Kontent qismiga oʻtish

Saʼdiylar

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Saʼdiylar (arab. السعديون — as-saʿdiyyūn) — 1509—1659 yillarda Magʻrib (Marokash) hududida hukmronlik qilgan Sharifiylar sulolasi. 1509 yildan 1554 yilgacha ular janubiy Marokashni, keyin 1603 yilgacha butun Marokashni, keyinchalik faqat Fos va Marrakeshni boshqargan.

Kelib chiqishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Saʼdiylar davlati oʻzining eng katta kengayishi davrida

Saʼdiylar oʻzlarini Muhammad paygʻambar avlodlaridan deb hisoblashgan. Saʼdiylarning asoschisi Muhammadning nabirasi Imom Hasanning nabirasi Yambulik Muhammad an-Nafsa az-Zakiiy hisoblanadi. 16-asr boshlarida ular Dra daryosi vodiysidagi Tagmadertda yashagan. Ularning ajdodlari qal’asi Tidzi ksar, Zagoradan[1] 10 km shimolda. Saʼdiylarning siyosiy muxoliflari oʻzlarining Imom Hasan nasl-nasabini inkor etib, ularning nasl-nasabini Muhammadning emizuvchisi Halima binti Abu Zuaybga[2] bogʻladilar. Saʼdiylar Magʻribda soʻfiylikni yoyishgan.

Hokimiyatga koʻtarilish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vattosiylar sulolasi inqirozga yuz tutdi, hukmdorlarning obroʻsi pasayib ketdi, mamlakatni portugallar bosqinidan himoya qilishning iloji boʻlmadi. Bu vaqtda saʼdiyaliklar diniy birodarlar va marabutlar tomonidan koʻtarilgan qoʻzgʻolonning boshida turishgan. Saʼdiylarning birinchi yetakchisii Abu Abdulloh al-Qoim (1509-1517) qoʻzgʻolon rahbari boʻldi va Marokash janubini oʻz qoʻliga oldi. Saʼdiylar Portugaliyaning Agadir shahrini egallashga muvaffaq boʻldilar va 1549-yilda Vattosiy regenti Bu Xassunni agʻdarib tashladilar. 1549-yil Marokashda sulolaning boshlanishi hisoblanadi.

Boshqaruv kengashi xususiyatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Saʼdiylar sulolasining eng mashhur yetakchisi Marrakeshda hukmronlik qilgan Ahmad al-Mansur (hukmronligi 1578-1603) edi. U portugallarni Marokashdan quvib chiqarishga, Songay imperiyasini oʻz taʼsir doirasiga kiritishga va uning poytaxti Timbuktuni zabt etishga, shuningdek, mamlakatni turk istilosidan himoya qilishga muvaffaq boʻldi.

Saʼdiylar poytaxti avval Tarudant, keyin Marrakesh edi. Marrakeshda Saʼdiylarning dafn etilgan joylari saqlanib qolgan.

Saʼdiylar hukmronligi ostida Saledagi qaroqchilar oʻziga xos avtonom respublikani yaratdilar. Asta-sekin Marokash Gʻarbiy Afrikadagi oltin konlari ustidan nazoratni yoʻqotdi. 17-asr oʻrtalarida Marokashning nazorati mamlakatda hali ham hokimiyatda boʻlgan Alauiylar sulolasi qoʻliga oʻtdi.

Janubiy Marokash hukmdorlari (1509-1544)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Abu Abdulloh al-Qoim (hukmronligi 1509-1517)
  • Ahmad I al-Araj (1517-1544 yillarda hukmronlik qilgan)
  • Muhammad II ash-Shayx (1544-1557 yillarda hukmronlik qilgan) (1554 yildan butun Marokash hukmdori)

Marokash hukmdorlari (1544-1603)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Muhammad ash-Shayx
  • Abdulloh I al-Golib (1557-1574 yillarda hukmronlik qilgan)
  • Abu Abdulloh Muhammad II (hukmronligi 1574-1576)
  • Abu Marvon Abdulmalik I (1576-1578 yillar hukmronligi)
  • Ahmad II al-Mansur (hukmronligi 1578-1603)
  • Abu Fares Abdulloh (1564 yilda tugʻilgan) (1603-1608 yillarda Marokashning bir qismida hukmronlik qilgan)

Marrakesh hukmdorlari (1603-1659)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Zidan Abu Maali (hukmronligi 1603-1627)
  • Abu Marvon Abdulmalik II (hukmronligi 1627-1631)
  • Al-Valid ibn Zidan (1631-1636 yillar hukmronligi)
  • Muhammad ash-Shayx as-Segir (1636-1655 yillar hukmronligi)
  • Ahmad III al-Abbos (1655-1659 yillarda hukmronlik qilgan)

Fes hukmdorlari (1603-1627)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Muhammad ash-Shayx al-Maʼmun (1560-yilda tugʻilgan), (hukmronligi 1604-1613).
  • Abdullaxon II (hukmronligi 1613-1623)
  • Abdulmalik III (hukmronligi 1623-1627)
  1. „Султан Саади Мохаммед эш-Шейх эс-Сегир в письме алавитскому шерифу Мулаю Мухаммеду улд Мулаю): «Мы из Тидси, одного из ксуров на реке Дра» (Nozhet el Hadi, с. 15). Координаты Тидзи: широта 30° 59' 52 N, долгота 7° 24' 49 W.“.
  2. „The use of Analogy and the Role of the Sufi Shaykh in Post-Marinid Morocco, Vincent Cornell, International Journal of Middle East Studies, vol. 15, no. 1 (feb, 1983), pp.67-93)“.