Oqdara
Oqdara
Ağdərə | |
|---|---|
 Martakert 2002-yil | |
  Oqdara | |
| Joylashuv: Andoza:Xb_type:city(4600) 40°12′55″N 46°48′46″E / 40.21528°N 46.81278°E | |
| Mamlakat |
 Ozarbayjon |
| Tuman | Oqdara tumani |
Oqdara (ozarbayjoncha: Ağdərə) Ozarbayjonda, Oqdara tumanida shahar. 2023 yilgacha shaharda etnik armanlar koʻpchilikni tashkil qilgan.[1] The town underwent heavy destruction by Azerbaijani forces while under their control during the First Nagorno-Karabakh War.[2]
Etimologiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Anʼanaga koʻra, shahar nomi „mard“ („odam, odam“ yoki bu kontekstda „mard“) va „kert“ („qurgan“) elementlaridan iborat deb talqin qilinadi, goʻyo aholining jasorati uchun obroʻsi.[3] Boshqa tushuntirishlar ismni matuṛ („chapel“) soʻzi bilan bogʻlaydi.[3] Ozarbayjoncha aholi punktining Aghdara nomi „oq vodiy“ deb tarjima qilingan.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aholi manzilgohi tarixan Qorabogʻ melikdomlari dan biri boʻlgan Jraberd melikdomining bir qismi boʻlgan.[4]
1918-yilda shahar yaqinida Usmonlilar va arman qoʻshinlari oʻrtasida jang boʻlib, u yerda gʻalaba qozongan.[3]
Sovetlar davrida Oqdara (Martakert) Togʻli Qorabogʻ avtonom viloyati Martakert okrugining maʼmuriy markazi boʻlgan. 1960-yilda shahar tipidagi aholi punkti maqomini olgan.
Tarixiy meros ob’ektlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shahar va uning atrofidagi tarixiy meros ob’ektlari orasida miloddan avvalgi 2-1 ming yilliklarga oid qabrlar, eramizdan oldingi Krapasht qabristoni, oʻrta asrlardagi „Taza Xach“ (armancha: Թազա խաչ) qabristonlari kiradi. 17—19-asrlar oraligʻida St. Yahyo Baptist cherkovi 1883-yilda qurilgan (armancha: Սուրբ Հովհաննու Կարապետ եկեղեցի[5] Ehtimol, 13-asrda paydo boʻlgan) va 20-asr boshlarida Kusapat daryosi boʻylab koʻprik.[6][4].
Togʻli Qorabogʻ mojarosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Birinchi Togʻli Qorabogʻ urushi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Birinchi Togʻli Qorabogʻ urushi (1991-94) davrida Oqdara va uning atrofidagi tumanda, ayniqsa, Ozarbayjon Goranboy operatsiyasi va 1992-yildagi Mardakert va Martuni hujumlari paytida ogʻir janglar boʻlgan.< ref name="RediscoveringArmenia" /> Shahar 1992-yil 4-iyulda Ozarbayjon kuchlari tomonidan bosib olindi va Oqdaraning arman aholisi shaharni tark etishga majbur boʻldi.[7] Oqdara Birinchi Togʻli Qorabogʻ urushi paytida katta zarar koʻrgan va uning koʻplab binolari vayron boʻlgan va odam yashamagan.[7] 1992-yil sentyabr oyida Oqdarada boʻlgan Tomas Goltzning soʻzlariga koʻra, shahar „vayronalar uyasiga aylandi“ va „vayron qilingan shaxsiy hayotning yanada chuqurroq qoldiqlari: qozon va kostryulkalar, chamadonlar oqayotgan kiyimlar, maydalangan chaqaloq aravachalari va hatto oilaviy portretlar“ ni taʼkidladi. , hali ham parchalangan ramkalarda".[8] HRW keyinchalik Qorabogʻ arman kuchlari tomonidan Agʻdamga qarshi hujum paytida va undan keyin amalga oshirilgan qoʻpol harakatlar sifatida koʻrilganini taʼkidladi. mojaroning teskari tabiati kontekstida Oqdarani ozarbayjonlar tomonidan vayron qilingani uchun qasos.[9] Oqdara 1993-yil 27-iyunda arman qoʻshinlari tomonidan qaytarib olingan.[7] Shahar atrofidagi hudud urush tugaganidan beri Artsax nazoratida. Oqdaraning mahalliy aholisining bir qismi yillar davomida asta-sekin qaytib keldi, lekin koʻplari Armaniston, Rossiya va boshqa joylarda qoldi.[7]
Chegara toʻqnashuvlari (1994-2020)
[tahrir | manbasini tahrirlash]
2008-yil Mardakertdagi to'qnashuvlar 4-martda 2008-yil Armanistondagi saylovlardagi norozilik namoyishlaridan keyin boshlangan. Unda etnik arman oʻrtasidagi eng ogʻir janglar boʻlgan.[10] [[Togʻli] bahsli hududi boʻyicha -Qorabog]][11][12] Birinchi Togʻli Qorabogʻ urushidan keyin 1994-yilda oʻt ochishni toʻxtatishdan beri.
Arman manbalari Ozarbayjonni Armanistonda davom etayotgan tartibsizliklardan foydalanishga urinishda aybladi.[13] Ozarbayjon manbalari Armaniston hukumati harakat qilayotganini iddao qilib, Armanistonni aybladi. eʼtiborni Armanistondagi ichki keskinlikdan chalgʻitish.[13]
2020da Oqdara yaqinida oʻt ochishni toʻxtatish chizigʻi boʻylab toʻqnashuvlar sodir boʻldi.
2020 Togʻli Qorabogʻ urushi
[tahrir | manbasini tahrirlash]2020-yil Togʻli Qorabogʻ urushi paytida shahar Ozarbayjon kuchlari tomonidan bir necha marta bombardimon qilingan, natijada tinch aholi halok boʻlgan.[14][15]
Geografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shahar Tartar daryosining oʻng qirgʻogʻida, ikki togʻ oraligʻida joylashgan.[3]
Ekonomikasi va madaniyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Aholisi asosan turli davlat muassasalarida hamda qishloq xo'jaligi bilan ishlaydi. 2015-yil holatiga ko‘ra, Oqdarada shahar binosi, madaniyat uyi, ikkita maktab, ikkita bolalar bog‘chasi, yoshlar markazi, 88 ta savdo korxonasi, ikkita zavod va viloyat shifoxonasi mavjud.[6] TKengaytirilgan Oqdara shahar jamoasiga Haykajur, Jraberd, Maralyan Sarov va Levonarx qishloqlari kiradi.[7]
Demografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Year | Armenians | Azerbaijanis | Russians | Ukrainians | Total | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1907[3][16] | Mostly Armenian | 4,676 | |||||||
| 1970[17] | 5,472 | 96.3% | 135 | 2.4% | 44 | 0.8% | 9 | 0.2% | 5,683 |
| 1979[18] | 6,264 | 93.6% | 349 | 5.2% | 41 | 0.6% | 5 | 0.1% | 6,690 |
| 2005[19] | 4,262 | 100% | 4,262 | ||||||
| 2015[20] | 4,600 | 100% | 4,600 | ||||||
Taniqli odamlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Vagharshak Grigoryan, Sovet tibbiyoti shifokori va professori.
Gallery
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
Oqdaradagi park va yodgorlik -
Oqdara madaniyat uyi -
Shahardan koʻrinish -
Oqdaradagi asosiy koʻchalardan biri -
Oqdara muzeyi -
Oqdaradagi yodgorlik
Iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oqdara iqlimi Köppen iqlim tasnifi boʻyicha Nam subtropik iqlim (Cfa) deb tasniflanadi.[21]
| Mardakert, Nagorno-Karabakh Republic iqlim koʻrsatkichlari | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oy | Yanvar | Fevral | Mart | Aprel | May | Iyun | Iyul | Avgust | Sentyabr | Oktyabr | Noyabr | Dekabr | Yil |
| Oʻrtacha yuqori harorat °C (°F) | 5.8 (42.4) |
6.6 (43.9) |
10.8 (51.4) |
18.3 (64.9) |
22.4 (72.3) |
27.0 (80.6) |
30.7 (87.3) |
29.2 (84.6) |
25.3 (77.5) |
18.4 (65.1) |
12.5 (54.5) |
8.1 (46.6) |
17.9 (64.3) |
| Oʻrtacha past harorat °C (°F) | −1.7 (28.9) |
−1.0 (30.2) |
2.3 (36.1) |
8.1 (46.6) |
12.5 (54.5) |
16.7 (62.1) |
20.0 (68.0) |
19.0 (66.2) |
15.4 (59.7) |
9.7 (49.5) |
4.8 (40.6) |
0.6 (33.1) |
8.9 (48.0) |
| Oʻrtacha yogʻingarchilik sm (dyuym) | 15 (0.6) |
23 (0.9) |
34 (1.3) |
45 (1.8) |
71 (2.8) |
64 (2.5) |
31 (1.2) |
26 (1.0) |
27 (1.1) |
45 (1.8) |
28 (1.1) |
17 (0.7) |
426 (16.8) |
| Manba: http://en.climate-data.org/location/21905/ | |||||||||||||
Qardosh shaharlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vagarshapat, Armaniston (2010-yildan).[22]
Hamkorlik shartnomasi:
Bourj Hammoud, Lebanon. 2018-yil may oyida Artsaxning Oqdara shahri va Livanning Burj Hammud shaharlari vakillari hamkorlik to‘g‘risidagi memorandumni imzoladilar. Memorandumda ikki shahar oʻrtasida ijtimoiy, iqtisodiy, turizm va madaniy aloqalarni yoʻlga qoʻyish, shaharlar oʻrtasidagi hamkorlik mintaqaviy barqarorlik va tinchlikni mustahkamlashga hissa qoʻshishi mumkinligini anglash taʼkidlangan.[23]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Андрей Зубов. „Андрей Зубов. Карабах: Мир и Война“. drugoivzgliad.com. 2020-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-dekabr.
- ↑ Azerbaijan: Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh. Human Rights Watch/Helsinki, December 1, 1994 — 35-bet. Qaraldi: 2021-yil 3-iyun.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Hakobyan, Tadevos Kh.; Melik-Bakhshyan, Stepan T.; Barseghyan, Hovhannes Kh.. Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան [Dictionary of toponymy of Armenia and adjacent territories] (hy). Yerevan: Yerevan State University Publishing House, 1986 — 208-bet.
- ↑ 4,0 4,1 Kiesling, Brady; Kojian, Raffi. Rediscovering Armenia: Armaniston va Artsaxdagi qishloqlar va yodgorliklarning chuqur inventarizatsiyasi, 2019.
- ↑ „Արայիկ Հարությունյանը հանդիպել է Մարտակերտի շրջանի վարչակազմի հետ“. pastinfo.am (2021-yil 25-yanvar).
- ↑ 6,0 6,1 Hakob Ghahramanyan. „Directory of socio-economic characteristics of NKR administrative-territorial units (2015)“.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Hakobyan, Tatul „Մարտակերտի ազատագրումը. հունիս 27, 1993թ“ [Martakertning ozod qilinishi, 1993-yil 27-iyun] (hy). ANI Arman tadqiqot markazi (2021-yil 27-iyun). 2021-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 29 iyun 2021.
- ↑ Tomas Goltz. TCG-33 da, Hozirgi dunyo masalalari instituti, Hannover, Nyu-Xempshir, 1992-yil 18-sentyabr.
- ↑ AZERBAYJON : Togʻli Qorabogʻdagi yetti yillik mojaro Human Rights Watch/Xelsinki. bet 47, 1994
- ↑ „Qorabog'dagi qurbonlar soni bahsli“ (2008-yil 5-mart). 9 mart 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 5-mart.< /ref> va Ozarbayjon kuchlari<ref name="bbcnews">„Ozarbayjon-Armaniston chegarasidagi halokatli to'qnashuv“. BBC News (2008-yil 5-mart). 2008-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 5-mart.
- ↑ Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedbbcnews - ↑ „Armeniya/Ozarbayjon: Tog'li Qorabog'da halokatli janglar avj oldi“ (2008-yil 4-mart). 2008-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-0 -0 5.
- ↑ 13,0 13,1 [https:/ /www.rferl.org/a/1079580.html „Tog'li Qorabog'da o'lik janglar avj oldi“] (en). RadioFreeEurope/RadioLiberty (4-mart 2008-yil). Qaraldi: 2020-yil 28-sentyabr.
- ↑ „Ադրբեջանի ռազմական ինքնաթիռը ռմբակոծել է Մարտակերտը, կա երեք զոհ. Վահրամ Պողոսյան“ (hy). «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Qaraldi: 2021-yil 29-iyun.
- ↑ „Մարտակերտը ռմբակոծվում է, կիրառվում է ռազմական ավիացիա, հայտնում է ԱԻՊԾ-ն“ (hy). «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Qaraldi: 2021-yil 29-iyun.
- ↑ Кавказский календарь на 1910 год, 65th (Russian), Tipografiya kantselyarii Ye.I.V. na Kavkaze, kazenny dom, 1910 — 173-bet.
- ↑ „Result of the Soviet census of 1970 of the Martakert district“. www.ethno-kavkaz.narod.ru. Qaraldi: 2021-yil 28-dekabr.
- ↑ „Martakert tumanidagi 1979-yilgi Sovet aholini ro'yxatga olish natijalari“. www.ethno-kavkaz.narod.ru. Qaraldi: 2021-yil 28-dekabr.
- ↑ „Tog'li Qorabog' Respublikasining 2005-yilgi aholini ro'yxatga olish natijalari“. National Statistic Service of the Republic of Artsakh. 2011-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-dekabr.
- ↑ Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs named2015stats - ↑ „Marakert / Agdere climate: Average Temperature, weather by month, Marakert / Agdere weather averages - Climate-Data.org“. en.climate-data.org. Qaraldi: 2021-yil 25-dekabr.
- ↑ „Official page of Vagarshapat city“. 2015-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-dekabr.
- ↑ „Karabakh's Martakert, Lebanon's Bourj Hammoud sign memorandum of cooperation“ (en). news.am. Qaraldi: 2021-yil 25-dekabr.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] |
Vikiomborda Oqdara haqida turkum mavjud |
- World Gazetteer: Azerbaijan [sayt ishlamaydi] — World-Gazetteer.com
- Oqdara GEOnet nomlar serverida
- A short documentary about the town YouTubeda
 |