René Descartes: Versiyalar orasidagi farq

René Descartes
Tavalludi	31-mart 1596
Vafoti	11-fevral 1650
Fuqaroligi	Fransiya
Otasi	maricoel que lo lea
Onasi	Jeanne Brochard

Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish

← Avvalgi tahrir Keyingi tahrir →

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi

VizualVikimatn

Inline

12-Aprel 2022, 11:43 dagi koʻrinishi

Rene Dekart (Descartes) (fransuzcha: René Descartes; 1596.31.3, Lae, Turen — 1650.11.2, Stokgolm) — fransuz faylasufi, matematigi, fizigi, fiziologi. La-Flesh iyezuit kollejida taʼlim oldi, yunon va lotin tillarini, mat. va falsafani oʻrgandi. 1629-yilda Niderlandiyaga koʻchib bordi, fan bilan shugʻullanadi. Qirolicha Xristina taklifi bilan 1649-yilda Shvetsiyaga boradi va oʻsha joyda vafot etadi. Dekart falsafasi uning mat.si, kosmogoniyasi, fizikasi bilan bogʻliq. Mat.da analitik geometriya asoschilaridan biri (toʻgʻri burchakli koordinatalar tizimi uning nomi bilan ataladi), oʻzgaruvchi miqdor va funksiya tushunchasini bergan ("Geometriya", 1637), bir qancha algebra belgilarini joriy qilgan. "Dioptrika" (1637) asarida yorugʻlik nurining ikki muhit chegarasida sinishi haqidagi qonunni bayon qilgan. Harakat miqsorining saqlanish qonunini taʼriflagan. Osmon jismlarining yuzaga kelishi va harakati materiya zarralarining uyurma harakatidan deb tushuntiruvchi nazariya (Dekart uyurmalari) muallifi. U fiziologiyaga oid bir qancha tajribalar oʻtkazdi va birinchi boʻlib shartsiz refleks haqidagi tasavvurni yaratdi. Dekart fazo materiya bilan toʻla, materiyasiz fazo yoʻq, deb tushundi. Dekart falsafasi asosida jon va tana, "fikrlovchi" va "koʻlamli" substansiya dualizmi yotadi. Materiyani koʻlam (yoki fazo) ga tenglashtirgan, harakatni jismlarning oʻz joyini oʻzgartirishidan iborat deb bilgan. Dekart fikricha, harakatning umumiy sababchisi xudo boʻlib, u materiya, harakat va osoyishtalikni yaratgan. Inson jonsiz aʼzoi badanni tafakkurga va irodaga ega boʻlgan jon bilan bogʻlab turadi. Dekart falsafasi xudo, jism va jondan iborat uchta tugʻma gʻoya bor degan qoidaga asoslanadi. U xudoning mavjudligini, tashqi olamning realligini isbotlashga harakat qilgan. Dekart gʻoyasiga koʻra, insonning mohiyati uning fikrlashidadir. "Fikrlayapman, demak mavjudman" degan fikri shundan kelib chiqqan. Uning fikricha, ilmda ishonchli, isbotlangan, tajri-bada tekshirilgan dastlabki asos ikki yoʻl bilan — birinchisi induksiya va analiz orqali, ikkinchisi — deduksiya va sintez orqali izlab topiladi. Dekart ikkinchi yoʻlni maʼqul yoʻl deb hisoblaydi. U inson akl-idrokining bilish jarayonidagi oʻrniga yuksak baho beradi. "Har bir xulosaga shubha bilan qarash kerak", deydi u. Har jihatdan ratsional-faylasuf boʻlgan Dekart 17—18-asr falsafasi va fani taraqqiyotiga salmoqli hissa qoʻshdi. Uning falsafa va tabiatshunoslikka oid taʼlimotlari taʼsirida vujudga kelgan ilmiy maktablar majmuasi karteziychilik falsafasi nomi bilan mashhur boʻldi. Asosiy asarlari: "Geometriya" (1637), "Metod haqida mulohazalar" (1637), "Falsafa asoslari" (1644) va boshqa

Adabiyot

OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

[[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11899775j_&#039;&#039;(unspecified_title)&#039;&#039;]-1] 1,0 ^1,1 (unspecified title)

[[https://sok.riksarkivet.se/Sbl/Presentation.aspx?id=16475_&#039;&#039;(unspecified_title)&#039;&#039;]-2] 2,0 ^2,1 (unspecified title)

[[http://www.biografischportaal.nl/persoon/59351556_&#039;&#039;(unspecified_title)&#039;&#039;]-3] 3,0 ^3,1 (unspecified title)

[[https://cs.isabart.org/person/26235_&#039;&#039;(unspecified_title)&#039;&#039;]-4] (unspecified title)

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Qator 1: / Qator 1: @@
+{{manba}}{{Shaxsiyat bilgiqutisi}}[[Fayl:Principia philosophiae.tif|thumb|''Principia philosophiae'', 1685]]
-{{manba}}
+'''Rene Dekart (Descartes)''' ({{lang-fr|René Descartes}}; 1596.31.3, Lae, Turen — 1650.11.2, [[Stokgolm]]) — [[Fransuzlar|fransuz]] [[faylasuf]]i, [[Matematika|matematigi]], [[Fizika|fizigi]], [[Fiziologiya|fiziologi]]. La-Flesh iyezuit kollejida taʼlim oldi, yunon va lotin tillarini, mat. va falsafani oʻrgandi. 1629-yilda [[Niderlandiya qirolligi|Niderlandiya]]ga koʻchib bordi, fan bilan shugʻullanadi. Qirolicha Xristina taklifi bilan 1649-yilda [[Shvetsiya]]ga boradi va oʻsha joyda vafot etadi. Dekart falsafasi uning mat.si, kosmogoniyasi, fizikasi bilan bogʻliq. Mat.da [[analitik geometriya]] asoschilaridan biri (toʻgʻri burchakli koordinatalar tizimi uning nomi bilan ataladi), oʻzgaruvchi miqdor va funksiya tushunchasini bergan ("''Geometriya''", 1637), bir qancha [[algebra]] belgilarini joriy qilgan. "''Dioptrika''" (1637) asarida yorugʻlik nurining ikki muhit chegarasida sinishi haqidagi qonunni bayon qilgan. Harakat miqsorining saqlanish qonunini taʼriflagan. Osmon jismlarining yuzaga kelishi va harakati materiya zarralarining uyurma harakatidan deb tushuntiruvchi nazariya (Dekart uyurmalari) muallifi. U fiziologiyaga oid bir qancha tajribalar oʻtkazdi va birinchi boʻlib shartsiz refleks haqidagi tasavvurni yaratdi. Dekart fazo materiya bilan toʻla, materiyasiz fazo yoʻq, deb tushundi. Dekart falsafasi asosida jon va tana, "fikrlovchi" va "koʻlamli" substansiya dualizmi yotadi. Materiyani koʻlam (yoki fazo) ga tenglashtirgan, harakatni jismlarning oʻz joyini oʻzgartirishidan iborat deb bilgan. Dekart fikricha, harakatning umumiy sababchisi xudo boʻlib, u materiya, harakat va osoyishtalikni yaratgan. Inson jonsiz aʼzoi badanni tafakkurga va irodaga ega boʻlgan jon bilan bogʻlab turadi. Dekart falsafasi xudo, jism va jondan iborat uchta tugʻma gʻoya bor degan qoidaga asoslanadi. U xudoning mavjudligini, tashqi olamning realligini isbotlashga harakat qilgan. Dekart gʻoyasiga koʻra, insonning mohiyati uning fikrlashidadir. "Fikrlayapman, demak mavjudman" degan fikri shundan kelib chiqqan. Uning fikricha, ilmda ishonchli, isbotlangan, tajri-bada tekshirilgan dastlabki asos ikki yoʻl bilan — birinchisi induksiya va analiz orqali, ikkinchisi — deduksiya va sintez orqali izlab topiladi. Dekart ikkinchi yoʻlni maʼqul yoʻl deb hisoblaydi. U inson akl-idrokining bilish jarayonidagi oʻrniga yuksak baho beradi. "Har bir xulosaga shubha bilan qarash kerak", deydi u. Har jihatdan ratsional-faylasuf boʻlgan Dekart 17—18-asr falsafasi va fani taraqqiyotiga salmoqli hissa qoʻshdi. Uning falsafa va tabiatshunoslikka oid taʼlimotlari taʼsirida vujudga kelgan ilmiy maktablar majmuasi karteziychilik falsafasi nomi bilan mashhur boʻldi. Asosiy asarlari: "''Geometriya''" (1637), "''Metod haqida mulohazalar''" (1637), "''Falsafa asoslari''" (1644) va boshqa
-[[Fayl:Principia philosophiae.tif|thumb|''Principia philosophiae'', 1685|left]]
-[[Fayl:Frans Hals - Portret van René Descartes.jpg|thumb]]
-'''Rene Dekart (Descartes)''' (lot. nomi — Karteziy; 1596.31.3, Lae, Turen — 1650.11.2, [[Stokgolm]]) — fransuz [[faylasuf]]i, matematigi, fizigi, fiziologi. La-Flesh iyezuit kollejida taʼlim oldi, yunon va lotin tillarini, mat. va falsafani oʻrgandi. 1629-yilda [[Niderlandiya qirolligi|Niderlandiya]]ga koʻchib bordi, fan bilan shugʻullanadi. Qirolicha Xristina taklifi bilan 1649-yilda [[Shvetsiya]]ga boradi va oʻsha joyda vafot etadi. D. falsafasi uning mat.si, kosmogoniyasi, fizikasi bilan bogʻliq. Mat.da [[analitik geometriya]] asoschilaridan biri (toʻgʻri burchakli koordinatalar tizimi uning nomi bilan ataladi), oʻzgaruvchi miqdor va funksiya tushunchasini bergan ("Geometriya", 1637), bir qancha [[algebra]] belgilarini joriy qilgan. "Dioptrika" (1637) asarida yorugʻlik nurining ikki muhit chegarasida sinishi haqidagi qonunni bayon qilgan. Harakat miqsorining saqlanish qonunini taʼriflagan. Osmon jismlarining yuzaga kelishi va harakati materiya zarralarining uyurma harakatidan deb tushuntiruvchi nazariya (D. uyurmalari) muallifi. U fiziologiyaga oid bir qancha tajribalar oʻtkazdi va birinchi boʻlib shartsiz refleks haqidagi tasavvurni yaratdi. D. fazo materiya bilan toʻla, materiyasiz fazo yoʻq, deb tushundi. D. falsafasi asosida jon va tana, "fikrlovchi" va "koʻlamli" substansiya dualizmi yotadi. Materiyani koʻlam (yoki fazo) ga tenglashtirgan, harakatni jismlarning oʻz joyini oʻzgartirishidan iborat deb bilgan. D. fikricha, harakatning umumiy sababchisi xudo boʻlib, u materiya, harakat va osoyishtalikni yaratgan. Inson jonsiz aʼzoi badanni tafakkurga va irodaga ega boʻlgan jon bilan bogʻlab turadi. D. falsafasi xudo, jism va jondan iborat uchta tugʻma gʻoya bor degan qoidaga asoslanadi. U xudoning mavjudligini, tashqi olamning realligini isbotlashga harakat qilgan. D. gʻoyasiga koʻra, insonning mohiyati uning fikrlashidadir. "Fikrlayapman, demak mavjudman" degan fikri shundan kelib chiqqan. Uning fikricha, ilmda ishonchli, isbotlangan, tajri-bada tekshirilgan dastlabki asos ikki yoʻl bilan — birinchisi induksiya va analiz orqali, ikkinchisi — deduksiya va sintez orqali izlab topiladi. D. ikkinchi yoʻlni maʼqul yoʻl deb hisoblaydi. U inson akl-idrokining bilish jarayonidagi oʻrniga yuksak baho beradi. "Har bir xulosaga shubha bilan qarash kerak", deydi u. Har jihatdan ratsional-faylasuf boʻlgan D. 17—18-asr falsafasi va fani taraqqiyotiga salmoqli hissa qoʻshdi. Uning falsafa va tabiatshunoslikka oid taʼlimotlari taʼsirida vujudga kelgan ilmiy maktablar majmuasi karteziychilik falsafasi nomi bilan mashhur boʻldi. Asosiy asarlari: "Geometriya" (1637), "Metod haqida mulohazalar" (1637), "Falsafa asoslari" (1644) va boshqa
 == Adabiyot ==