Saʼdiylar

Saʼdiylar (arab. السعديون — as-saʿdiyyūn) — 1509—1659 yillarda Magʻrib (Marokash) hududida hukmronlik qilgan Sharifiylar sulolasi. 1509 yildan 1554 yilgacha ular janubiy Marokashni, keyin 1603 yilgacha butun Marokashni, keyinchalik faqat Fos va Marrakeshni boshqargan.

Tarixi

Kelib chiqishi

Saʼdiylar davlati oʻzining eng katta kengayishi davrida

Saʼdiylar oʻzlarini Muhammad paygʻambar avlodlaridan deb hisoblashgan. Saʼdiylarning asoschisi Muhammadning nabirasi Imom Hasanning nabirasi Yambulik Muhammad an-Nafsa az-Zakiiy hisoblanadi. 16-asr boshlarida ular Dra daryosi vodiysidagi Tagmadertda yashagan. Ularning ajdodlari qal’asi Tidzi ksar, Zagoradan 10 km shimolda. Saʼdiylarning siyosiy muxoliflari oʻzlarining Imom Hasan nasl-nasabini inkor etib, ularning nasl-nasabini Muhammadning emizuvchisi Halima binti Abu Zuaybga bogʻladilar. Saʼdiylar Magʻribda soʻfiylikni yoyishgan.

Hokimiyatga koʻtarilish

Vattasidlar sulolasi inqirozga yuz tutdi, hukmdorlarning obroʻsi pasayib ketdi, mamlakatni portugallar bosqinidan himoya qilishning iloji boʻlmadi. Bu vaqtda saʼdiyaliklar diniy birodarlar va marabutlar tomonidan koʻtarilgan qoʻzgʻolonning boshida turishgan. Saʼdiylarning birinchi yetakchisii Abu Abdulloh al-Qoim (1509-1517) qoʻzgʻolon rahbari boʻldi va Marokash janubini oʻz qoʻliga oldi. Saʼdiylar Portugaliyaning Agadir shahrini egallashga muvaffaq boʻldilar va 1549-yilda Vattasid regenti Bu Xassunni agʻdarib tashladilar. 1549-yil Marokashda sulolaning boshlanishi hisoblanadi.

Boshqaruv kengashi xususiyatlari

Saʼdiylar sulolasining eng mashhur yetakchisi Marrakeshda hukmronlik qilgan Ahmad al-Mansur (hukmronligi 1578-1603) edi. U portugallarni Marokashdan quvib chiqarishga, Songay imperiyasini oʻz taʼsir doirasiga kiritishga va uning poytaxti Timbuktuni zabt etishga, shuningdek, mamlakatni turk istilosidan himoya qilishga muvaffaq boʻldi.

Saʼdiylar poytaxti avval Tarudant, keyin Marrakesh edi. Marrakeshda Saʼdiylarning dafn etilgan joylari saqlanib qolgan.

Saʼdiylar hukmronligi ostida Saledagi qaroqchilar oʻziga xos avtonom respublikani yaratdilar. Asta-sekin Marokash Gʻarbiy Afrikadagi oltin konlari ustidan nazoratni yoʻqotdi. 17-asr oʻrtalarida Marokashning nazorati mamlakatda hali ham hokimiyatda boʻlgan Alauiylar sulolasi qoʻliga oʻtdi.

Hukmdorlar

Janubiy Marokash hukmdorlari (1509-1544)

• Abu Abdulloh al-Qoim (hukmronligi 1509-1517)
• Ahmad I al-Araj (1517-1544 yillarda hukmronlik qilgan)
• Muhammad II ash-Shayx (1544-1557 yillarda hukmronlik qilgan) (1554 yildan butun Marokash hukmdori)

Marokash hukmdorlari (1544-1603)

• Muhammad ash-Shayx
• Abdulloh I al-Golib (1557-1574 yillarda hukmronlik qilgan)
• Abu Abdulloh Muhammad II (hukmronligi 1574-1576)
• Abu Marvon Abdulmalik I (1576-1578 yillar hukmronligi)
• Ahmad II al-Mansur (hukmronligi 1578-1603)
• Abu Fares Abdulloh (1564 yilda tugʻilgan) (1603-1608 yillarda Marokashning bir qismida hukmronlik qilgan)

Marrakesh hukmdorlari (1603-1659)

• Zidan Abu Maali (hukmronligi 1603-1627)
• Abu Marvon Abdulmalik II (hukmronligi 1627-1631)
• Al-Valid ibn Zidan (1631-1636 yillar hukmronligi)
• Muhammad ash-Shayx as-Segir (1636-1655 yillar hukmronligi)
• Ahmad III al-Abbos (1655-1659 yillarda hukmronlik qilgan)

Fes hukmdorlari (1603-1627)

• Muhammad ash-Shayx al-Maʼmun (1560-yilda tugʻilgan), (hukmronligi 1604-1613).
• Abdullaxon II (hukmronligi 1613-1623)
• Abdulmalik III (hukmronligi 1623-1627)

Manbalar

• Irmiyaeva T. Yu. Istoriya musulmanskogo mira ot Xalifata do Blistatelnoy Porti
• Rosander, E. Evers and Westerlund, David (1997). African Islam and Islam in Africa: Encounters Between Sufis and Islamists. C. Hurst & Co. Publishers. ISBN 1-85065-282-1
• History of Morocco
• Morocco in the Sixteenth Century. Problems and Patterns in African Foreign Policy by Dahiru Yahya, Canadian Journal of African Studies / Revue Canadienne des Études Africaines, Vol. 18, No. 1 (1984), pp. 252–253
• https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D1%82%D1%8B&stable=1#cite_note-1