Ommaviy psixoz
Ommaviy psixoz — bu taqlid va taklifga asoslangan ruhiy epidemiya. Ommaviy psixoz jamoa yoki odamlar guruhiga taʼsir qiladi, buning natijasida odam normal qaror qilish qobiliyatini va normal qaror qilish usulini yoʻqotadi, bu esa odamni biror narsaga berilib ketishiga olib keladi[1].
Ommaviy isterik psixoz[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ommaviy psixozning namoyon boʻlishining ekstremal shakli ommaviy isteriyadir. „Ommaviy isteriya“ atamasi, qoida tariqasida, qurbonlar aslida mavjud boʻlmagan jismoniy alomatlarni his qilishlarini aniqlash uchun ishlatiladi[2].
Tarixda isteriyaning bunday ommaviy ruhiy epidemiyalari maʼlum:
- Aziz raqsi. Witt, tarantizm, gʻazablangan raqs epidemiyalari;
- konvulsiyanerlar epidemiyalari, konvulsiyalar epidemiyalari, hiqichoqlar va tiklar;
- isteriya epidemiyalari, jinlar egalik qilish, hayvonlarni egallash;
- oʻz-oʻzidan shishish;
- ommaviy oʻz-oʻzini yoqish va ommaviy oʻz joniga qasd qilish epidemiyalari;
- davlat rahbarlarining siyosiy sigʻinish epidemiyasi va tashqi dushman borligi hissi.
Psixiatr V. M. Bekhterev „Taklif va uning jamiyat hayotidagi oʻrni“ asarida shunday taʼkidlagan edi: „jazavabozlik koʻrinishlarini oʻrgangan mualliflar bu holatni oʻrta asrlar demonomaniyasi yoki jinlar egaligi bilan bejiz taqqoslamaydilar yoki aniqlaydilar“. . Isteriyani odamdan odamga oʻtkazish mexanizmi noaniq boʻlib qolmoqda. Bundan tashqari, nima uchun u baʼzilarni zararlaydi, boshqalarni yoʻq. Bunga mantiqiy tushuntirish topilmadi.
Ommaviy psixozning shakllanish mexanizmi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ommaviy psixoz jamoaviy boʻlmagan xatti-harakatlarning ommaviy shakllarining bunday mavzusiga taʼsir qiladi, bu „olomon“ deb ataladi. Olomon quyidagicha tariflanadi:
- umumiy manfaatlar asosida, koʻpincha hech qanday tashkilotsiz, lekin majburiy ravishda umumiy manfaatlarga taʼsir qiladigan va oqilona muhokama qilish imkonini beradigan vaziyatda paydo boʻlgan odamlarning katta guruhi tushuniladigan jamoatchilik;
- aloqa, tashqi koʻrinishda uyushmagan, oʻta hissiy va bir ovozdan harakat qiladigan jamoa;
- katta amorf guruhni tashkil etuvchi va koʻpincha bir-biri bilan bevosita aloqada boʻlmagan, lekin qandaydir umumiy yoki kamroq doimiy manfaatlar bilan bogʻlangan shaxslar toʻplami. Bular ommaviy hobbi, ommaviy isteriya, ommaviy migratsiya, ommaviy vatanparvarlik psixozi.
Kollektiv boʻlmagan xatti-harakatlarning ommaviy shakllarida ongsiz jarayonlar muhim rol oʻynaydi. Hissiy hayajon asosida odamlarning asosiy qadriyatlariga, masalan, oʻz manfaatlari va huquqlari uchun kurashiga taʼsir qiluvchi baʼzi taʼsirchan voqealar bilan bogʻliq holda spontan harakatlar yuzaga keladi.
Z. Freyd olomon fenomenini tasvirlash uchun samarali gʻoyani ilgari surdi. U olomonni gipnoz ostidagi inson massasi sifatida koʻrdi. Olomon psixologiyasidagi eng xavfli va eng muhim narsa uning taklifga moyilligidir. Olomon tomonidan ilhomlantirilgan har qanday fikr, gʻoya yoki eʼtiqod, u butunlay qabul qiladi yoki rad etadi va ularni mutlaq haqiqat yoki mutlaq xato deb ataydi. Barcha holatlarda, olomonda taklifning manbai koʻproq yoki kamroq noaniq xotiralar tufayli bir shaxsda tugʻilgan illyuziyadir. Uygʻotilgan vakillik ongning butun maydonini toʻldiradigan va barcha tanqidiy qobiliyatlarni falaj qiladigan keyingi kristallanish uchun yadroga aylanadi.
Britaniyalik nevrolog Kris Fritning taʼkidlashicha, miya moddiy dunyo va boshqa odamlarning ichki dunyosining soxta modellarini yaratishi mumkin. Boshqa odamlarning ichki dunyosining soxta modellarini tekshirish oson emas. Va baʼzida odam bu soxta modellarni boshqalar bilan muvaffaqiyatli baham koʻrishi mumkin. Ikkilamchi psixoz holatlarida ikki kishi bir xil xayollarga ega, baʼzan esa shunga oʻxshash psixoz koʻproq odamlarni birlashtiradi (masalan, oila aʼzolari begonalar bilan modellarning yolgʻonligini muhokama qilmaguncha). Ammo odamlarning katta guruhlari yolgʻon eʼtiqodga ega boʻlsa, haqiqatga erishish ancha qiyinlashadi. Shunga oʻxshash narsa 1978-yil 18-noyabrda Jonstaundagi ommaviy oʻz joniga qasd qilishning fojiali hikoyasida sodir boʻlgan, oʻshanda Xalqlar ibodatxonasi mazhabining 911 aʼzosi siyanidli dori ichish orqali oʻz joniga qasd qilgan[3].
Ommaviy psixoz rivojlanishining omillari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ [dic.academic.ru/dic.nsf/enc_philosophy/3126/PSIXOZI Psixozi] // Filosofskaya ensiklopediya
- ↑ „Массовые психозы и истерии“. 31-dekabr 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-mart 2012-yil.
- ↑ Frit K. Mozg i dusha: Kak nervnaya deyatelnost formiruet nash vnutrenniy mir. — M.: Astrel : Corpus, 2011. — C. 272—277.
- ↑ Samoxin M. psixoz. Nemsi skoree otkajutsya ot lyubimix lyudey, chem ot interneta.[sayt ishlamaydi]Andoza:Недоступная ссылка // Segodnya, 04.03.2009 (kopiya[sayt ishlamaydi]Andoza:Недоступная ссылка)