][14][15].

Nomenklatura va anʼanalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sangam soʻzma-soʻz „yigʻilish, yigʻilish, birodarlik, akademiya“ degan maʼnoni anglatadi. Tamil tili va adabiyoti olimi Devid Shulmanning soʻzlariga koʻra, Tamil anʼanasi Sangam adabiyoti uzoq antik davrda uch davrda paydo boʻlgan, ularning har biri koʻp ming yilliklarga choʻzilgan[16] Birinchisi hind xudosi Shiva, uning oʻgʻli Murugan, Kubera, shuningdek, 545 donishmand, shu jumladan mashhur Rigvedik shoiri Agastyadan kelib chiqqan. Afsonaga koʻra, birinchi akademiya toʻrt ming yildan koʻproq vaqtga choʻzilgan va zamonaviy Madurai shahrining janubida joylashgan boʻlib, keyinchalik u „dengiz tomonidan yutib yuborilgan“, deydi Shulman[16][17]. Ikkinchi akademiya, shuningdek, juda uzoq umr koʻrgan Agastya raisligida, Sharqiy dengiz boʻyidagi Kapatapuram yaqinida joylashgan va uch ming yil davom etgan. Buni suv toshqinlari yutib yubordi. Ikkinchi Sangamdan, afsonada aytilishicha, Akattiyam va Tolkāppiyam omon qolgan va uchinchi Sangam olimlariga rahbarlik qilgan[16][17].

Kompilyatsiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu davrdagi mavjud adabiyotlar milodiy X asrda taxminan xronologiyaga asoslangan holda ikki toifaga boʻlingan va tuzilgan. Kategoriyalar Ettuthogai (yoki Ettuttokai, „Sakkiz antologiya“) va Pattuppāṭṭu („Oʻn Idil“) ni oʻz ichiga olgan patiṉeṇmēlkaṇakku („oʻn sakkizta katta matn seriyasi“). Takanobu Takaxashiga koʻra, bu kompilyatsiya quyidagicha[11]:

Ettuttokai[11]
Ism Qadimgi sheʼrlar Asl sheʼrlar Sheʼrlardagi satrlar Shoirlar soni
Narrinai 400 400 9-12 175
Kuruntokay 402 400 4-8 205
Ainkurunuru 499 500 3-6 5
Patirruppattu 86 10x10 farqlanadi 8
Paripatal 33 70 farqlanadi 13
Kalittokay 150 150 farqlanadi 5
Akananuru 401 400 12-31 145
Purananuru 398 400 farqlanadi 157
Pattuppattu[11]
Ism Chiziqlar Muallif
Tirumurukarruppatai 317 Nakkirar
Porunararruppatai 234 Mutattamakkanniyar
Cirupanarruppatai 296 Nattattanar
Perumpanarruppatai 500 Uruttirankannaiyar
Mullaippattu 103 Napputanar
Maturaikkanci 782 Mankuti Marutanar
Netunalvatai 188 Nakkirar
Kurincippattu 261 Kapilar
Pattinappalai 301 Uruttirankannanar
Malaypatukatam 583 Perunkaucikanar

Tasniflash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sangam adabiyoti keng miqyosda akamlarga அகம் , ichki) va puram (புறம் , tashqi)[18]. Akam sheʼriyati ishqiy sevgi, jinsiy birlashma va erotizm kontekstidagi his-tuygʻular va his-tuygʻular haqidadir. Puram sheʼriyati urush va jamoat hayotidagi jasorat va qahramonliklarni aks ettiradi[10][18]. Sangam sheʼriyatining taxminan toʻrtdan uch qismi akam mavzuli, toʻrtdan bir qismi esa puramdir[19].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Tarixiy hind matnlari roʻyxati
  • Tamiḻakam
  • Birinchi Sangam
  • Ikkinchi Sangam
  • Tamil Sangams
  • Sangam shoirlari roʻyxati

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ K Kailasapathy. Tamil Heroic Poetry. Clarendon Press, 1968 — 1 bet. ISBN 9780198154341. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Upinder Singh. A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century. Pearson Education India, 2008 — 27–28 bet. ISBN 978-81-317-1120-0. 
  3. ↑ Kamil Zvelebil 1973, ss. 45–49 with footnotes
  4. ↑ India: Society, Religion and Literature in Ancient and Medieval Periods, 1st Roma Chatterjee: , New Delhi: Government of India, Ministry of Information and Broadcasting, 2021. ISBN 978-93-5409-122-3. 
  5. ↑ Nadarajah, Devapoopathy. Love in Sanskrit and Tamil Literature: A Study of Characters and Nature, 200 B.C.-A.D. 500 (inglizcha). Motilal Banarsidass Publ., 1994. ISBN 978-81-208-1215-4. 
  6. ↑ University, Vijaya Ramaswamy, Jawaharlal Nehru. Historical Dictionary of the Tamils (inglizcha). Rowman & Littlefield, 25-avgust 2017-yil. ISBN 978-1-5381-0686-0. 
  7. ↑ Hartmut Scharfe. Grammatical Literature. Otto Harrassowitz Verlag, 1977 — 178–179 bet. ISBN 978-3-447-01706-0. 
  8. ↑ 8,0 8,1 Kamil Zvelebil. Companion Studies to the History of Tamil Literature. BRILL Academic, 1992 — 12–13 bet. ISBN 90-04-09365-6. 
  9. ↑ Kallidaikurichi Aiyah Nilakanta Sastri. A history of South India from prehistoric times to the fall of Vijayanagar. Oxford University Press, 1958 — 110–112 bet. 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Kamil Zvelebil 1974.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Takanobu Takahashi. Tamil Love Poetry and Poetics. BRILL Academic, 1995 — 1–3 with footnotes bet. ISBN 90-04-10042-3. 
  12. ↑ George L. Hart III, The Poems of Ancient Tamil, U of California P, 1975.
  13. ↑ Tamil Love Poetry Selby: . New York Chichester, West Sussex: Columbia University Press, 31-yanvar 2011-yil. DOI:10.7312/selb15064. ISBN 978-0-231-52158-1. 
  14. ↑ Kallidaikurichi Aiyah Nilakanta Sastri. A history of South India from prehistoric times to the fall of Vijayanagar. Oxford University Press, 1958 — 110–119, 330–335 bet. 
  15. ↑ Sangam Literature, Encyclopaedia Britannica (2011)
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Shulman 2016.
  17. ↑ 17,0 17,1 Daniélou, Alain. A Brief History of India (inglizcha). Simon and Schuster, 11-fevral 2003-yil. ISBN 9781594777943. 
  18. ↑ 18,0 18,1 Thomas Manninezhath. Harmony of Religions: Vedānta Siddhānta Samarasam of Tāyumānavar. Motilal Banarsidass, 1993 — 78–79 bet. ISBN 978-81-208-1001-3. 
  19. ↑ Takanobu Takahashi. Tamil Love Poetry and Poetics. BRILL Academic, 1995 — 3–5 with footnotes bet. ISBN 90-04-10042-3. 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sangam_adabiyoti&oldid=4217486" dan olindi