Pedagogik agent

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Pedagogik agent — bu kompyuter fanlari va sunʼiy intellektdan olingan va taʼlimga qoʻllaniladigan tushunchadir, odatda, aqlli repetitorlik tizimining bir qismi hisoblanadi. Bu taʼlim muhitida oʻquvchi va mazmun oʻrtasidagi simulyatsiya qilingan insonga oʻxshash interfeysdir. Pedagogik agent talaba va boshqa shaxs oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlar turini modellashtirish uchun moʻljallangan. Mabanza va de Wet buni „Kompyuter tomonidan foydalanuvchi bilan ijtimoiy jalb qiluvchi tarzda oʻzaro aloqada boʻlgan belgi“ deb taʼriflaydilar[1]. Pedagogik agentga agentning istalgan maqsadiga qarab, oʻquv muhitida repetitor yoki hammuallif[2] kabi turli rollar tayinlanishi mumkin. „Repetitor agenti oʻqituvchi rolini oʻynaydi, birgalikda oʻquvchi agent esa oʻquv sherigi rolini oʻynaydi“[1].

Kompyuter dasturi va shaxs oʻrtasidagi oʻzaro aloqani yengillashtirish uchun moʻljallangan kompyuterlashtirilgan agent.

Pedagogik agentlar tarixi kompyuter animatsiyasi tarixi bilan chambarchas bogʻliq. Kompyuter animatsiyasi rivojlanib borar ekan, dastur va oʻquvchi oʻrtasidagi jonli interfeysni qoʻshish orqali kompyuterlashtirilgan taʼlimni yaxshilash uchun oʻqituvchilar tomonidan qabul qilindi. Pedagogik agentning birinchi versiyalari odamlardan koʻra koʻproq multfilmlar edi, masalan, 1997-yilda Microsoft Office foydalanuvchilariga dasturni yuklash va ulardan foydalanishga yordam bergan. Biroq, kompyuter animatsiyasining rivojlanishi bilan pedagogik agentlar endi jonli koʻrinishi mumkin. 2006-yilga kelib, pedagogik agentni yaratish uchun zarur boʻlgan vaqt va tajribani qisqartirish uchun modulli, qayta foydalanish mumkin boʻlgan vositalarni ishlab chiqildi[3]. Bundan tashqari, 2009-yilda agentlik standartlarini joriy etishga chaqiriq boʻlgan[4]. Pedagogik agentlarni standartlashtirish va qayta ishlatish muammosi kamroq boʻldi, chunki narx pasaydi va animatsiya vositalari keng tarqaldi[5][6]. Individual pedagogik agentlarni tibbiyot, matematika, huquq, til oʻrganish, avtomobilsozlik va qurolli kuchlar kabi fanlar boʻyicha topish mumkin[1]. Ular maktabgacha yoshdagi bolalardan tortib to kattalargacha boʻlgan har bir yoshga moʻljallangan ilovalarda qoʻllaniladi[1].

Pedagogik agentni loyihalash bilan bogʻliq oʻrganish nazariyalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tarqalgan bilish nazariyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taqsimlangan bilish nazariyasi — bu bilishning boshqalar bilan hamkorlik kontekstida rivojlanish usuli. Pedagogik agentlar oʻquvchiga kognitiv oʻtkazishga yordam berish uchun moʻljallangan boʻlishi mumkin, ular artefakt yoki oʻrganishda hamkorlikda rol oʻynaydigan sheriklar sifatida ishlaydi. Foydalanuvchi tomonidan biror bir harakatning bajarilishini qoʻllab-quvvatlash uchun pedagogik agent, agar agent foydalanuvchida yetishmayotgan bilimlar bilan jihozlangan boʻlsa, kognitiv vosita sifatida harakat qilishi mumkin. Foydalanuvchi va pedagogik agent oʻrtasidagi oʻzaro munosabatlar ijtimoiy munosabatlarni osonlashtirishi mumkin. Pedagogik agent ishchi sherik rolini bajarishi mumkin[7].

Ijtimoiy-madaniy taʼlim nazariyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ijtimoiy-madaniy taʼlim nazariyasi foydalanuvchining boshqa agentlar bilan oʻzaro aloqada boʻlgan oʻquv faoliyatiga jalb qilinganda qanday rivojlanishidir. Pedagogik agent quyidagilarga qodir: foydalanuvchi soʻraganda aralashishi, foydalanuvchi hal qila olmaydigan vazifalarni qoʻllab-quvvatlashi va oʻquvchilarning kognitiv imkoniyatlarini kengaytirishi mumkin. Pedagogik agent bilan oʻzaro munosabat oʻquvchida turli xil his-tuygʻularni keltirib chiqarishi mumkin. Oʻquvchi hayajonga tushishi, sarosimaga tushishi, umidsizlikka tushishi va yoki tushkunlikka tushishi mumkin. Bu his-tuygʻular oʻquvchilarning motivatsiyasiga taʼsir qiladi[7].

Tashqi kognitiv yuk[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tashqi kognitiv yuk — bu maʼlumotni taqdim etish usuli tufayli odamning ish xotirasi tomonidan qoʻshimcha kuch sarflanishi. Pedagogik agent foydalanuvchini chalgʻitib, uning diqqat markaziga aylanib, oʻquv materiali va agent oʻrtasida eʼtiborning boʻlinishiga sabab boʻlishi orqali uning kognitiv yukini oshirishi mumkin. Agentlar rivoyat va shaxsiylashtirishni taqdim etish orqali qabul qilingan kognitiv yukni kamaytirishi mumkin, bu esa foydalanuvchining qiziqishi va motivatsiyasini ragʻbatlantirishi mumkin[8]. Pedagogik vositalardan kognitiv yukni kamaytirish boʻyicha tadqiqotlar minimal boʻlsada, koʻproq tadqiqotlar agentlar uni oshirmasligini koʻrsatdi[9][10].

Samaradorligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tadqiqotchilarning fikricha, pedagogik agentlar oʻquv muhitida turli rollarni bajarishi mumkin[11]. Ushbu rollarga misollar: almashtirish, iskala, murabbiylik, sinovdan oʻtkazish yoki protsedurani koʻrsatish yoki modellashtirish. Pedagogik agent repetitor sifatida pedagogik agent bilan va pedagogsiz ekvivalent darslarda taʼlim strategiyasiga hech qanday foyda keltirishi koʻrsatilmagan[12]. Richard Mayerning soʻzlariga koʻra, taʼlimni oshirishning pedagogik agenti boʻyicha tadqiqotlar maʼlum darajada qoʻllab-quvvatlanadi, lekin faqat ijtimoiy signallarning taqdimotchisi sifatida[13]. Birgalikda oʻqiydigan pedagogik agent oʻquvchining oʻz-oʻzini samaradorligini oshiradi, deb ishonadi. Pedagogik vosita taʼlim mazmunining muhim xususiyatlarini koʻrsatib, multimediali oʻrganish boʻyicha tadqiqotlar oʻrganishni yaxshilashni koʻrsatgan signalizatsiya funksiyasini bajarishi mumkin. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, inson va inson oʻzaro taʼsiri pedagogik agentlar bilan toʻliq almashtirilmasligi mumkin, ammo oʻquvchilar agent boʻlmagan multimedia tizimlaridan koʻra agentlarni afzal koʻrishlari mumkin[11]. Bu topilma ijtimoiy agentlik nazariyasi tomonidan quvvatlanadi.

Oʻquv muhitida pedagogik agent rollarining turlicha samaradorligi kabi, foydalanuvchi taʼsirini hisobga oluvchi agentlar ham aralash natijalarga erishdi. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, foydalanuvchilarning taʼsiridan foydalanadigan pedagogik agentlar foydalanuvchi bilimini saqlab qolish, motivatsiya va oʻzini oʻzi anglash samaradorligini oshirishi aniqlandi[14][15]. Biroq, taʼsirchan ifodalarda bunday keng uslublar bilan ularni qoʻllash koʻpincha qiyin[16]. Bundan tashqari, agentlar foydalanuvchining affektiv holatini aniqlik bilan aniqlashlari qiyin boʻlib qolmoqda, chunki taʼsir koʻrsatish odamlarda har xil boʻladi[17].

Dizayni[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jozibadorlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pedagogik agentning tashqi koʻrinishi taʼlim talablarini qondirish uchun manipulyatsiya qilinishi mumkin. Pedagogik agentning jozibadorligi, agar foydalanuvchilar pedagogik agentning qarama-qarshi jinsi boʻlsa, oʻquvchining bilimini oshirishi mumkin. Erkak talabalar ayol pedagogik agentlarning shahvoniy koʻrinishini afzal koʻradilar va erkak agentlarning shahvoniy koʻrinishini yoqtirmaydilar. Ayol talabalarni na erkak, na ayol pedagogik agentlarning shahvoniy koʻrinishi oʻziga jalb qilmadi[18].

Taʼsirchan javob[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pedagogik agentlar his-tuygʻularni yetkazish va qoʻzgʻatish, balki, u haqida mulohaza yuritish va javob berish imkoniyatiga ega boʻlgan darajaga yetdi. Ushbu agentlar koʻpincha nutq, yuz ifodalari va tana imo-ishoralari kabi turli xil usullar orqali foydalanuvchilarning taʼsirchan harakatlarini aniqlash va ularga javob berish uchun moʻljallangan[19]. Ular foydalanuvchining affektiv holatiga javob beradi va agent dizayniga kiritilgan sensorlarning keng doirasi yordamida ushbu usullardan foydalanadi[20]. Ayniqsa, taʼlim va taʼlim dasturlarida pedagogik agentlar koʻpincha foydalanuvchilar yoki oʻquvchilarda umidsizlik, zerikish, chalkashlik va oqim holatlarini koʻproq aniqlash uchun moʻljallangan[21]. Ushbu agentlarning qoʻshimcha tan olinishi ularni hissiy jihatdan aqlliroq qilish, ular oʻzaro aloqada boʻlgan foydalanuvchilarni taskinlash va ragʻbatlantirishga qaratilgan qadamdir.

Raqamli vakillik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pedagogik agentning dizayni koʻpincha uning 2D yoki 3D va statik yoki jonlantirilgan boʻlishidan qatʼiy nazar, uning raqamli tasviridan boshlanadi. Bir nechta tadqiqotlar statik va jonlantirilgan pedagogik vositalarni ishlab chiqdi, keyin nisbiy foydalarni baholadi. Boshqa dizayn mulohazalari singari, statik yoki animatsion agentlardan takomillashtirilgan oʻrganish shubhali boʻlib qolmoqda. Bir tadqiqot shuni koʻrsatdiki, statik tasvir yordamida tasvirlangan agentning koʻrinishi vizual koʻrinishga asoslangan foydalanuvchining eslab qolishiga taʼsir qilishi mumkin. Boshqa tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, statik agent tasvirlari taʼlim natijalarini yaxshilaydi. Biroq, boshqa bir qator tadqiqotlar, foydalanuvchining pedagogik agent statik emas, balki jonlantirilganda koʻproq maʼlumotga ega ekanligini aniqladi[22][23]. Yaqinda bunday tadqiqotlarning meta-tahlili pedagogik agentlar orqali oʻrganishning ahamiyatsiz yaxshilanishini aniqladi, bu har qanday daʼvolarni qoʻllab-quvvatlash uchun sohada koʻproq ish qilish kerakligini koʻrsatdi[24].

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Mabanza, N; de Wet, L (2014). „Determining the Usability Effect of Pedagogical Interface Agents on Adult Computer Literacy Training“. E-Learning. Studies in Computational Intelligence. 528-jild. 145–183-bet. doi:10.1007/978-3-642-41965-2_6. ISBN 978-3-642-41964-5.
  2. ↑ Chin, Doris B.; Dohmen, Ilsa M.; Cheng, Britte H.; Oppezzo, Marily A.; Chase, Catherine C.; Schwartz, Daniel L. (2010). „Preparing students for future learning with Teachable Agents“. Education Tech Research Dev. 58-jild, № 6. 649–669-bet. doi:10.1007/s11423-010-9154-5.
  3. ↑ Silveira, R.A. „Intelligent Learning Objects: An Agent Approach to Create Interoperable Learning Objects“,. Education for the 21st Century-Impact of CIT and Digital Resources Kumar: . Boston: Springer, 2006 — 411–415 bet. 
  4. ↑ Veletsianos, George; Miller, Charles; Doering, Aaron (2009). „ENALI: A research and design framework for virtual characters and pedagogical agents“ (PDF). Educational Computing Research. 41-jild, № 2. 171–194-bet. doi:10.2190/EC.41.2.c.
  5. ↑ Govindasamy, Malliga K. (2014). „Animated pedagogical agents: A review of agent technology software in electronic learning environments“. Journal of Educational Multimedia and Hypermedia. 23-jild, № 2. 163–188-bet.
  6. ↑ Schroeder, Noah L.; Adesope, Olusola O. (2012). „A case for the use of pedagogical agents in online learning environments“. Journal of Teaching and Learning with Technology. 1-jild, № 2. 43–47-bet.
  7. ↑ 7,0 7,1 Apostol, Ailviu; Şoica, Oana; Manasia, Lorendana; Ştefan, Cătălin (2013). „Virtual Pedagogical Agents in the Context of Virtual Learning Environments: Framework and Theoretical Models“. ELearning & Software for Education. № 2. 531–536-bet.
  8. ↑ Yung, Hsin I (2011). „Decreasing Extraneous Cognitive Load in Multimedia Environment: Effects of the Pedagogical Agent“. Computers and Advanced Technology in Education. Calgary, AB, Canada: ACTAPRESS. doi:10.2316/p.2011.734-055. ISBN 9780889868885.
  9. ↑ Schroeder, N. L (2017). „The influence of a pedagogical agent on learners' cognitive load“ (PDF). Journal of Educational Technology & Society. 20-jild, № 4. 138–147-bet. 27–fevral 2019–yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 8–noyabr 2022–yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  10. ↑ Davis, Robert O. (2018). „The impact of pedagogical agent gesturing in multimedia learning environments: A meta-analysis“. Educational Research Review (inglizcha). 24-jild. 193–209-bet. doi:10.1016/j.edurev.2018.05.002.
  11. ↑ 11,0 11,1 Schroeder, Noah L.; Adesope, Olusola O. (2014-yil bahor). „A Systematic Review of Pedagogical Agents' Persona, Motivation, and Cognitive Load Implications for Learners“. Journal of Research on Technology in Education. 46-jild, № 3. 229-bet. doi:10.1080/15391523.2014.888265. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  12. ↑ Clark, Richard E. „Ten Common but Questionable Principles of Multimedia Learning“,. The Cambridge Handbook of Multimedia Learning Mayer: . New York, NY: Cambridge University Press, 2014. ISBN 978-1-107-61031-6. 
  13. ↑ Mayer, Richard „Principles Based on Social Cues“,. The Cambridge Handbook of Multimedia Learning Mayer: . New York, NY: Cambridge University Press, 2014. ISBN 978-1-107-61031-6. 
  14. ↑ Conati, Cristina; Zhao, Xiaohong (2004). „Building and evaluating an intelligent pedagogical agent to improve the effectiveness of an educational game“. Proceedings of the 9th International Conference on Intelligent User Interface - IUI '04. New York, New York, USA: ACM Press. 6–13-bet. doi:10.1145/964445.964446. ISBN 978-1581138153.
  15. ↑ Mumm, Jonathan; Mutlu, Bilge (2011). „Designing motivational agents: The role of praise, social comparison, and embodiment in computer feedback“. Computers in Human Behavior. 27-jild, № 5. 1643–1650-bet. doi:10.1016/j.chb.2011.02.002. ISSN 0747-5632.
  16. ↑ Patterson, Kathleen (2011). „Demystifying Emotion Handbook of Emotions, Third Edition. Michael Lewis, Jeannette M. Haviland-Jones and Lisa Feldman Barrett (Eds.). (2008). New York: The Guilford Press, 848 pp., $95.00 (HB)“. Journal of the International Neuropsychological Society. 17-jild, № 3. 566–569-bet. doi:10.1017/s1355617711000506. ISSN 1355-6177.
  17. ↑ Picard, R. W. (2000). „Affective computing“. Pattern Analysis and Applications. 1-jild. 71–73-bet. doi:10.1007/bf01238028.
  18. ↑ Wang, Chih-Chien; Yeh, Wei-Jyh (2013). „Avatars with Sex Appeal as Pedagogical Agents: Attractiveness, Trustworthiness, Expertise, and Gender Differences“. Journal of Educational Computing Research. 48-jild, № 4. 403–429-bet. doi:10.2190/EC.48.4.a.
  19. ↑ Johnson, W. Lewis; Lester, James C. (2016). „Face-to-Face Interaction with Pedagogical Agents, Twenty Years Later“. International Journal of Artificial Intelligence in Education (inglizcha). 26-jild, № 1. 25–36-bet. doi:10.1007/s40593-015-0065-9. ISSN 1560-4292.
  20. ↑ Grafsgaard, Joseph; Wiggins, Joseph; Boyer, Kristy Elizabeth; Wiebe, Eric; Lester, James (2014). „Predicting learning and affect from multimodal data streams in task-oriented tutorial dialogue“. Educational Data Mining 2014.
  21. ↑ Swartout, William; Artstein, Ron; Forbell, Eric; Foutz, Susan; Lane, H. Chad; Lange, Belinda; Morie, Jacquelyn Ford; Rizzo, Albert Skip; Traum, David (15–dekabr 2013–yil). „Virtual Humans for Learning“. AI Magazine. 34-jild, № 4. 13-bet. doi:10.1609/aimag.v34i4.2487. ISSN 0738-4602.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  22. ↑ The Effects of Pedagogical Agent Voice and Animation on Learning, Motivation and Perceived Persona. Proceedings of ED-MEDIA 2003 -- World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia & Telecommunications: AACE, 2003. ISBN 9781880094488. OCLC 1008947184. 
  23. ↑ Mayer, Richard E.; DaPra, C. Scott (2012). „An embodiment effect in computer-based learning with animated pedagogical agents“. Journal of Experimental Psychology: Applied (inglizcha). 18-jild, № 3. 239–252-bet. doi:10.1037/a0028616. ISSN 1939-2192. PMID 22642688.
  24. ↑ Mayer, Richard E. (2014), „Principles Based on Social Cues in Multimedia Learning: Personalization, Voice, Image, and Embodiment Principles“, in Mayer, Richard (muh.), The Cambridge Handbook of Multimedia Learning, Cambridge University Press, 345–368-bet, doi:10.1017/cbo9781139547369.017, ISBN 9781139547369 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pedagogik_agent&oldid=4023232" dan olindi