Kristofer Smart (shoir)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Half length and dark portrait of a serious and slightly plump man wearing a black academic gown with white collar, ruffled cuff, and a large mortarboard.
Kristofer Smart

Ingliz shoiri Kristofer Smart (1722-1771) 1757-yil may oyidan 1763-yil yanvarigacha ruhiy kasalxonalarda boʻlgan. Smart 1757-yil 6-mayda Londondagi Upper Moorfilddagi Avliyo Lukaning jinnilar kasalxonasiga yotqizilgan. Avliyo Luqoda u Jubilate Agno va Dovudga qoʻshiq yozgan boʻlsa-da, sheʼrlari uning eng buyuk asarlari hisoblangan. Uning zamondoshlarining ko‘pchiligi Smartning „aqldan ozgan“ degan fikrga qo‘shilishgan bo‘lsada, uning ahvoli va oqibatlari haqida turlicha maʼlumotlar bor edi.

Sent-Lyukda boʻlganida Smartga „davolab boʻlmas“ tashxisi qoʻyildi va uning parvarishi uchun mablagʻlari tugagach, u janob Potterning Bethnal Green boshpanasiga koʻchirildi. Uning qamoqdagi yillari haqida faqat sheʼr yozgani maʼlum. Smartning izolyatsiyasi uni 18-asrdagi sheʼriy janrlardan voz kechib, uning oldingi ijodiga aylangan va diniy sheʼrlar yozishga olib keldi. Uning boshpana sheʼriyati „vositasiz vahiy“ istagini ochib beradi va sheʼriyatida yangicha koʻrinish edi.

Shoirlik faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Smart aqldan ozish tabiati va uni davolash haqida bahs-munozaralar paytida boshpana bilan chegaralangan edi. 18-asrda jinnilik „ichki haqiqatni ochib berish uchun qabul qilingan va jim boʻlishga va aql bilan tushunib boʻlmaydigan, shuning uchun jamiyat va insoniyatga tahdid soladigan narsa sifatida sukunatga mahkum qilingan“[1]. Odatda bu davolab boʻlmaydigan kasallik deb hisoblangan[2].

Xususan, Batti jinnilikni „aldangan tasavvur“ deb taʼriflagan[3]. Biroq, u boshqa shifokorlar tomonidan tanqid qilindi, masalan, Baytlem kasalxonasida ishlagan Jon Monro . „Doktor Battining jinnilik haqidagi traktati“ asarida Monro aqldan ozganlar to‘g‘ri tasavvurga ega bo‘lishlarini, lekin ularda to‘g‘ri hukm qilish qobiliyati yo‘qligini tushuntirdi.

1758-yilda Batti va boshqalar „aqldan ozgan“ deb hisoblanganlar Britaniya boshpana tizimi ostida suiisteʼmol qilinganligini taʼkidladilar va ular parlamentni harakatga keltirishdi. Battining jinnilik haqidagi risolasida kasalxonalarni turistik diqqatga sazovor joylar sifatida koʻrish muammolari va bemorlarga nisbatan jazo choralari koʻrilgan[4].

Zamonaviy tanqidchilar esa 18-asrda bemorlarga tashxis qoʻyishda „jinnilik“ atamasini qoʻllashga nisbatan behayoroq nuqtai nazarga ega; psixiatr Tomas Szasz aqldan ozish gʻoyasini oʻzboshimchalik va gʻayritabiiy deb hisobladi. [5] Szasning pozitsiyasiga qoʻshilib, faylasuf Mishel Fuko 18-asrda boshpanalardan norozi qarashlarga hujum qilish uchun foydalanilganini va aqldan ozish gʻoyasi qonuniy tibbiy holat emas, balki Britaniya jamoatchiligi tomonidan mavjud boʻlgan madaniy qoʻrquv ekanligini taʼkidladi[6]. Xususan, Fuko XVIII asrni „katta qamoq“ davri deb hisoblagan[7]. Ushbu tavsif Smartning 1760-yillarda yozgan mavzuga mos keladi. [8]

18-asrda statsionar bemorlarni davolash oddiy edi: ular har kuni non, joʻxori uni, bir oz goʻsht yoki pishloq va oz miqdorda pivodan iborat engil parhez bilan oziqlanishi kerak edi, bu esa kundalik ozuqaviy ehtiyojni qondirish uchun etarli emas edi; [9] ularga begonalar, jumladan, oila aʼzolari bilan aloqa qilish taqiqlangan va ularning aqldan ozishlariga sabab boʻlgan narsaga kirishlari taqiqlanadi (bu sabablar spirtli ichimliklar va ovqatdan tashqarida ishlashgacha boʻlgan). [10] Batti tomonidan boshqariladigan Sent-Lyuka kabi muassasada ham „davolab boʻladigan“, ham „davolab boʻlmaydigan“ bemorlar bor edi[11][12].

Jinni xonadagi shoir[tahrir | manbasini tahrirlash]

1740-yillarda Smart Kembrijdagi Pembrok kollejida talaba boʻlganida koʻplab sheʼrlar nashr etdi. Oxir-oqibat 1749-yilda u oʻz vaqtini sheʼrga bagʻishlash uchun universitetni tark etdi. 1750-yilda Smart Londonning yozuvchi okrugi Grub-strit bilan tanisha boshladi va noshir Jon Nyuberi bilan uchrashdi. Koʻp oʻtmay, Nyuberi Smartning asarlarini turli jurnallarda va toʻplamlarda, jumladan , „Bir necha holatlardagi sheʼrlar“ (1752) da nashr eta boshladi. Ushbu asarlardan Smart oʻzining Seaton mukofotiga sazovor boʻlgan sheʼrlari, "Xop-bogʻ" pastoral sheʼri va "Hilliad" nomli soxta dostonlari bilan mashhur edi. 1752-yilda Smart Nyuberining qizi Anna Mariya Karnanga uylandi va 1754-yilga kelib u bilan ikki qiz tugʻildi[13]. Smartning koʻplab asarlari 1753-1755-yillarda nashr etilgan boʻlsa-da, uning oilasini boqish uchun puli kam edi. [14] 1755-yil oxirida u Horace asarlarining tarjimasini tugatdi, ammo bu ham kam daromad keltirdi[15].

1756-yil 5-iyun kuni Smartning qaynotasi Nyuberi ruxsatisiz Smartning Oliy borliq madhiyasini nashr etdi, unda qandaydir kasallikdan, ehtimol, „bezovtalangan ruhiy holat“dan tuzalib ketgani uchun Xudoga minnatdorchilik bildirilgan sheʼr[16]. Kasallik paytida Smart Nyuberining uyida boʻlgan va yozish yoki ijtimoiy faol boʻlishga qodir emas edi. Smartga hamdardlik tufayli uning koʻplab doʻstlari, shu jumladan yozuvchi va tanqidchi Samuel Jonson, Smartning jurnal uchun kontent ishlab chiqarish boʻyicha shartnoma majburiyatini bajarish uchun Universal Visiterda yozishni boshladila[17][18].

Smartning xulq-atvoriga, ehtimol, Avliyo Pavlusning Salonikaliklarga yoʻllagan birinchi maktubidagi „Toʻxtovsiz ibodat qiling“ buyrugʻi va Uilyam Qonunning „ Ibodat ruhi“ taʼsir qilgan boʻlib, unda doimiy ibodat holati Xudo bilan aloqa oʻrnatishini taʼkidlaydi[19]. Smart vaqti-vaqti bilan namoz oʻqishdan boshlagan, ammo bu asta-sekin tartibsiz namozga aylanib, doʻstlarining faoliyatini toʻxtatib, ularni oʻzi bilan birga ibodat qilish uchun koʻchaga chaqirgan[20]. Ommaviy ibodatga chaqirishlar Smart keyinchalik Jubilate Agno -da tasvirlagan voqeaga qadar davom etdi: "Chunki men butun kompaniyani magʻlub qilgunimcha Sent-Jeyms bogʻida Xudoni duo qildim[21].

Handwritten manuscript of a page with about a hundred lines, each a sentence beginning with the word „Let“
Jubilate Agnoning boshpanada yozilgan sahifasi

Janob Potterning jinnixonasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sent-Lukadan ozod etilgandan soʻng, Smart xususiy jinnixonaga olib ketildi[22]. Smartning qizi Elizabet LeNoir otasi bilan uchrashish uchun olib kelindi va u „janob Nyuberi tomonidan Bethnal Greendagi shaxsiy uyni saqlagan janob Potterga gʻamxoʻrlik qilishga majbur boʻlganini“ aytdi[23]. U oʻz tajribasini „kichik toza zalda“ oʻtkazganini aytdi. Biroq, janob Potterning shaxsiy jinnixonasi „uy“ emas edi va u taʼriflaganidek, Smartning muolajalari bundan ham yomonroq edi: „Ular menda vahshiy asbob boʻlgan arping-dazmollari bilan ishlaydilar, chunki men koʻproq himoyasizman. boshqalar“ (Jubilate Agno B 129). Smart toʻrt yil davomida yolgʻiz qoldi, faqat uning mushugi Jeffri va vaqti-vaqti bilan aqldan ozganlarni koʻrgani keladigan gavdani hisobga olmaganda[24]. Piozzi Smartning umumiy holatini shunday taʼrifladi: „U ham aqlli, ham olim edi va JINNALIK uchun qamoqda boʻlganida tashrif buyurdi“[25].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Smith and Sweeny 1997 p. 16
  2. ↑ Keymer 2003 p. 144
  3. ↑ Mounsey 2001 p. 209
  4. ↑ Keymer 2003 pp. 184-185
  5. ↑ Szasz 1972 pp. xv-xvi
  6. ↑ Foucault 1989 pp. 38-64
  7. ↑ Foucault 1989 p. 6
  8. ↑ Keymer 2003 p. 183
  9. ↑ Mounsey 2001 p. 205
  10. ↑ Mounsey 2001 p. 204
  11. ↑ Mounsey 2001 p. 206
  12. ↑ Mounsey 2001 p. 207
  13. ↑ Sherbo pp. 22-100
  14. ↑ Mounsey p. 159
  15. ↑ Sherbo pp. 102-104
  16. ↑ Curry 2005 p. 5
  17. ↑ Anderson 1974 pp. 36-37
  18. ↑ Curry 2005 pp. 6-7
  19. ↑ Anderson 1974 p. 37
  20. ↑ Piozzi 1849 p. 24
  21. ↑ Smart 1980 p. 26
  22. ↑ Mounsey 2001 p. 208
  23. ↑ Sherbo qtd. p. 122
  24. ↑ Sherbo 1967 p. 133
  25. ↑ Hawes 1996 p. 155

Qoʻshimcha adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Ainsworth, Edward G. and Noyes, Charles. Christopher Smart: A Biographical and Critical Study. Columbia: University of Missouri, 1943. 164 pp. OCLC 217192259
  • Anderson, Frances E. Christopher Smart. New York: Twayne Publishers, Inc., 1974. 139 pp. ISBN 0-8057-1502-9ISBN 0-8057-1502-9
  • Battie, William. Treatise on Madness. London, 1758. OCLC 181708957OCLC 181708957
  • Binyon, Laurence. „The Case of Christopher Smart“. The English Association No. 90 (December 1934). OCLC 1903700OCLC 1903700
  • Boswell, James. The Life of Samuel Johnson. Ed. Christopher Hibbert. New York: Penguin Classics, 1986. ISBN 0-14-043116-0ISBN 0-14-043116-0
  • Brain, Russell, Some Reflections on Genius and Other Essays. London: Pitman, 1960. OCLC 217570OCLC 217570
  • Browning, Robert. Parleyings with Certain People. London: Smith, Elder, & Co., 1887. 268 pp. OCLC 758148OCLC 758148
  • Curry, Neil. Christopher Smart. Devon: Northcote House Publishers, 2005. 128 pp. ISBN 0-7463-1023-4ISBN 0-7463-1023-4
  • Foucault, Michel. Madness and Civilization: A History of Insanity in the Age of Reason trans. Richard Howard, London: Routledge, 1989. ISBN 0-679-72110-XISBN 0-679-72110-X
  • Guest, Harriet. A Form of Sound Words: The Religious Poetry of Christopher Smart. Oxford: Oxford University Press, 1989. 312 pp. ISBN 0-19-811744-2ISBN 0-19-811744-2
  • Hawes, Clement. Mania and Literary Style: The Rhetoric of Enthusiasm from the Ranters to Christopher Smart. Cambridge: Cambridge University Press, 1996. xii, 241 pp. ISBN 0-521-55022-XISBN 0-521-55022-X
  • Hunter, Christopher. The Poems of the late Christopher Smart. Reading, 1791. OCLC 78233305OCLC 78233305
  • Ingram, Allan. Patterns of Madness in the Eighteenth Century. Senate House: Liverpool University Press, 1998. ISBN 0-85323-982-7ISBN 0-85323-982-7
  • Jacobs, Alan. „Diagnosing Christopher’s Case: Smartʼs Readers and the Authority of Pentecost“. Renascence: Essays on Values in Literature 50, 3-4 (Spring-Summer 1998): 183-204.
  • Keymer, Thomas. „Johnson, Madness, and Smart“ in Christopher Smart and the Enlightenment. Ed. Clement Hawes. New York: St. Martinʼs Press, 1999. ISBN 0-312-21369-7ISBN 0-312-21369-7
  • Mathews. „Thin Partitions“ in The Academy. Volume LX. London: Oxford University Press, 1901.
  • Mounsey, Chris. Christopher Smart: Clown of God. Lewisburg: Bucknell University Press, 2001. 342 pp. ISBN 0-8387-5483-XISBN 0-8387-5483-X
  • Piozzi, Hester. „Piozziana“. Gentlemanʼs Magazine CLXXXVI (July 1849).
  • Rieger, Branimir. Dionysus in Literature. Bowling Green: Bowling Green State University Popular Press, 1994. ISBN 0-87972-649-0ISBN 0-87972-649-0
  • Rosen, Charles. Romantic Poets, Critics, and Other Madmen. Cambridge: Harvard University Press, 1998. ISBN 0-674-77951-7ISBN 0-674-77951-7
  • Sherbo, Arthur. Christopher Smart: Scholar of the University. Michigan State University Press, 1967. 303 pp. OCLC 358625OCLC 358625
  • Smart, Christopher. The Poetical Works of Christopher Smart, I: Jubilate Agno. Ed. Karina Williamson. Oxford: Clarendon, 1980. 143 pp. ISBN 0-19-811869-4ISBN 0-19-811869-4
  • Smart, Christopher. The Poetical Works of Christopher Smart, II: Religious Poetry 1763-1771. Ed. Marcus Walsh and Karina Williamson. Oxford: Clarendon, 1983. 472 pp. ISBN 0-19-812767-7ISBN 0-19-812767-7
  • Smith, Ken and Sweeny, Matthew (editors). Beyond Bedlam: Poems Written Out of Mental Distress. London: Anvil Press Poetry, 1997. 160 pp. ISBN 0-85646-296-9ISBN 0-85646-296-9
  • Szasz, Thomas. The Manufacture of Madness. London: Paladin, 1972. OCLC 57487OCLC 57487
  • Toynebee, P. and Whibley, L. (editors) Correspondence of Thomas Gray, Ed. P. Toynbee and L. Whibley Oxford: Oxford University Press, 1935. OCLC 310472708OCLC 310472708
  • Youngquist, Paul. Madness & Blakeʼs Myth. University Park: Penn State University Press, 1989. ISBN 0-271-00669-2ISBN 0-271-00669-2

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kristofer_Smart_(shoir)&oldid=4191780" dan olindi