Marokashdagi tartibsizliklar (2011)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Marokashdagi tartibsizliklar (2011) — 2011 yilda Marokash Qirolligidagi galayonlar va norozilik namoyishlari. Tartibsizliklar Arab bahorining bir qismi edi. Namoyishlar asosan talabalardan iborat edi bolib 20-fevral harakati tomonidan uyushtirildi.[1]

Kontekst[tahrir | manbasini tahrirlash]

Marokash koʻplab sohalarda Tunis va Misrga qaraganda ancha rivojlangan davlat boʻlib, arab bahoridan eng kam taʼsirlangan deb hisoblanadi. Qirol Muhammad taxtni egallaganidan keyin bir qator liberal islohotlarni amalga oshirdi. Mamlakatda koʻppartiyaviylik tizimi rivojlangan, parlament umumiy saylovlarda saylangan, namoyish va mitinglar taqiqlanmagan. Shuningdek, hukumat barqaror iqtisodiy oʻsishga erishdi[2]. Boshqa tomondan, hokimiyat deyarli mutlaq boʻlgan qirolning huquqlariga nisbatan parlamentning vakolatlari juda kichikdir. Hukumatga korruptsiya va inson huquqlarini buzishda ayblangan (masalan, senzura, politsiyaning ayrim namoyishlarni tarqatib yuborishi, fuqarolik jamiyati faollariga bosim oʻtkazish) kelib tushardi. Boylar va kambagʻallar oʻrtasidagi tafovut (jamiyatning eng boy 10 foizining oʻrtacha daromadining eng kambagʻal 10 foiziga nisbati 11,7), yuqori ishsizlik, shu jumladan yoshlar orasidaham[3][4] iqtisodiy vaziyatni suslashtiradi.

Umuman olganda, 20-fevralda boshlangan tartibsizliklar Shimoliy Afrikaning boshqa mamlakatlaridagi kabi davlat rahbariga qarshi emas, balki mavjud tizim doirasida fuqarolarning siyosiy huquq va erkinliklarini kengaytirish, shuningdek, poraxo‘rlik va urug‘chilikka qarshi edi[5] .

Norozilik xronikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

20-fevral kuni minglab marokashliklar Rabotda qirol Muhammad VI dan parlamentga ko‘proq huquqlar berishni talab qilib, „Yo‘q avtokratiya“ va „Xalq konstitutsiya o‘zgarishini xohlaydi“ shiorlari ostida miting o‘tkazdi. Namoyishchilar parlament binosi tomon yurishdi va politsiya namoyishni tarqatish uchun kuch ishlatgani haqida xabar berilmagan[6][7]. Shunga oʻxshash aksiya mamlakatning eng aholi gavjum shahri Kasablankada boʻlib oʻtdi. Oʻsha kuni boshqa koʻplab shaharlarda namoyishlar boʻlib oʻtdi va hamma joyda ham aksiyalar tinch yakunlanmadi. Namoyishchilarning agressiv harakatlari Marokash[8], Larasha[9], Shafshauyona[10], Tetouana[10] va boshqa shaharlarda qayd etilgan. Marokash shimolidagi El-Xoseyma shahrida tinch namoyishlar pogromlar va vandalizm bilan yakunlandi. Politsiya besh kishining oʻlimiga sabab boʻlgan tartibsizliklarni toʻxtatishga harakat qildi[11][12]. Bir kun ichida, rasmiy maʼlumotlarga ko‘ra, mamlakatning turli shaharlarida o‘tkazilgan namoyishlarda 37 ming kishi qatnashgan.

Agence France-Presse[13] xabariga koʻra , 26-fevral kuni Kasablankada mingga yaqin kishi yana miting oʻtkazdi.

13-mart kuni Kasablankada yangi aksiya boʻlib oʻtdi, unda bir necha yuz kishi ishtirok etdi. Bu safar politsiya namoyishni tarqatish uchun kuch ishlatgan, oʻnlab namoyishchilar yaralangan. Xalqaro Amnistiya tinch namoyishga qarshi kuch ishlatishni qoraladi va kelajakda shunga oʻxshash xatti-harakatlarning oldini olmaslikka chaqirdi[14][15].

20-mart kuni 35 mingga yaqin fuqaro mamlakatning 60 shahrida tinch namoyishlarda ishtirok etdi, baʼzilari qirol tomonidan 9 martda eʼlon qilinganidan koʻra koʻproq islohotlar oʻtkazishni talab qilishdi, boshqalari hokimiyatga bosimni davom ettirishni xohlashdi. islohotlarni cheklash vasvasasi boʻlmaydi. Politsiya bilan toʻqnashuvlar boʻlmagan [16].

24-aprel kuni Marokash boʻylab minglab odamlar (Frans Press maʼlumotlariga koʻra, namoyishchilar soni birgina Kasablankaning oʻzida 10 mingga yetgan), korruptsiyaga chek qoʻyish, sud-huquq tizimini isloh qilish, konstitutsiyaviy islohotlar, parlament saylovlari oʻtkazish va aholi bandligini taʼminlash, ishsizlikni rekvizitsiya qilishni talab qilib, namoyishga chiqdi.[17][18]

May oyida 8, 15, 22, 28 va 29-da namoyishlar boʻlib oʻtdi. 8-may kuni minglab marokashliklar Marrakechda islohotlar o‘tkazishni talab qilib, 28-aprelda shaharda sodir etilgan teraktda halok bo‘lganlarga hamdardlik bildirishdi [19]. 15-may Temara shahrida 20-fevral harakati hukumatni koʻproq islohotlar oʻtkazishga va siyosiy mahbuslarga amnistiya berishga undash uchun miting oʻtkazishga urindi. Hukumat mitingni roʻyxatga olishdan bosh tortdi, shuning uchun miting hali boshlanishidan oldin politsiya tomonidan tarqatib yuborildi. 22-may kuni politsiya xuddi shunday tarzda Rabot va Kasablankadagi namoyishlarni tarqatish uchun kuch ishlatdi[20].28-may kuni huquq-tartibot idoralari Rabot va Kenitrada, 29-may kuni esa Kasablanka va Kenitrada namoyishchilarga hujum qildi va ularni kaltakladi. Rasmiylar bu harakatlar ular bilan kelishilmaganligini aytishdi. Human Rights Watch tashkilotining qayd etishicha, hukumat bir xil shiorlar va bir xil shartlar ostida baʼzi tinch namoyishlarga ruxsat bergan va boshqalarni shafqatsizlarcha bostirganda, uning nomuvofiqligini hech qanday aniq izohlab boʻlmaydi[21][22].

Ichki reaktsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

21-fevral, norozilik namoyishlari boshlangan kunning ertasiga Marokash aloqa vaziri rasmiylar xalqning xohish-istaklarini eshitganini va imkon qadar tezroq kerakli islohotlarni amalga oshirishini aytdi[12]. 22-fevralda qirol maslahat organi — Iqtisodiy va Ijtimoiy kengashni tuzdi, garchi konstitutsiyada koʻzda tutilgan boʻlsa-da, ilgari yigʻilmagan edi[23].

30-iyul kuni televideniye orqali qilgan murojaatida qirol erta parlament saylovlaridan boshlab oʻzgarishlarni tezda amalga oshirish kerakligini taʼkidladi. Saylovlarni o‘tkazuvchi Ichki ishlar vazirligi va 20 ta siyosiy partiya bilan olib borilgan muzokaralardan so‘ng parlament saylovini 2011-yil 25-noyabrda o‘tkazishga qaror qilindi.[24] Muxolifatdagi partiya va harakatlarning bir qismi, jumladan, 20 fevral kuni ham odamlarni hokimiyat siyosatiga qarshi norozilik bildirishga va belgilangan saylovlarda qatnashmaslikka chaqirdi. Human Rights Watch tashkiloti saylovlarni boykot qilishga chaqirayotgan faollarga hokimiyat tomonidan bosim oʻtkazilayotganiga ishora qilib, bunday bosimlarni toʻxtatishni talab qildi. Rasmiy hokimiyat boykot tashviqotini olib borayotganlarga qarshi maʼmuriy resurslardan foydalanmasligini taʼkidladi[25].

Qurbonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2011-yil 20-fevralda Al-Xoseyma shahrida namoyishdan keyingi tartibsizliklar paytida namoyishchilar tomonidan vayron qilingan bank binosida besh kishining jasadi topildi[26].

2011-yil 2-iyun kuni Kamel Amari 30-may kuni Safi shahrida namoyishchilar va politsiya o‘rtasidagi to‘qnashuvda olgan jarohatlaridan vafot etdi. Xalqaro Amnistiya tashkiloti guvohlarga tayanib, Amari qattiq kaltaklanganini, biroq jarohat olganiga qaramay, shifoxonaga bormaganini daʼvo qilmoqda. Ertasi kuni uning sogʻligʻi yomonlashdi va Amari kasalxonaga yotqizildi. Kasalxonada 2 iyun kuni vafot etdi[27][28].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Марокканское «Движение 20 февраля» серией мирных манифестаций отметило вторую годовщину“. 2014-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-fevral.
  2. ↑ „Moroccan protesters demand limit on royal powers“. 2015-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-sentyabr.
  3. ↑ „Morocco protests will test regime’s claims to liberalism“. 2017-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-sentyabr.
  4. ↑ „Morocco protesters demand political change“. 2011-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-fevral.
  5. ↑ „Protests in Morocco: Just Don’t Call It a Revolution“. 2014-yil 20-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-fevral.
  6. ↑ „Акции протеста охватили и столицу Марокко“. 2014-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-fevral.
  7. ↑ „Morocco protesters demand political change“. BBC (20 февраля 2011). 2011-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  8. ↑ „بلطجية' مراكش يفسدون مسيرة 20 فبراير'“. Hespress (21 февраля 2011). 2008-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  9. ↑ „"20 février": Incidents après des manifestations à Marrakech et à Larache“. Aufait Maroc (20 февраля 2011). 2011-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  10. ↑ 10,0 10,1 „218 شخصا أمام العدالة بعد أحداث 20 فبراير“. Hespress (24 февраля 2011). 2008-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  11. ↑ „تخريب يطال الحسيمة بعد انتهاء مسيرة 20 فبراير“. Hespress (21 февраля 2011). 2008-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  12. ↑ 12,0 12,1 „Власти Марокко обещают «ускоренными темпами» провести реформы в стране“. 2014-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-fevral.
  13. ↑ „Casablanca catches protest fever“. Herald Sun. Agence France-Presse (27 февраля 2011). 2013-yil 10-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  14. ↑ „Moroccan police break up rally, hurt dozens-witness“. Reuters (14 марта 2011). 2011-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
  15. ↑ „Morocco urged not to suppress weekend protests“. 2014-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-sentyabr.
  16. ↑ „Thousands rally in call for Morocco reforms“. Rabat: Google News. Agence France-Presse (20 марта 2011). 2011-yil 23-martda asl nusxadan arxivlangan.
  17. ↑ „Protesters demand reform in Morocco“. Al Jazeera (25 апреля 2011). 2011-yil 29-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  18. ↑ „Moroccans stage peaceful pro-democracy protests“. Rabat: Google News. Agence France-Presse (24 апреля 2011). 2011-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  19. ↑ Karam, Souhail. „Thousands demand reform in Morocco rally“. Reuters Canada (8 мая 2011). 2012-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan.
  20. ↑ „Associated Press 22 May 2011“. 2017-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-fevral.
  21. ↑ „Morocco: Police Violence a Test for Revised Constitution“. 2011-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-sentyabr.
  22. ↑ „Police violence reaching new levels in Morocco with Sunday beatings“. 2022-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-fevral.
  23. ↑ „Король Марокко впервые сформировал Экономический и социальный совет“. 2014-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-fevral.
  24. ↑ „Morocco to host early parliamentary election“. Al Jazeera (15 августа 2011). 2011-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  25. ↑ „Morocco: Stop Harassing Election Boycott Advocates“. 2017-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-sentyabr.
  26. ↑ „Morocco protests: Five burned bodies found - minister“. BBC News (21 февраля 2011). 2011-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  27. ↑ „Demonstrator's death energizes Moroccan protesters“. The Media Line (7 июня 2011). 2012-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  28. ↑ „Independent investigation urged after death of protester in Morocco“. 2014-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-sentyabr.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Marokashdagi_tartibsizliklar_(2011)&oldid=3458591" dan olindi