Malayalam
| Malayalam | |
|---|---|
 | |
| Milliy nomi | മലയാളം |
| Mamlakatlar | Hindiston |
| Soʻzlashuvchilarning umumiy soni | 37 100 000 |
| Til oilasi | Dravid tillari |
| Alifbosi | Malayalam script |
| Til kodlari | |
| ISO 639-1 | ml[1] |
| ISO 639-2 | mal[1] |
| ISO 639-3 | mal[1] |
Malayalam, malayali tili — dravid tillari oilasining janubiy guruhiga mansub, Hindistonning janubiy va janubiy gʻarbida tarqalgan til. Kerala shtatining rasmiy tili, 40 mlnga yaqin kishi soʻzlashadi. Lahjalari hududiy jihatdan janubiy, markaziy, gʻarbiy guruxlarga ajratiladi, shuningdek, ijtimoiy-etnik jihatdan ham lahjalar (brahmanlar, musulmonlar, ayrim qabilalar) oʻzaro farqlanadi. Fonologik va morfologik jihatdan bir qator oʻziga xosliklarga ega emas old va orqa qator unlilarining baʼzan namoyon boʻluvchi singarmonizma, qadimiy dravid tillaridagi ayrim tanglay va burun undoshlarining saqlanib qolganligi, feʼllarning zamon shakllari yasalishiga koʻra, kuchli va kuchsiz turlarga boʻlinishi va boshqa adabiy til lugʻat tarkibida va soʻz yasalishida sanskrit tilining kuchli taʼsiri seziladi. Malayalam yozuvi IX—X asrlardan maʼlum uning harf-boʻgʻinli alifbosi qadimiy hind yozuvi — brahmipan kelib chiqqan.[2]
Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Malayalam tili tog' ma'nosini bildiruvchi <<mala>> va joy ma'nosini bildiruvchi <<aalam>> so'zlarining birikmasidan iborat.
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
Malayalam tilidagi birinchi yozuv yodgorliklari - qoyatosh yozuvlari va metall plitalardagi yozuvlar IX asrning oxiriga to'g'ri keladi. Keyingi toʻrt asr davomida, asosan, Vattjutta yozuvida yozilgan bunday epigrafik matnlar til haqidagi yagona maʼlumot manbai boʻlib qolmoqda.
Malayalam adabiyoti dastlabki asarlarining sanasi ko'p jihatdan noaniq. Ulardan birinchisi Chiramanning "Ramacharinam" (Rama hayoti) asari bo'lib, u XIV asr boshidan eski emas. Ushbu she'rning tili, shuningdek, Patta janri bilan bog'liq bo'lgan boshqa bir qator (so'zma-so'z "she'r", "qo'shiq") nafaqat Tamil tili bilan qarindoshlik xususiyatlarini saqlab qoladi, balki sun'iy tamilizatsiya xususiyatlarini ham o'z ichiga oladi.
Taxminan bir vaqtning o'zida paydo bo'lgan Manipravalam (mani - "yoqut", "qimmatbaho tosh" va pravaalam - "marjon" dan) tilning sanskritlashuvining yuqori darajasi va sanskrit tiliga ko'ra sanskrit tilidan olingan so'zlarning o'zgarishi bilan ajralib turad paradigmalar.
Adabiy malayalam tili rivojlanib borar ekan, u haddan tashqari tamilizmdan ham, manipravalamning ekstremalliklaridan ham asta-sekin xalos bo'ladi XVII asrga kelib, klassik malayalam Ezhuttachchan laqabli Tunjatta Ramanujan va o'sha davrning boshqa taniqli shoirlari ijodida eng yuqori gullashga erishadi.
O'rta asrlarning oxirlarida bosqichma-bosqich boshlangan zamonaviy adabiy tilning shakllanishida folklor janrlari - xalq qo'shiqlari va balladalari, shuningdek, oddiy xalq orasida mashhur bo'lgan champu va attakata dramalari muhim rol o'ynadi, ularda she'riy matnlar mavjud, nasriylar bilan almashinadi. XIX-XX asrlarda nasrning jadal rivojlanishi adabiyotda milliy tilning oʻrnatilishini yakunladi.
Malayalam tilida 199 ta kundalik, 157 ta haftalik, 619 ta oylik nashrlar (1998 yil holatiga koʻra)[3], jumladan, oʻn jildlik Jahon adabiyoti ensiklopediyasi mavjud.
Bu til Hindistondagi turli nasroniy konfessiyalar va jamoalar tomonidan liturgik til sifatida ishlatiladi.
Yozuvi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Malayalam boʻgʻinli alifbosi qoʻllaniladi, u umumiy hind Brahmi yozuvidan kelib chiqqan va XII asr atrofida rivojlangan. Hozirda 56 ta harfdan foydalaniladi, shundan 20 tasi uzun va qisqa unlilar uchun; qolganlari undoshlar uchun.
Lingvistik xususiyat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Fonologik tizimning xarakterli xususiyatlari: old va orqa unlilarning vaqti-vaqti bilan namoyon bo'ladigan singarmonizmi; proto-Dravidian alveolyar to'xtash t va palatal burun ñ (ikki marta va boshlang'ich holatda) ushlab turish; sibilantlar guruhining rivojlanishi (dental s, alveolyar ś, retroflex ṣ).
Grammatika
Malayalam tilining grammatik tuzilishi Janubiy Dravid tillariga xosdir. Gender kategoriyasining gramma tuzilishi (birlikda - erkak, ayol va neyter; ko'plikda - episen va neytral); uch tur-vaqtinchalik rejalar (hozirgi, o'tmish va kelajak zamon); fe'llar vaqtinchalik o'zaklarning shakllanish turiga ko'ra "kuchli" va "zaif" ga bo'linadi - keyinchalik paradigmatik sinflarga bo'linadi; shaxs va raqam bo'yicha mos kelmaydigan nominal predikatning kelishuvi yo'qolgan va hokazo. Fe'lning finitiv (shaxsiy) shakllari jins, son, shaxs ko'rsatkichlaridan mahrum; cheklilik ko'rsatkichi - [ŭ] - nol allomorf bilan ifodalangan hollarda, ularning shakllari kelasi kesim va gerund shakllari bilan mos keladi. Fe'lning fleksiyasida analitik shakllar ustunlik qiladi.
Lug'atning genetik va hududiy xususiyatlari
Malayalam tili tuzilishi jihatidan tamil tiliga yaqin – koʻplab tadqiqotchilar uni Tamil tilining dialekti deb bilishadi. Gender toifasi otlar, olmoshlar va sonlar uchun tasniflanadi, sifatlar va fe'lning ba'zi cheksiz shakllari (bo'lishsiz otlar) uchun yarashtiruvchidir.
Dialektlar haqida ma'lumot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hududiy dialektlarning to'rtta guruhi mavjud: janubiy (janubiy, markaziy va shimoliy Travankor lahjalari, g'arbiy Vembanad dialekti); markaziy (Kochinskiy lahjasi); shimoliy (janubiy, markaziy va shimoliy Malabar dialektlari, janubi-sharqiy va shimoli-g'arbiy Palghat dialektlari, Vayanadian va shimoliy lahjalar); Lakkadiv (Lakshadvip orollari lahjasi). Shuningdek, bir qator ijtimoiy, ya'ni kasta, diniy-jamoa va qabila dialektlari mavjud: Nayarlar va Nambudiriylarning braxmin lahjalari; musulmon jamoalarining shevalari (Mappilla, Nasroniy); hind yahudiylarining dialekti (yahudiy-malayalam); ayrim qabilalarning shevalari (tiya, ezhava, pulaya, paniya va boshqalar).
Yozuvdan namuna[tahrir | manbasini tahrirlash]
മനുഷ്യരെല്ലാവരും തു്ല്യാവകാശങ്ങളോടും അന്തസ്സോടും സ്വാതന്ത്ര്യത്തോടുംകൂടി ജനിച്ചവരാണ്. അന്യോന്യം ഭ്രാത്രുഭാവത്തോടെ പെരുമാറുവാനാണ് മനുഷ്യന്നു വിവേകബുദ്ധിയും മനസ്സാക്ഷിയും സിദ്ധമായിരിക്കുന്നത്. Tarjimasi: Barcha insonlar erkin, qadr-qimmati va huquqlari bo'yicha teng bo'lib tug'iladilar. Ular aql va vijdonga ega bo'lib, bir-birlariga birodarlik ruhida harakat qilishlari kerak.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
{{Andronov M.S. Malayalam tili. - M .: Nauka, nashriyot uyi. firmasi "Vost. yoqilgan." RAN, 1993. - 200, [2] b. - (Osiyo va Afrika xalqlarining tillari)}} Andoza:Gurov N. V. Malayalam (malayal tili) // Lingvistik entsiklopedik lug'at / Ch. ed. V. N. Yartseva. - M .: Sovet Entsiklopediyasi, 1990. - S. 280-281. - 688 b. - 150 000 nusxa. — ISBN 5-85270-031-2.