Botsvana: Versiyalar orasidagi farq

Ishoratlarni tahrirla
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Tahrir izohi yoʻq
Qator 12: Qator 12:


== Tarixi ==
== Tarixi ==
Botsvananing 19-asrgacha boʻlgan tarixi kam oʻrganilgan. Qoyalarda saqlanib qolgan rasmlardan maʼlum boʻlishicha, B.ning tub aholisi bushmenlar (sanlar) koʻchmanchi boʻlib yashaganlar, ovchilik va yovvoyi dara[[x]]t mevalarini yigʻish b-n shugʻullanganlar. Ta[[x]]m. mil. 8-a.da rivojlanishning yuqoriroq pogʻonasidagi bantular bushmenlarni Kalahari choʻli ichkarisiga surib tashlaganlar. B.ning hoz. asosiy aholisi tsvanalar avval hoz. Transvaalda yashagan. Shim.dan bostirib kelgan [[x]]alqlar qisuvida ular 17-a. o[[x]]iri — 18-a. boshlarida B.ga kelib qolganlar. 19-a. boshlarida ular bir necha mustaqil qabila ittifoqdariga birlashdilar. Jan. zulular b-n boʻlgan urushlar B.ni gʻorat qildi. 1820 y. B.da yevropaliklarning birinchi [[x]]ristian missiyasi ochildi. Keyinchalik ingliz mustamlakachilari Jan. Afrikani qoʻlga kiritishda B.dan harbiystrategik baza sifatida foydalandilar. Angliya 1885 y. hoz. B.ni Bechuanalend nomi b-n oʻz protektorata deb eʼlon qildi. Aslida u mustamlakaga aylantirilgan edi. B. aholisi mustamlaka zulmiga qarshi uzluksiz kurashib keldi. Bu kurash 20-a.ning 2030-y.larida avj olib ketdi. 2-jahon urushida inglizlarning Yaqin Sharq va Yevropadagi harbiy operatsiyalarida 10 ming tsvana ishtirok etdi. Urushdan keyin Afrikada boshlangan milliy ozodlik harakati protektoratdagi ozodlik harakatiga katta taʼsir qildi. Angliya B.ga oʻzini oʻzi boshqarish huquqini berishga majbur boʻldi. 1966 y. 30 sent.da Bechuanalend Botsvana nomi b-n mustaqil davlat deb eʼlon qilindi. B. Afrika qitasining jan. qismida mustaqillik bayrogʻini koʻtargan birinchi davlat boʻldi. 1966 y. okt.dan BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 30 sent.— Mustaqillik eʼlon qilingan kun (1966).
Botsvananing 19-asrgacha boʻlgan tarixi kam oʻrganilgan. Qoyalarda saqlanib qolgan rasmlardan maʼlum boʻlishicha, B.ning tub aholisi bushmenlar (sanlar) koʻchmanchi boʻlib yashaganlar, ovchilik va yovvoyi daraxt mevalarini yigʻish bilan shugʻullanganlar. Taxminan mil.8-asrda rivojlanishning yuqoriroq pogʻonasidagi bantular bushmenlarni Kalahari choʻli ichkarisiga surib tashlaganlar. Botsvananing hozir asosiy aholisi tsvanalar avval hozorgi Transvaalda yashagan. Shimoldan bostirib kelgan xalqlar qisuvida ular 17-asr oxiri — 18-asr boshlarida Botsvanaga kelib qolganlar. 19-asr boshlarida ular bir necha mustaqil qabila ittifoqdariga birlashdilar. Janubiy zulular bilan boʻlgan urushlar Botsvanani gʻorat qildi. [[1820-yil]] Botsvanada yevropaliklarning birinchi xristian missiyasi ochildi. Keyinchalik ingliz mustamlakachilari Janubiy Afrikani qoʻlga kiritishda Botsvanadan harbiystrategik baza sifatida foydalandilar. Angliya [[1885-yil]] hozorgi Botsvanani Bechuanalend nomi bilan oʻz protektorata deb eʼlon qildi. Aslida u mustamlakaga aylantirilgan edi. Botsvana aholisi mustamlaka zulmiga qarshi uzluksiz kurashib keldi. Bu kurash 20-asrning [[1930-yil]]larida avj olib ketdi. [[Ikkinch jahon urushi]]da inglizlarning [[Yaqin Sharq]] va Yevropadagi harbiy operatsiyalarida 10 ming tsvana ishtirok etdi. Urushdan keyin [[Afrika]]da boshlangan milliy ozodlik harakati protektoratdagi ozodlik harakatiga katta taʼsir qildi. Angliya Botsvanaga oʻzini oʻzi boshqarish huquqini berishga majbur boʻldi. [[1966-yil]] 30-sentyabrda Bechuanalend Botsvana nomi bilan mustaqil davlat deb eʼlon qilindi. Botsvana Afrika qitasining janubiy qismida mustaqillik bayrogʻini koʻtargan birinchi davlat boʻldi. [[1966-yil]] oktyabrdan [[BMT]] aʼzosi. Milliy bayrami: 30-sentyabr — Mustaqillik eʼlon qilingan kun (1966).


== Siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari ==
Snyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari. B. demokratik partiyasi, hukmron partiya, 1962 y.da asos solingan; Liberal partiya, 1983 y. tashkil etilgan; B. [[x]]alq partiyasi, 1960 y.da asos solingan; B. milliy fronti, 1965 y.da tuzilgan; B. mustaqilligi partiyasi, 1962 y.da asos solingan; B. kongressi partiyasi, 1998 y.da tuzilgan. B. kasaba uyushmalari federatsiyasi, 1976 y.da tashkil etilgan.
Botsvana demokratik partiyasi, hukmron partiya, [[1962-yil]]da asos solingan; Liberal partiya, [[1983-yil]] tashkil etilgan; Botsvana xalq partiyasi, [[1960-yil]]da asos solingan; Botsvana milliy fronti, [[1965-yil]]da tuzilgan; Botsvana mustaqilligi partiyasi, [[1962-yil]]da asos solingan; Botsvana kongressi partiyasi, [[1998-yil]]da tuzilgan. Botsvana kasaba uyushmalari federatsiyasi, [[1976-yil]]da tashkil etilgan.


== Xoʻjaligi ==
Xoʻjaligi. B.— kon sanoati rivojlanayotgan agrar mamlakat. Q. [[x]]. iqtisodiyotning negizini tashkil etadi. Unda aholining 75% band. Chorvachilik — [[x]]oʻjalikning eng muhim tarmogʻi. Qoramol, echki, qoʻy, ot, eshak va [[x]]achir boqiladi. Joʻ[[x]]ori, tariq, makkajoʻ[[x]]ori, bugʻdoy, dukkaklilar va b. ekiladi. Mamlakatdagi yevropalik fermer [[x]]oʻjaliklarida yer yongʻoq, tamaki, kartoshka, kungaboqar, sitrus mevalar, pa[[x]]ta ham yetishtiriladi.
Botsvana — kon sanoati rivojlanayotgan agrar mamlakat. Qishloq xoʻjaligi iqtisodiyotning negizini tashkil etadi. Unda aholining 75 % band. Chorvachilik — xoʻjalikning eng muhim tarmogʻi. Qoramol, echki, qoʻy, ot, eshak va xachir boqiladi. Joʻxori, tariq, makkajoʻxori, bugʻdoy, dukkaklilar va boshqalar ekiladi. Mamlakatdagi yevropalik fermer xoʻjaliklarida yer yongʻoq, tamaki, kartoshka, kungaboqar, sitrus mevalar, paxta ham yetishtiriladi.


== Sanoati ==
Sanoati mamlakat mustaqillikka erishgandan keyin rivojlana boshladi. Mis, nikel, marganes, asbest, olmos (1995 y. 18,5 mln. qirot), koʻmir qazib olish yoʻlga qoʻyildi. Lobatsida mol soʻyish va konserva tayyorlash fkasi bor. Suyak uni, yogʻ, sovun va pivo ishlab chiqaradigan kichik kor[[x]]onalar mavjud. Bir yilda 929 mln. kVtsoat elektr energiyasi ishlab chiqariladi.
Sanoati mamlakat mustaqillikka erishgandan keyin rivojlana boshladi. Mis, nikel, marganes, asbest, olmos ([[1995-yil]] 18,5 mln. qirot), koʻmir qazib olish yoʻlga qoʻyildi. Lobatsida mol soʻyish va konserva tayyorlash fkasi bor. Suyak uni, yogʻ, sovun va pivo ishlab chiqaradigan kichik kor[[x]]onalar mavjud. Bir yilda 929 mln. kVtsoat elektr energiyasi ishlab chiqariladi.


== Transport ==
B.da temir yoʻl uz. 900 km, avtomobil yoʻllari uz. 15 ming km ga yaqin (uning 4,5 ming km qattiq qoplamali). Asosiy aeroporti — Gaborone sh.da. B. chetga marganes rudasi, olmos, mis, nikel, chorvachilik mahsulotlari chiqaradi. Chetdan me[[x]]anizmlar va asbobuskunalar, don, un, toʻqimachilik mahsulotlari, tayyor kiyimlar, keng isteʼmol mollari, q. [[x]]. asboblari, neft mahsulotlari va b. keltiradi.
Botsvanada temir yoʻl uzunligi 900 km, avtomobil yoʻllari uzunligi 15 ming km ga yaqin (uning 4,5 ming km qattiq qoplamali). Asosiy aeroporti — Gaborone shahrida. Botsvana chetga marganes rudasi, olmos, mis, nikel, chorvachilik mahsulotlari chiqaradi. Chetdan mexanizmlar va asbobuskunalar, don, un, toʻqimachilik mahsulotlari, tayyor kiyimlar, keng isteʼmol mollari, qishloq xoʻjaligi asboblari, [[neft]] mahsulotlari va boshqalar keltiradi.


Mamlakat hududining 17% qoʻriq[[x]]ona va milliy bogʻlardan iborat. Har yili 300 mingga yaqin turist kelib ketadi. Pul birligi — pula.


⚫
Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. B. da chiqadigan asosiy gaz. va jur.lar: "Botsvana gardian" ("Botsvana posboni", ingliz tilidagi haftalik [[x]]ususiy gaz., 1982 y.dan), "Botsvana deyli nyus" ("Shu kunning yangiliklari", setsvana va ingliz tillaridagi kundalik hukumat gaz., 1964 y.dan), "Riporter" ("Mu[[x]]bir", ingliz tilidagi haftalik gaz., 1984 y.dan), "Terisano" ("Maslahat", ingliz va setsvana tilida chiqadigan oylik gaz.), "Kutlvano" ("Hamjihatlik", setsvana va ingliz tilida chiqadigan oylik jur.). B. matbuot agentligi (BOPA), hukumat a[[x]]borot agentligi hisoblanadi; 1981 y.da asos solingan. B. radiosi 1965 y.da tashkil etilgan. B. telekoʻrsatuvi uyushmasi mavjud.


⚫
Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. B. da chiqadigan asosiy gaz. va jur.lar: „Botsvana gardian“ („Botsvana posboni“, ingliz tilidagi haftalik [[x]]ususiy gaz., 1982 y.dan), „Botsvana deyli nyus“ („Shu kunning yangiliklari“, setsvana va ingliz tillaridagi kundalik hukumat gaz., 1964 y.dan), „Riporter“ („Mu[[x]]bir“, ingliz tilidagi haftalik gaz., 1984 y.dan), „Terisano“ („Maslahat“, ingliz va setsvana tilida chiqadigan oylik gaz.), „Kutlvano“ („Hamjihatlik“, setsvana va ingliz tilida chiqadigan oylik jur.). B. matbuot agentligi (BOPA), hukumat a[[x]]borot agentligi hisoblanadi; 1981 y.da asos solingan. B. radiosi 1965 y.da tashkil etilgan. B. telekoʻrsatuvi uyushmasi mavjud.
⚫
Xalq maorifi va ilmiy muassasalari. 1970-y.larning boshlarida boshlangich maktabda oʻqish haqi 2 baravar qisqartirildi; 1976 y. setsvana yoki tsvana tilini oʻrganish, 1980 y.dan bolalar uchun 6 yoshdan bepul majburiy boshlangʻich taʼlim joriy etildi. Boshlangʻich maktablar — 7 y.lik; oʻrta maktablar — 5 y.lik, pulli. Davlat maktablari b-n bir qatorda [[x]]ususiy maktablar ham bor. Boshlangʻich va toʻliq oʻrta maktablar negizida hunarte[[x]]nika taʼlimi amalga oshiriladi. Boshlangʻich maktab oʻqituvchilari ped. bilim yurtlarida tayyorlanadi. 1982 y. Gaboroneda B. davlat unta tashkil etilgan (3 mingga yaqin talaba taʼlim oladi). Bundan tashqari B. qishloq [[x]]oʻjalik kolleji (1967), unt huzuridagi Taraqqiyot va madaniy tadqiqotlar milliy in-ti ham bor. Gaboroneda B. kutub[[x]]onasi (1968) va Milliy ar[[x]]iv (1967), milliy muzey va badiiy galereya (1968), Mochudida etnografiya muzeyi (1976) ishlaydi.


⚫
Xalq maorifi va ilmiy muassasalari. 1970-y.larning boshlarida boshlangich maktabda oʻqish haqi 2 baravar qisqartirildi; 1976 y. setsvana yoki tsvana tilini oʻrganish, 1980 y.dan bolalar uchun 6 yoshdan bepul majburiy boshlangʻich taʼlim joriy etildi. Boshlangʻich maktablar — 7 y.lik; oʻrta maktablar — 5 y.lik, pulli. Davlat maktablari b-n bir qatorda [[x]]ususiy maktablar ham bor. Boshlangʻich va toʻliq oʻrta maktablar negizida hunarte[[x]]nika taʼlimi amalga oshiriladi. Boshlangʻich maktab oʻqituvchilari ped. bilim yurtlarida tayyorlanadi. 1982 y. Gaboroneda B. davlat unta tashkil etilgan (3 mingga yaqin talaba taʼlim oladi). Bundan tashqari B. qishloq [[x]]oʻjalik kolleji (1967), unt huzuridagi Taraqqiyot va madaniy tadqiqotlar milliy in-ti ham bor. Gaboroneda B. kutub[[x]]onasi (1968) va Milliy ar[[x]]iv (1967), milliy muzey va badiiy galereya (1968), Mochudida etnografiya muzeyi (1976) ishlaydi.
⚫
Meʼmorligi va tasviriy sanʼati. Mamlakat shim.sharkidagi Ramokgveban harobalarining qoldiqlari asosida qilingan ta[[x]]minlarga koʻra, B. aholisi qadimda bal. 4,5 m ga yaqin devorli choʻziq doirasimon tosh uylar qurgan, tomini "baliq suyagi" toifasidagi gʻishtin hoshiya b-n bezagan, yoniga kesik konus shaklida 9 m gacha balandlikdagi minora tiklagan. Mahalliy aholi suv manbalari atrofidagi manzilgo[[x]]larda yashaydi. Qoziq devor b-n oʻralgan qoʻrgʻonda 5—6 kulba muayyan tartibqoidasiz erkin joylashtiriladi. Aksariyati sirtidan tirgaklar b-n mustahkamlangan konus shaklidagi kulbalardan iborat. Toʻqima devorlar loy b-n suvalib, oqlab qoʻyiladi. Odatda kulbaning derazasi boʻlmaydi, poli yer. Ahyonahyonda tosh yoki gʻishtdan qurilgan, derazali va guvala pechli toʻrtburchak uylar uchraydi. Gaboroneda temirbeton konstruksiyalardan jamoat va savdo-sanoat binolari qurilmoqda. Yogʻoch oʻymakorligi rivojlangan. Munchoq, mis sim va temirdan ayollar zebziynat buyumlari yasaladi. Qush va hayvonlar tasvirlangan sopol idishlar uchraydi. Po[[x]]oldan toʻqilgan [[x]]altachalarga rangdor naqshlar solinadi, hayvon terisidan gilamchalar yasaladi. Musiqasi. B. musiqiy madaniyata mamlakatda yashovchi [[x]]alklarning [[x]]ilma [[x]]il musiqiy anʼanalarini oʻz ichiga oladi. Cholgʻu asboblari ham [[x]]ilma[[x]]il. B.da kvadi yoki losib deb ataladigan tor, sekokvane deb ataladigan surnaysimon asbob, segankuru deb ataladigan nay, ditlak deb ataladigan fleyta keng tarqalgan. Jonivorlarning sho[[x]]laridan ham musiqa asbobi sifatida foydalaniladi. B.da qoʻshiq b-n raqsni bir-biridan ajratib boʻlmaydi. Turlituman marosim va rasmrusum qoʻshiqlari albatta raqs b-n birga ijro etiladi. Keyingi vaqtda zamonaviy musiqiy shakllar ham rivojlana boshladi. Musiqa kadrlarini Gaboronedagi unt kolleji tayyorlaydi. B. milliy muzeyida musiqa asboblarining boy majmuasi toʻplangan.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>

⚫
Meʼmorligi va tasviriy sanʼati. Mamlakat shim.sharkidagi Ramokgveban harobalarining qoldiqlari asosida qilingan ta[[x]]minlarga koʻra, B. aholisi qadimda bal. 4,5 m ga yaqin devorli choʻziq doirasimon tosh uylar qurgan, tomini „baliq suyagi“ toifasidagi gʻishtin hoshiya b-n bezagan, yoniga kesik konus shaklida 9 m gacha balandlikdagi minora tiklagan. Mahalliy aholi suv manbalari atrofidagi manzilgo[[x]]larda yashaydi. Qoziq devor b-n oʻralgan qoʻrgʻonda 5—6 kulba muayyan tartibqoidasiz erkin joylashtiriladi. Aksariyati sirtidan tirgaklar b-n mustahkamlangan konus shaklidagi kulbalardan iborat. Toʻqima devorlar loy b-n suvalib, oqlab qoʻyiladi. Odatda kulbaning derazasi boʻlmaydi, poli yer. Ahyonahyonda tosh yoki gʻishtdan qurilgan, derazali va guvala pechli toʻrtburchak uylar uchraydi. Gaboroneda temirbeton konstruksiyalardan jamoat va savdo-sanoat binolari qurilmoqda. Yogʻoch oʻymakorligi rivojlangan. Munchoq, mis sim va temirdan ayollar zebziynat buyumlari yasaladi. Qush va hayvonlar tasvirlangan sopol idishlar uchraydi. Po[[x]]oldan toʻqilgan [[x]]altachalarga rangdor naqshlar solinadi, hayvon terisidan gilamchalar yasaladi. Musiqasi. B. musiqiy madaniyata mamlakatda yashovchi [[x]]alklarning [[x]]ilma [[x]]il musiqiy anʼanalarini oʻz ichiga oladi. Cholgʻu asboblari ham [[x]]ilma[[x]]il. B.da kvadi yoki losib deb ataladigan tor, sekokvane deb ataladigan surnaysimon asbob, segankuru deb ataladigan nay, ditlak deb ataladigan fleyta keng tarqalgan. Jonivorlarning sho[[x]]laridan ham musiqa asbobi sifatida foydalaniladi. B.da qoʻshiq b-n raqsni bir-biridan ajratib boʻlmaydi. Turlituman marosim va rasmrusum qoʻshiqlari albatta raqs b-n birga ijro etiladi. Keyingi vaqtda zamonaviy musiqiy shakllar ham rivojlana boshladi. Musiqa kadrlarini Gaboronedagi unt kolleji tayyorlaydi. B. milliy muzeyida musiqa asboblarining boy majmuasi toʻplangan.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->


'''Botswana ''' (Botswana Respublikasi) poytaxti - [[Gaborone]] shahri. [[BMT]] a'zosi
'''Botswana ''' (Botswana Respublikasi) poytaxti — [[Gaborone]] shahri. [[BMT]] aʼzosi
{{stub}}
{{stub}}


Qator 37: Qator 41:
[[Turkum:Davlatlar]]
[[Turkum:Davlatlar]]
[[Turkum:BMT aʼzolari]]
[[Turkum:BMT aʼzolari]]

== Manbalar ==
== Manbalar ==
{{manbalar}}
{{manbalar}}

12-Mart 2013, 09:03 dagi koʻrinishi

Botsvana Respublikasi
Republic of Botswana
Shior: "Pula"
"Rain"
(Yomgʻir)
Madhiya: Fatshe leno la rona
Location of Botsvana
Poytaxt Gaborone
Rasmiy til(lar) Inglizcha
Hukumat Prezidentlik Respublika
• Prezident
Yak Kxame
Mustaqillik (Birlashgan Qirolligidan)
• Sana
30-sentabr 1966
Maydon
• Butun
 581 730 km2 (47-oʻrin)
• Suv (%)
 2.6
Aholi
• 2012-yilgi roʻyxat
 2 098 018 (144-oʻrin)
• Zichlik 3,4/km2
YIM (XQT) 2010-yil roʻyxati
• Butun
 AQSh$26,563 mil. (107-oʻrin)
• Jon boshiga
 AQSh$14,906
Pul birligi Pula (BWP)
Vaqt mintaqasi UTC+2
• Yoz (DST)
 UTC+2
Qisqartma BC
Telefon prefiksi 267
Internet domeni .bw
tahrir kuzat

Botsvana, (Botswana), Botsvana Respublikasi (inglizcha: Republic of Botswana) — Janubiy Afrikadagi davlat. Maydoni 600,4 ming km2. Aholisi 2 098 018 kishi (2012). Poytaxti — Gaborone shahri Maʼmuriy jihatdan 10 viloyatga boʻlinadi.

Davlat tuzumi

Botsvana — respublika. Buyuk Britaniya boshchiligidagi Hamdoʻstlik aʼzosi. 1966-yil 30-sentyabrda qabul qilingan va keyinchalik oʻzgarishlar kiritilgan konstitutsiyaga amal qilinadi. Davlat va hukumat boshligʻi — prezident. Qonun chiqaruvchi oliy hokimiyat organi — Milliy assambleya (parlament). Milliy assambleya spiker va 45 deputatdan iborat. 40 deputatni aholi umumiy saylov yoʻli bilan saylaydi, 4 deputatni respublika prezidenta tayinlaydi, bosh prokuror lavozimiga koʻra parlament aʼzosi hisoblanadi. Ijrochi hokimiyat prezident, vitseprezident va hukumat tomonidan amalga oshiriladi. 15 aʼzodan iborat maslahat organi — qabila boshliqlari palatasi ham bor.

Tabiati

Botsvana Kalahari berk botigʻi va uning atrofidagi platolarni egallagan. Yer yuzi tekislik, sharqi bir oz pastibaland. Oʻrtacha baland joyi — 800—1000 m, gʻarbda 1200 m gacha boradi. Kembriygacha paydo boʻlgan jinslardan tarkib topgan zamin ustida yuqori boʻr va kaynozoy yotqiziqlari yotadi. Kumir, asbest, marganes, misnikel rudalari, olmos, tuz kabi qazilma boyliklari bor. Iqlimi quruq subtropik, shimolda tropik iqlim. Oʻrtacha tra yanvarda 21—27 C°, iyulda 16 C°. Yiliga 250—600 mm yogʻin yogʻadi. Limpopo daryosi irmoqlari oʻtadigan qizilqoʻngʻir tuproqli yerlarda savanna oʻsimliklari oʻsadi. Arslon, qoplon, chiyaboʻri, sirtlon, zebra, jayran, kaltakesak, ilon kabi xilma-xil jonivorlar bor. Milliy bogʻlari: Imsbok, Chobe, Nskay-Pan.

Aholisi

Aholisi, asosan, bantu tillari guruhiga kiruvchi tavanalardir (jami aholining 75%). Shimoli-sharq va choʻl hududlarda bushmenlar yashaydi. Bir necha ming yevropaliklar bor. Aholining 62% xristianlar; 32% anʼanaviy dinlarga eʼtiqod qiladi. Aholining 24,1% shaharlarda istiqomat qiladi. Rasmiy tili — ingliz va setsvana yoki tsvana tillari. Yirik shaharlari — Gaborone, Frensistaun, Lobatsi.

Tarixi

Botsvananing 19-asrgacha boʻlgan tarixi kam oʻrganilgan. Qoyalarda saqlanib qolgan rasmlardan maʼlum boʻlishicha, B.ning tub aholisi bushmenlar (sanlar) koʻchmanchi boʻlib yashaganlar, ovchilik va yovvoyi daraxt mevalarini yigʻish bilan shugʻullanganlar. Taxminan mil.8-asrda rivojlanishning yuqoriroq pogʻonasidagi bantular bushmenlarni Kalahari choʻli ichkarisiga surib tashlaganlar. Botsvananing hozir asosiy aholisi tsvanalar avval hozorgi Transvaalda yashagan. Shimoldan bostirib kelgan xalqlar qisuvida ular 17-asr oxiri — 18-asr boshlarida Botsvanaga kelib qolganlar. 19-asr boshlarida ular bir necha mustaqil qabila ittifoqdariga birlashdilar. Janubiy zulular bilan boʻlgan urushlar Botsvanani gʻorat qildi. 1820-yil Botsvanada yevropaliklarning birinchi xristian missiyasi ochildi. Keyinchalik ingliz mustamlakachilari Janubiy Afrikani qoʻlga kiritishda Botsvanadan harbiystrategik baza sifatida foydalandilar. Angliya 1885-yil hozorgi Botsvanani Bechuanalend nomi bilan oʻz protektorata deb eʼlon qildi. Aslida u mustamlakaga aylantirilgan edi. Botsvana aholisi mustamlaka zulmiga qarshi uzluksiz kurashib keldi. Bu kurash 20-asrning 1930-yillarida avj olib ketdi. Ikkinch jahon urushida inglizlarning Yaqin Sharq va Yevropadagi harbiy operatsiyalarida 10 ming tsvana ishtirok etdi. Urushdan keyin Afrikada boshlangan milliy ozodlik harakati protektoratdagi ozodlik harakatiga katta taʼsir qildi. Angliya Botsvanaga oʻzini oʻzi boshqarish huquqini berishga majbur boʻldi. 1966-yil 30-sentyabrda Bechuanalend Botsvana nomi bilan mustaqil davlat deb eʼlon qilindi. Botsvana Afrika qitasining janubiy qismida mustaqillik bayrogʻini koʻtargan birinchi davlat boʻldi. 1966-yil oktyabrdan BMT aʼzosi. Milliy bayrami: 30-sentyabr — Mustaqillik eʼlon qilingan kun (1966).

Siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari

Botsvana demokratik partiyasi, hukmron partiya, 1962-yilda asos solingan; Liberal partiya, 1983-yil tashkil etilgan; Botsvana xalq partiyasi, 1960-yilda asos solingan; Botsvana milliy fronti, 1965-yilda tuzilgan; Botsvana mustaqilligi partiyasi, 1962-yilda asos solingan; Botsvana kongressi partiyasi, 1998-yilda tuzilgan. Botsvana kasaba uyushmalari federatsiyasi, 1976-yilda tashkil etilgan.

Xoʻjaligi

Botsvana — kon sanoati rivojlanayotgan agrar mamlakat. Qishloq xoʻjaligi iqtisodiyotning negizini tashkil etadi. Unda aholining 75 % band. Chorvachilik — xoʻjalikning eng muhim tarmogʻi. Qoramol, echki, qoʻy, ot, eshak va xachir boqiladi. Joʻxori, tariq, makkajoʻxori, bugʻdoy, dukkaklilar va boshqalar ekiladi. Mamlakatdagi yevropalik fermer xoʻjaliklarida yer yongʻoq, tamaki, kartoshka, kungaboqar, sitrus mevalar, paxta ham yetishtiriladi.

Sanoati

Sanoati mamlakat mustaqillikka erishgandan keyin rivojlana boshladi. Mis, nikel, marganes, asbest, olmos (1995-yil 18,5 mln. qirot), koʻmir qazib olish yoʻlga qoʻyildi. Lobatsida mol soʻyish va konserva tayyorlash fkasi bor. Suyak uni, yogʻ, sovun va pivo ishlab chiqaradigan kichik korxonalar mavjud. Bir yilda 929 mln. kVtsoat elektr energiyasi ishlab chiqariladi.

Transport

Botsvanada temir yoʻl uzunligi 900 km, avtomobil yoʻllari uzunligi 15 ming km ga yaqin (uning 4,5 ming km qattiq qoplamali). Asosiy aeroporti — Gaborone shahrida. Botsvana chetga marganes rudasi, olmos, mis, nikel, chorvachilik mahsulotlari chiqaradi. Chetdan mexanizmlar va asbobuskunalar, don, un, toʻqimachilik mahsulotlari, tayyor kiyimlar, keng isteʼmol mollari, qishloq xoʻjaligi asboblari, neft mahsulotlari va boshqalar keltiradi.


Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. B. da chiqadigan asosiy gaz. va jur.lar: „Botsvana gardian“ („Botsvana posboni“, ingliz tilidagi haftalik xususiy gaz., 1982 y.dan), „Botsvana deyli nyus“ („Shu kunning yangiliklari“, setsvana va ingliz tillaridagi kundalik hukumat gaz., 1964 y.dan), „Riporter“ („Muxbir“, ingliz tilidagi haftalik gaz., 1984 y.dan), „Terisano“ („Maslahat“, ingliz va setsvana tilida chiqadigan oylik gaz.), „Kutlvano“ („Hamjihatlik“, setsvana va ingliz tilida chiqadigan oylik jur.). B. matbuot agentligi (BOPA), hukumat axborot agentligi hisoblanadi; 1981 y.da asos solingan. B. radiosi 1965 y.da tashkil etilgan. B. telekoʻrsatuvi uyushmasi mavjud.

Xalq maorifi va ilmiy muassasalari. 1970-y.larning boshlarida boshlangich maktabda oʻqish haqi 2 baravar qisqartirildi; 1976 y. setsvana yoki tsvana tilini oʻrganish, 1980 y.dan bolalar uchun 6 yoshdan bepul majburiy boshlangʻich taʼlim joriy etildi. Boshlangʻich maktablar — 7 y.lik; oʻrta maktablar — 5 y.lik, pulli. Davlat maktablari b-n bir qatorda xususiy maktablar ham bor. Boshlangʻich va toʻliq oʻrta maktablar negizida hunartexnika taʼlimi amalga oshiriladi. Boshlangʻich maktab oʻqituvchilari ped. bilim yurtlarida tayyorlanadi. 1982 y. Gaboroneda B. davlat unta tashkil etilgan (3 mingga yaqin talaba taʼlim oladi). Bundan tashqari B. qishloq xoʻjalik kolleji (1967), unt huzuridagi Taraqqiyot va madaniy tadqiqotlar milliy in-ti ham bor. Gaboroneda B. kutubxonasi (1968) va Milliy arxiv (1967), milliy muzey va badiiy galereya (1968), Mochudida etnografiya muzeyi (1976) ishlaydi.

Meʼmorligi va tasviriy sanʼati. Mamlakat shim.sharkidagi Ramokgveban harobalarining qoldiqlari asosida qilingan taxminlarga koʻra, B. aholisi qadimda bal. 4,5 m ga yaqin devorli choʻziq doirasimon tosh uylar qurgan, tomini „baliq suyagi“ toifasidagi gʻishtin hoshiya b-n bezagan, yoniga kesik konus shaklida 9 m gacha balandlikdagi minora tiklagan. Mahalliy aholi suv manbalari atrofidagi manzilgoxlarda yashaydi. Qoziq devor b-n oʻralgan qoʻrgʻonda 5—6 kulba muayyan tartibqoidasiz erkin joylashtiriladi. Aksariyati sirtidan tirgaklar b-n mustahkamlangan konus shaklidagi kulbalardan iborat. Toʻqima devorlar loy b-n suvalib, oqlab qoʻyiladi. Odatda kulbaning derazasi boʻlmaydi, poli yer. Ahyonahyonda tosh yoki gʻishtdan qurilgan, derazali va guvala pechli toʻrtburchak uylar uchraydi. Gaboroneda temirbeton konstruksiyalardan jamoat va savdo-sanoat binolari qurilmoqda. Yogʻoch oʻymakorligi rivojlangan. Munchoq, mis sim va temirdan ayollar zebziynat buyumlari yasaladi. Qush va hayvonlar tasvirlangan sopol idishlar uchraydi. Poxoldan toʻqilgan xaltachalarga rangdor naqshlar solinadi, hayvon terisidan gilamchalar yasaladi. Musiqasi. B. musiqiy madaniyata mamlakatda yashovchi xalklarning xilma xil musiqiy anʼanalarini oʻz ichiga oladi. Cholgʻu asboblari ham xilmaxil. B.da kvadi yoki losib deb ataladigan tor, sekokvane deb ataladigan surnaysimon asbob, segankuru deb ataladigan nay, ditlak deb ataladigan fleyta keng tarqalgan. Jonivorlarning shoxlaridan ham musiqa asbobi sifatida foydalaniladi. B.da qoʻshiq b-n raqsni bir-biridan ajratib boʻlmaydi. Turlituman marosim va rasmrusum qoʻshiqlari albatta raqs b-n birga ijro etiladi. Keyingi vaqtda zamonaviy musiqiy shakllar ham rivojlana boshladi. Musiqa kadrlarini Gaboronedagi unt kolleji tayyorlaydi. B. milliy muzeyida musiqa asboblarining boy majmuasi toʻplangan.[1]

Botswana (Botswana Respublikasi) poytaxti — Gaborone shahri. BMT aʼzosi

Manbalar

  1. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Botsvana&oldid=1274870" dan olindi