Mikhail Katkov
Mikhail Nikiforovich Katkov — konservativ rus jurnalisti, ruscha: Михаи́л Ники́форович Катко́вKatkóv, (1818-yil 13-fevral, 1887-yil 1-avgust). Podsho Aleksandr III davrida nufuzli konservativ rus jurnalisti. U rus millatchiligi tarafdori, milliy oʻziga xoslik va maqsad tuygʻusini yaratishda muhim shaxs edi. Qrim urushi (1856-yil) va 1863-yilgi Polsha qoʻzgʻolonidan keyin Katkov oʻzining liberal anglofil qarashlaridan voz kechdi va podshoh Aleksandr II ning dastlabki islohotlarini rad etdi. Buning oʻrniga u yagona milliy dunyoqarashga ega boʻlgan gʻayratli rus xalqi tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan kuchli Rossiya davlatini ilgari suradi. Uning g‘oyalari G‘arb g‘oyalariga asoslangan edi (slavyan g‘oyalariga esa qarshi boʻlgan). Uning adabiy jurnali „Russkiy vestnik“ („Rossiya xabarchisi“) va „Moskovskie vedomosti“ gazetasi („Moskva yangiliklari“) uning qarashlarini targʻib qilishda muvaffaqiyatli va nufuzli ommaviy axborot vositalari edi[1][2].
Hayoti va ishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Katkov Rossiya hukumati amaldori va gruzin zodagon ayolida tugʻilgan (Tulayeva). Moskva universitetida oʻqishni tugatgandan soʻng, Katkov oʻzini adabiyot va falsafaga bagʻishladi. U shu qadar kam oʻziga xoslik koʻrsatdiki, Nikolay I davrida u hech qachon hokimiyat bilan norozi aloqada boʻlmagan. Aleksandr II hukmronligining dastlabki yillarini (1855-1881-yillar) xarakterlovchi liberal reaktsiya va kuchli islohot harakati bilan u har tomonlama xayrixoh boʻlgan va bir muncha vaqt ingliz tipidagi liberal institutlarni joriy etishni qizgʻin targʻib qilgan, lekin qachon u tashviqot sotsialistik va nigilistik tus olayotganini va liberal lagerning baʼzi qismlarida Polsha milliy intilishlariga indulgensiya koʻrsatilayotganini tushunib, u rus liberallari tomonidan dindan qaytgan deb hisoblanmaguncha oʻz munosabatini asta-sekin oʻzgartirgan edi.
1863-yil boshida u „Moskva yangiliklari“ gazetasining rahbari va muharririni oʻz zimmasiga oldi va 1887-yilda vafotigacha bu lavozimni saqlab qoldi. Uning tahririyatining birinchi yilida „Moskva yangiliklari“ 6000 ta tirajiga ega edi. 1866-yilga kelib, tiraj 12000 tagacha koʻtarildi. 24 yillik muharrirlik davrida u Sankt-Peterburgning vaqti-vaqti bilan oʻta liberal va har doim kosmopolit ruhiga qarshi boʻlib, Moskvaning oʻrtacha konservativ ruhini katta qobiliyat bilan ifodalab, jamoatchilik fikriga va hatto hukumatga sezilarli taʼsir koʻrsatdi. Slavyanfillar bilan u Bolqonda rus taʼsirini kengaytirishni qoʻllab-quvvatlashga rozi boʻldi, lekin u ulardan ehtiyotkorlik bilan uzoqlashdi va ularning hissiyotlarini qoraladi.
Sud davomida 193, 1877-1878-yillardagi sud jarayonida, universitet talabalari milliy konstitutsiyaga qarshi norozilik namoyishlari uchun xiyonatda ayblangan, Katkov Aleksandr IIIni yanada ogʻirroq jazolashga va koʻproq reaktsion, konservativ ohangga chaqirishda Konstantin Pobedonostsev bilan birga boʻlgan edi[3].
Umuman olganda, oʻz qarashlarida moʻtadil boʻlsada, u oʻz fikrlarini ifodalashda juda keskin va koʻpincha zoʻravon edi, shuning uchun u koʻplab dushmanlar orttirdi va baʼzida matbuot va vazirlarning noroziligiga duchor boʻldi, bundan bir necha marta Aleksandr III tomonidan himoyalangan edi, milliy manfaatlarni himoya qilish qobiliyatini hisobga olish. U asosan Polsha milliy intilishlari, liberalizm, tabiatshunoslikka asoslangan davlat taʼlim tizimi va nemis siyosiy taʼsirining gʻayratli raqibi sifatida eslanadi. Oxirgi lavozimda u Fransiya-Rossiya ittifoqi uchun yoʻl tayyorlashga yordam berdi. Katkovning oʻlimidan soʻng, uning konservatorlar boshqaruvidagi oʻrnini Konstantin Pobedonostsev va Aleksey Suvorin egallab olgan edi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Andreas Renner, „Defining a Russian nation: Mikhail Katkov and theʼinventionʼof national politics.“ Slavonic and East European Review (2003) 81#4: 659-682. in JSTOR
- ↑ Martin Katz, Mikhail N. Katkov: A Political Biography, 1818-1887 (1966).
- ↑ Peter Kropotkin. „The Constitutional Movement in Russia“. revoltlib.com. The Nineteenth Century (1905-yil 1-yanvar). 2019-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-oktyabr.