Rios kodeksi

Rios Kodeksi

Rios Kodeksi sahifasi
Muallif(lar)	Fray Pedro de Los Rios
Tarjimon(lar)	S.A.Kuprienko
Til	nauatl, italyan
Qismlar	Atstek Kodeksi
Janr(lar)i	Astrologiya, kalendar, mifologiya, yilnoma, tarix
Nashr etilgan sanasi	2013-1014 yil (Ukraina)
Nashriyot	Vidavets Kuprienko S.A.
ISBN	978-617-7085-11-8

Rios Kodeksi – XVI asrning uchinchi choragida Ispaniyalik Dominikan ruhoniysi Pedro de los Rios sharhlarinning italyan tiliga tarjimasi. Ilk bora italyan tilidan 2013-2014 yillarda S. A. Kuprienko tomonidan tarjima qilingan.

Tarkibi

Rios Kodeksi akkordeon kabi buklangan 101 sahifadan iborat boʻlgan Yevropa qogʻoziga tushurilgan. U Vatikan Apostol kutubxonasida saqlanadi va Vatikan A Kodeksi yoki Vatikan 3738 Kodeksi sifatida ham tanilgan (el Códice Vaticano A, el Codex Vaticanus A, el Codex Vaticanus 3738).

Yaratilish tarixi

Dominikan ordeni hujjatlaridan maʼlumki, 1541-yilda Pedro de los Rios Mexikoda, 1547-1548 yillarda – Oaxakada, 1550-1552 yillarda – Pueblada, 1553 yilda – Mexikoda, 1555 yildan – yana Pueblada boʻlib 1565-yilda vafot etgan. Sharhlangan kodlar ilk mustamlaka davrlarining oʻziga xos hodisasini ifodalanib, piktogramma yozuvida yozilgan, ikki tilli hujjatlar chizilgan (odatda hind muallifi tomonidan bajarilgan) va uning ispan tilidagi izohi bilan yaratilgan. Rios Kodeksining yaratilgan prototipi – 1549-1555 yillar oraligʻida tuzilgan yana bir izohli kod boʻlib, hozir Parijda saqlanadi va Codex Telleriano-Remensis deb nomlanadi. Baʼzi sabablarga koʻra tugallanmagan qoʻlyozma taxminan 1562-yilda Pedro de los Riosning qoʻliga kelgan va u juda koʻp notoʻgʻri eslatmalarni kirgizgan. Shubhasiz, u qoʻlyozmani qoʻllanma materiallar deb hisoblagan, uning asosida mazmuni kengaytirilgan yangi hujjat tayyorlanish reja qilingan. Pedro de los Riosning sharhlari ispan tilida yozilgan asl asari saqlanib qolmagan. Nomaʼlum sharoitlarda u Italiyaga keldi va u yerda ital tiliga tarjimani boshlagan. Katta formatli varaqlarda (46,5 dan 29,5 sm gacha), kalligrafik qoʻlyozmalar, oʻchirish va tuzatishlarsiz bajarilgan yangi qoʻlyozma Rimdagi oliy cherkov hokimiyati uchun moʻljallangan boʻlgan. Qogʻozdagi moyboʻyoqlarga qarab, uning 1570-yildan keyin boshlanganligini aniqlash mumkin. Boshqa tomondan, baʼzi manbalarga koʻra, hujjat Vatikan kutubxonasida 1572-yil mart oyida vafot etgan kardinal Marcantonio Amulio uning prefekti boʻlganida tayyorlangan va 1570-1571 yillarda tugallangan. Har holda, 1590-yillarning boshlarida Rios Kodeksi Apostol kutubxonasida boʻlgan. 1592-yilda vafot etgan flamand arxeologi, chizmachi va medal sohibi Filips de Vinge, „Fr. Pietro de los Rios“ va 1596-1600 yillarda tuzilgan Rainaldi Apostol kutubxonasi katalogida (Antichi cataloghi della Biblioteca Vaticana, Codice Vaticano 6946, fol. 168) "3738 °C, hindlarning butparastligi va urf-odatlari. „Homeyoka, yaʼni …“ (Indorum cultus, idolatria et mores. „Homeyoca, questo volendo dire“) raqami ostida saqlanadi.

Rios Kodeksining 20R sahifasida ko'rsatilgan, Tlalocning surati

Kodeksning tarkibi

Kod matnini yetti qismga boʻlish mumkin:

1. Toʻrt davr haqidagi kosmologik, mifologik matnlar va chizmalar.
2. Tonalpohualli uchun kalendar yoki tonalamatl, Mesoamerikan kalendarlarida topilgan 260 kunlik muqaddas yil.
3. 1558-1619-yillar uchun kalendar jadvali, chizmalarsiz.
4. Har bir davrdagi xudolarning rasmlari bilan 18 oylik bayram taqvimi.
5. Anʼanaviy marosimlar, hind rasmlari bilan.
6. 1195-yildan 1549-yilgacha Chikomostok migratsiyasidan boshlanib, Meksika vodiysidagi soʻnggi voqealar bilan yakunlangan tasvirlangan xronika.
7. 1556-1562-yillardagi gliflar, chizmalar va matnlarsiz.

2, 4 va 6-boʻlimlardagi materiallar Telleriano-Remensis kodeksidan olingan. 5-boʻlimni Pedro de los Riosning oʻzi qoʻshgan. 1-boʻlimga kelsak, Telleriano-Remensis kodeksining boshidan beri yoʻqolgan, bu materiallarning kelib chiqishi haqida xulosa chiqarish mumkin emas.

Kodeks nashrlari

Rios Kodeksining birinchi qisman takrorlanishi 1810-yilda Von Gumboldt tomonidan „Kordilyera va Amerika xalqlarining yodgorliklari koʻrinishi“ kitobida amalga oshirilgan. Rios Kodeksining toʻliq nashrlari 1831-yilda Lord Kingsboroning Meksika antikvarlari asarining VI jildida va 1900-yilda Loubat gertsogi J. Florimond tomonidan amalga oshirilgan.

2013-yil nashri (Codex Telleriano-Remensis)

• Presviter Xuan; Antonio Peres; Pedro de Los Rios. Meksika qoʻlyozmasi 385 „Telleriano-Remensis Kodeksi“ (Rios Kodeksidan qoʻshimchalar bilan) / Red. i per. S. A. Kuprienko, V. N. Talax. – K.: Vidaves Kuprієnko S. A., 2013. – 317 s. – ISBN 978-617-7085-06-4.

2014-yil nashri (Code Rios)

• Quyosh haqida hikoyalar. Naua afsona va hikoyalari / Red. i per. S. A. Kuprienko, V. N. Talax.. – K.: Vidaves Kuprієnko S. A., 2014. – 377 s. – ISBN 978-617-7085-11-8.

Adabiyotlar

• Evans, Susan Toby; Keber, Eloise Quinones. Review of Codex Telleriano-Remensis: Ritual, Divination, and History in a Pictorial Aztec Manuscript (angl.) // Ethnohistory : journal. – Ethnohistory, Vol. 44, No. 2, 1997. – Vol. 44, no. 2. – P. 419—420. – doi:10.2307/483388.
• Quiñones Keber, Eloise. Codex Telleriano-Remensis: Ritual, Divination, and History in a Pictorial Aztec Manuscript (angl.). – University of Texas Press, 1995. – ISBN 978-0-292-76901-4.
• Humboldt, Alexander von. Vues des Cordillères et Monuments des Peuples Indigènes de l’Amérique. 1810—1813 (fr.) (Pittoreske Ansichten der Cordilleren und Monumente americanischer Völker. Cotta, Tübingen, 1810 (nem.)
• Quiñones Keber E. Codex Telleriano-Remensis: ritual, divinations, and history in a pictorial Aztec manuscript. Austin, 1995
• Kingsborough E. K. The Codex Telleriano-Remenisis //Antiquities of Mexico, Vol.1, Whittetaker and Co L., 1830.
• Salvador Mateos Higuera. Los Dioses Menores. – Mexico City, 1994
• Thompson, J. Eric S.[angl.] The prototype of the Mexican codices Telleriano-Remensis and Vaticanus A // Carnegie Institution of Washington, Notes on Middle American Archaeology and Ethnology. Vol 1, No. 6. pp. 24–26
• Meksikanskaya rukopis 385 „Kodeks Telleriano-Remensis“ (s dopolneniyami iz Kodeksa Rios) / red. S. A. Kuprienko, V. N. Talax. – Kiev: Vidaves Kuprієnko S. A., 2013. – 317 s. – ISBN 978-617-7085-06-4.
• Talax V. N., Kuprienko S. A. Amerika pervonachalnaya. Istochniki po istorii mayya, naua (astekov) i inkov / Red. V. N. Talax, S. A. Kuprienko.. – K.: Vidaves Kuprієnko S. A., 2013. – 370 s. – ISBN 978-617-7085-00-2.
• Skazaniya o Solnsax. Mifi i istoricheskie legendi naua / Red. i per. S. A. Kuprienko, V. N. Talax.. – K.: Vidaves Kuprієnko S. A., 2014. – 377 s. – ISBN 978-617-7085-11-8.