Onomastika

Onomastika (yun. onomastike — nomlash, nom qoʻyish sanʼati) — tilshunoslikning har qanday atoqli nomlarni, ularning paydo boʻlish va oʻzgarish tarixini oʻrganuvchi boʻlimi, shuningdek, barcha atoqli nomlar yigʻindisi. Ayrim tadqiqotlarda "O." termini antroponimika maʼnosida ham qoʻllangan. O. mavjud onomastik tizimlarni aniqlash va oʻrganishni maqsad qilib qoʻyadi.

O. atoqli nomlarni olgan obʼyektlarning toifalariga muvofiq quyidagi boʻlimlardan iborat: antroponimika — kishilarning atoqli nomlarini; toponimika — geografik obʼyektlarning atokli nomlarini; te -onimika — turli diniy tasavvurlar boʻyicha xudolar, maʼbudlar, diniy-afsonaviy shaxs va mavjudotlarning nomlarini; zoonimika — hayvonlarga qoʻyilgan (shartli) atoqli nomlarni; kosmonimika — fazoviy boʻshliq hududlari, galaktikalar, burjlar va boshqalarlarning ilmiy muomalada va xalq orasida tarqalgan nomlarini; astronimika — ayrim osmon jismlari (planeta va yulduzlar)ning nomlarini oʻrganadi. O.ning yuqoridagilardan tashqari yana bir qancha boʻlimlari bor. O. atokli nomlarni realionimlar (avval yoki hozir mavjud boʻlgan obʼyektlarning nomlari) va mifonimlar (xayoliy-toʻqima obʼyektlarning nomlari)ga boʻladi.

Atoqli nomlarning lisoniy xususiyatlariga qarab O. adabiy va dialektal, odatdagi (amaliy) va poetik, zamona-viy va tarixiy, nazariy va amaliy turlarga boʻlinadi.

Nazariy O. til va nutkdagi, adabiy va dialektal sohalardagi atoqli nomlarning paydo boʻlishi, nominatsiya (nomlash) asoslari, rivojlanishi, shu jarayondagi turli xil oʻzgarishlari, nutqda qoʻllanishi, muayyan hudud va tillarda tarqalishi hamda tarkibiy tuzilishini oʻrganadi. Badiiy matnlardagi atokli nomlarni (poetik O.) tadqiq etish alohida muammo hisoblanadi. O., shuningdek, tilshunoslikning qiyosiytarixiy, struktur, genetik, areal, onomastik haritalashtirish va boshqa usullarini qoʻllagan holda, atokli nomlarning fonetik, morfologik, soʻz yasalishi, semantik, etimologik va boshqa jihatlarini oʻrganadi.

Amaliy O. xorijiy tillarga mansub nomlarning transkripsiyasi va transliteratsiyasi, anʼanaviy (talaffuz va yozilishiga koʻra), tarjima kilinadigan va qilinmaydigan nomlarni aniqlash, "begona" nomlarni oʻz tilda kanday yozish boʻyicha yoʻriqnomalar tayyorlash, xorijiy tillardan oʻzlashgan nomlardan yangi soʻzlar hosil qilish bilan, nom berish va nomlarni oʻzgartirish masalalari bilan shugullanadi.

O. tarix, etn., arxeologiya, genealogiya, geraldika, matnshunoslik, adabiyotshunoslik, geogr., astronomiya, geol., demografiya kabi fanlar bilan oʻzaro aloqadordir.

Abduvahob Madvaliyev.