Rossiya Federatsiyasi sub'ektlari
Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari (federatsiya sub’ektlari) — Rossiya Federatsiyasidagi yuqori darajadagi hududiy birliklarning nomi — mintaqalar .
Rossiya Federatsiyasi sub’ektining asosiy yuridik shaxsi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rossiya Konstitutsiyasiga koʻra, Rossiya Federatsiyasi federal davlat boʻlib, 85 ta teng huquqli sub’ektlar — respublikalar, hududlar, viloyatlar, federal shaharlar, avtonom okruglar va avtonom viloyatdan iborat.
Rossiya Federatsiyasining taʼsis sub’ektining eng yuqori mansabdor shaxsi Rossiya Federatsiyasining taʼsis sub’ektining nizomi yoki konstitutsiyasiga muvofiq saylangan va Rossiya Federatsiyasining ushbu taʼsis sub’ektining davlat hokimiyatining eng yuqori ijro etuvchi organining rahbari boʻlgan bosh rahbardir. Rossiya Federatsiyasi — prezident, gubernator, mer, taʼsis sub’ekti rahbari yoki taʼsis sub’ekti maʼmuriyati rahbari . Har bir mintaqaning oʻz ustavi yoki konstitutsiyasi, ijro etuvchi hokimiyat tizimi, parlamenti, shuningdek u tomonidan qabul qilingan va Rossiya Federatsiyasining maʼlum bir sub’ekti hududida amal qiladigan oʻz qonunchiligi mavjud. Bundan tashqari, Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari Rossiya parlamentining yuqori palatasiga ikki vakilni topshiradi — Federatsiya Kengashi .
Rossiya Federatsiyasining federal davlat organlari bilan munosabatlarda barcha sub’ektlar oʻzaro tengdir. Mintaqalar Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasi bilan oʻz yurisdiktsiyasiga kiritilgan masalalarni hal qilish huquqiga ega. Rossiya Federatsiyasidan ajralib chiqish huquqi Konstitutsiyada koʻzda tutilmagan .
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sovet davri[tahrir | manbasini tahrirlash]
" Federatsiya sub'ekti " umumlashtiruvchi atamasi birinchi marta 1990-yilda paydo boʻlgan, shu vaqtgacha RSFSRni tashkil etuvchi hududiy birliklar majmuiga nom berilmagan:
- 1937-yilgi RSFSR Konstitutsiyasining 14-moddasida RSFSR hududlar, viloyatlar, avtonom sovet sotsialistik respublikalari va avtonom viloyatlardan iborat, ammo ular federatsiyaning sub’ektlari ekanligi koʻrsatilmagan. RSFSRning respublika boʻysunuvchi shaharlari singari avtonom viloyatlar 1920-yillarning oxiridan boshlab respublika hokimiyatlarining bevosita nazorati ostidagi milliy maʼmuriy birliklar hisoblanib, yirikroq hududiy birliklar — hududlar va viloyatlarning (milliy okruglardan farqli ravishda) bir qismi boʻlib qolgan. qaysi bu hududlar va butunlay viloyatlarga boʻysunadi).
- RSFSRning 1978-yildagi Konstitutsiyasi yangi tahrirni kiritdi: „ Avtonom Sovet Sotsialistik respublikalari Rossiya Sovet Federativ Sotsialistik Respublikasida tuziladi“ va keyinchalik: " RSFSRda hududlar … viloyatlar … shaharlar mavjud. respublikaga boʻysunish … viloyatlar tarkibiga kiruvchi avtonom viloyatlar … hududlar va viloyatlar tarkibiga kiruvchi avtonom okruglar … " (71-modda). Bundan kelib chiqadiki, faqat ASSR federatsiya sub’ektlari, qolgan maʼmuriy birliklar esa bevosita federatsiya tarkibiga kiradi. Bundan tashqari, RSFSRning respublika boʻysunuvchi shaharlari haqida gap ketganda, ushbu soʻz birinchi marta ular ilgari roʻyxatga olingan hududlarga boʻysunmasligini koʻrsatdi.
Federatsiya sub’ekti kontseptsiyasi SSSRning 1990-yil 6-apreldagi 1457-I-sonli „SSSR va Federatsiya sub’ektlari oʻrtasidagi vakolatlarni chegaralash toʻgʻrisida“ gi qonuni bilan kiritilgan boʻlib, u birinchi marta federatsiya deb nomlangan. SSSR federal davlat, garchi SSSR Konstitutsiyasi (70-modda) 1990-yil oxirigacha SSSRni bevosita federatsiya tomonidan emas, balki sotsialistik federalizm tamoyili asosida tuzilgan yagona ittifoq koʻp millatli davlat tomonidan eʼlon qilingan edi. Ittifoq respublikalari va avtonom respublikalar (avtonom tuzilmalar) SSSR federatsiyasining sub’ektlari deb nomlandi.
Bundan tashqari, 1990-yilda SSSR Konstitutsiyasiga kiritilgan oʻzgartirishlar SSSR Prezidenti boshchiligidagi SSSR Federatsiya Kengashining faoliyatini taʼminladi, uning tarkibiga SSSR vitse-prezidenti va ittifoq respublikalari rahbarlari kiradi. . Federatsiya Kengashi majlislarida avtonom respublikalar, avtonom viloyatlar va avtonom okruglarning oliy mansabdor shaxslari ham qatnashish huquqiga ega edilar.
Rossiya Konstitutsiyasi 1993-yil[tahrir | manbasini tahrirlash]
1993-yilda qabul qilingan va 1978-yilgi Rossiya konstitutsiyasi oʻrnini bosuvchi Rossiya Federatsiyasining yangi Konstitutsiyasi federal sub’ektning zamonaviy kontseptsiyasini (65-modda) mustahkamladi. Shunday qilib, u barcha hududlar Rossiya Federatsiyasining bir qismi ekanligini aniqladi. Konstitutsiya, shuningdek, shtatdagi sub’ektlarning olti turini belgilaydi:
- respublikalar ,
- qirralar va hududlar ,
- federal shaharlar ,
- avtonom viloyatlar ,
- avtonom viloyatlar .
Zamonaviy Rossiyada bitta avtonom viloyat tashkil etilgan — yahudiylar, bu Rossiya Federatsiyasining yagona sub’ekti boʻlgan, chunki davlat tashkil etilgan paytda mavjud boʻlgan barcha avtonom viloyatlar, undan tashqari, avtonomlarga aylantirilgan. respublikalar va ularning yangi nomlari 1990-yilda oʻzgartirilgan RSFSR Konstitutsiyasida mustahkamlangan.
RSFSRning hududiy tuzilishidan farqli oʻlaroq, u oʻz faoliyatini toʻxtatgan vaqtga kelib, avtonom okruglar ham Rossiya Federatsiyasining sub’ektlari boʻlib, ular tarkibiga kirgan hududlarga turli darajada bogʻliq boʻlib qoldilar. Keyinchalik bu hududlarga Rossiyaning avtonom viloyatlarining aksariyati kiritildi . Faqatgina istisnolar quyidagi avtonom okruglar (AO) edi: Chukotskiy, Xanti-Mansiysk, Yamalo-Nenets va Nenets . Shu bilan birga, federal Rossiya qonunchiligi avtonom okrugga Rossiya Federatsiyasining sub’ekti va Rossiya Federatsiyasining nizomi (konstitutsiyasi) ga muvofiq hududiy jihatdan kiritilgan Rossiya Federatsiyasining yirik sub’ektining ajralmas qismi boʻlishiga imkon beradi. ikkinchisi. Chukotka avtonom okrugi Rossiya Federatsiyasining boshqa sub’ektlari tarkibiga kirmaydigan yagona avtonom viloyatdir.
RSFSRning sobiq respublika boʻysunuvchi shaharlari — Moskva va Sankt-Peterburg federal ahamiyatga ega boʻlgan shaharlarga aylantirildi va RSFSRning 1978-yildagi Konstitutsiyasida mustahkamlangan federatsiyaning mustaqil sub’ektlari sifatidagi maqomlarini tasdiqladi, ularda ular RSFSRdan ajratildi. Moskva va Leningrad viloyatlari.
Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasining 65-moddasida, jumladan, 2000-yillarda Rossiya viloyatlarining birlashishi va 2014-yilda Qrimning anneksiya qilinishi munosabati bilan mintaqalar roʻyxatiga bir qator oʻzgartirishlar kiritildi.
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Federatsiya xaritasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Quyida, Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasiga muvofiq, Rossiyaning federal tuzilishi haqida maʼlumot berilgan.
 | ||||||||
| 22 respublika [2] | 9 chekka | 46 ta viloyat | ||||||
| 3 ta federal shahar [2] | 1 avtonom viloyat | 4 ta avtonom viloyat | ||||||
Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari roʻyxati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nije, v sootvetstvii s Konstitutsiey Rossii, privedyon perechen subyektov Rossiyskoy Federatsii. Tipi subyektov federatsii privodyatsya v tom je poryadke, v kotorom oni perechisleni v state 65 Konstitutsii Rossiyskoy Federatsii. V predelax kajdoy iz etix kategoriy subyekti federatsii uporyadocheni po alfavitu.
Rossiya Federatsiyasi sub’ektlarining turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jadvalda Rossiya Federatsiyasi sub’ektlarining har bir turining konstitutsiyaviy va huquqiy maqomining xususiyatlari koʻrsatilgan. Tegishli qoidalarni oʻz ichiga olgan Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasining moddalari qavs ichida koʻrsatilgan.
| respublika |
|
| Oʻlka, viloyat, federal shahar |
|
| Avtonom viloyat |
|
| Avtonom okrug |
|
Boshqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Federatsiya mavzu kodlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rossiya Federatsiyasining taʼsis sub’ektlari uchun turli xil kodlash turlari mavjud boʻlib, ularga koʻra turli maqsadlar uchun raqamli yoki harfli belgilar beriladi.
Rossiyaning hududiy tuzilishining boshqa xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bundan tashqari, Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari quyidagilarga boʻlingan:
- 8 ta federal okrug (2010-yilgacha — 7, 2014 yilda — 2016 yilda — 9);
- 12 ta iqtisodiy rayon ;
- 10 geografik hudud ;
- 8 ta tabiiy hududlar[2] ;
- 4 ta harbiy okrug (2010 yilgacha — 6);
- 11 soat mintaqasi (2010 — 2014 yillarda — 9).
Shuningdek, Rossiya Federatsiyasining federal qonunlari asosida toʻgʻridan-toʻgʻri federal hokimiyat organlari tomonidan boshqariladigan, har qanday sub’ektning bir qismi boʻlishi yoki boʻlmasligi mumkin boʻlgan federal hududlar tuzilishi mumkin. Muayyan federal hududning davlat boshqaruvi rejimi ushbu hudud tashkil etilgan federal qonun bilan belgilanadi. 2020-yilda Sirius[3] federal hududi tashkil topdi. Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyaviy sudining 2020-yil 16 martdagi qarorida taʼkidlanganidek, federal hududlarning kiritilishi federal hududlarni Rossiya Federatsiyasi sub’ektlarining maqomiga teng maqomga ega[4] holda shakllantirish imkoniyatini anglatmaydi.[5].
Rossiya federalizmi tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1992-yilda Rossiya hududlari vakolatlarni chegaralash toʻgʻrisidagi Federal shartnomani imzoladilar, keyinchalik u 1978-yilda qabul qilingan Rossiya Konstitutsiyasi matniga kiritilgan.
1993-yilda amaldagi Konstitutsiya qabul qilinganda 89 ta sub’ekt mavjud edi. 2008-yil 1-martdan boshlab, mintaqalar birlashtirilgandan soʻng, Rossiya Federatsiyasining 83 ta sub’ekti qoldi va Qrimning tan olinmagan Rossiyaga qoʻshilishi hisobga olingan holda, 2014-yil 18 martdan boshlab Rossiya Federatsiyasida.85 mavzu.
Xaritada[tahrir | manbasini tahrirlash]
.svg) </img></br> 1994-yil 3-fevraldan 2005-yil 1-dekabrgacha Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari |
.svg) </img></br> 2005-yil 1-dekabrdan 2007-yil 1-yanvargacha Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari |
.svg) </img></br> 2007-yil 1-yanvardan 1-iyulgacha Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari |
.svg) </img></br> 2007-yil 1-iyuldan 2008-yil 1-yanvargacha Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari |
.svg) </img></br> 2008-yil 1-yanvardan 1 martgacha Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari |
.svg) </img></br> 2008-yil 1 martdan 2012-yil 1-iyulgacha Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari |
.svg) </img></br> 2012-yil 1-iyuldan 2014-yil 18 martgacha Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari |
.svg) </img></br> 2014-yil 18 martdan boshlab Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari |
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasi. 65-modda, unda Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari roʻyxati keltirilgan
- Umumiy koʻrinish xaritasi — Rossiya Federatsiyasi sub’ektlari va ularning markazlari (poytaxtlari)
- ↑ Konstitutsionniy sud Rossiyskoy Federatsii v svoyom postanovlenii ot 14-iyulya 1997 goda № 12-P „Po delu o tolkovanii soderjaщegosya v chasti 4 stati 66 Konstitutsii Rossiyskoy Federatsii polojeniya o vxojdenii avtonomnogo okruga v sostav kraya, oblasti“ ustanovil, chto "chast 4 stati 66 Konstitutsii Rossiyskoy Federatsii o vxojdenii avtonomnogo okruga v sostav kraya, oblasti nosit konstatiruyuщiy xarakter. Upotreblenie termina „vxodyaщiy“ oznachaet priznanie Konstitutsiey Rossiyskoy Federatsii suщestvovavshego do eyo vstupleniya v silu polojeniya, soglasno kotoromu avtonomnie okruga, ne oformivshie izmenenie svoego statusa, po-prejnemu vxodyat v sostav sootvetstvuyuщego kraya ili oblasti". Na segodnyashniy den takovimi yavlyayutsya vse avtonomnie okruga, krome Chukotskogo avtonomnogo okruga.
- ↑ Prirodnie rayoni Rossii
- ↑ Federalniy zakon
- ↑ Васильева Н.В., Праскова С.В., Пятковская Ю.В. КОНСТИТУЦИОННЫЙ СТАТУС ФЕДЕРАЛЬНЫХ ТЕРРИТОРИЙ В РОССИИ: ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ЗАКОНОДАТЕЛЬНОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ // Правоприменение. — 2021. — Andoza:Бсокр.
- ↑ Васильева Н.В., Праскова С.В., Пятковская Ю.В. КОНСТИТУЦИОННЫЙ СТАТУС ФЕДЕРАЛЬНЫХ ТЕРРИТОРИЙ В РОССИИ: ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ЗАКОНОДАТЕЛЬНОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ // Правоприменение. — 2021. — Andoza:Бсокр.