Ixtiyoriy eksport cheklovi
Ixtiyoriy eksport cheklovi yoki ixtiyoriy eksportni cheklash (VER) import qiluvchi mamlakat hukumati tomonidan eksport qiluvchi mamlakat hukumat yoki raqobatdosh sanoatiga qo'llovchi bir tomonlama yoki o‘zaro eksport hajmini cheklashga qartilgan choradir.[1]
Ushbu ta’rifga ko‘ra, VER atamasi eksportni cheklash bo‘yicha ikki tomonlama kelishilgan barcha choralarni qamrab oladi. Ular "Eksport vizalari" deb ham ataladi. Cheklov — oldindan belgilangan chegara, eksport qilinadigan kvotani kamaytirish yoki to‘liq cheklash bo‘lishi mumkin.
Odatda ixtiyoriy eksport cheklovlari sanoat korxonalari ma’lum mamlakatlardan import qilinadigan raqobatdosh mahsulotlardan himoyalanishga intilganda paydo bo‘ladi . Keyin eksport qiluvchi mamlakat tomonidan import qiluvchi mamlakatni tinchlantirish va uni aniq savdo to‘siqlarini qo‘yishdan to‘xtatish uchun VER taklif etiladi .
VERni amalga oshirish 1994—yilda Tariflar va savdo boʻyicha bosh kelishuviga kiritilgan o‘zgartirishlar me'zonlari bo'yicha taqiqlangan. (11-modda)[2]
Umumiy ma’lumot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ixtiyoriy eksport cheklovlari odatda import qiluvchi mamlakatlarning bosimi bilan bog‘liq. Shu sababli, eksport cheklovlarini “ixtiyoriy” deb hisoblash mumkin. Chunki eksport qiluvchi mamlakatlar bunday cheklovlarni import qiluvchi mamlakatlar o‘rnatishi mumkin bo‘lgan muqobil savdo to‘siqlaridan ko‘ra ma‘qul deb topishlari mumkin. Bundan tashqari, raqobatbardosh bo‘lmagan, ayniqsa , oligopolistik tarmoqlarda eksport qiluvchi kompaniyalar ixtiyoriy eksport cheklovlari bo‘yicha muzokaralar olib borish ular uchun foydali ekanligini biladilar.[3]
Agar ixtiyoriy eksport cheklovlari hukumat o‘rtasidagi kelishuvlarni o‘z ichiga olsa, ular odatda bozorda eksportni boshqarish qoidalarini, muzokaralar huquqlarini va savdo oqimlarini nazorat qilishni belgilaydi. Ba’zi mamlakatlarda, xususan, AQSHda tuzilgan marketing tartiblari qat’iy belgilangan ixtiyoriy eksport cheklovlaridan qonuniy jihatdan farq qiladi. Ixtiyoriy eksport cheklovlarining ushbu shakllari o‘rtasidagi farq asosan qonuniy va tom ma’noda bo‘lib, ixtiyoriy eksport cheklovlarining iqtisodiy ta‘siri bilan hech qanday aloqasi yo‘q.
Oddiy ixtiyoriy eksport cheklovi tovarning turi, mamlakati va kvotadan kelib chiqqan holda eksport mahsulotlarini yetkazib berishga cheklovlar qo‘yadi. Tariflar va savdo qoidalari to‘g‘risidagi bosh kelishuv, hukumatning savdoga ta‘siri bo‘yicha normal sharoitlarda eksport cheklovlarini taqiqlaydi; eksport cheklovlari tasdiqlangan bo'lsa, bu cheklovlar kamsituvchi bo‘ladi va faqat tariflar, soliqlar va yig‘imlar orqali amalga oshirilishi mumkin. Biroq, hukumatning eksportni ixtiyoriy cheklashda ishtiroki har doim ham aniq emas. Bundan tashqari, ixtiyoriy eksport cheklovlari har doim ham bozor ulushi bo‘yicha aniq bandlarga ega emas. Masalan, ular eksport prognozlari shaklida bo‘lishi mumkin.
Xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Eksportni ixtiyoriy cheklash odatda ma’lum bir mamlakatdan boshqasiga eksport qilishda qo‘llaniladi. VERlar taxminan 1930-yillardan beri qo‘llanilgan va to‘qimachilik va poyabzaldan tortib po‘lat , dastgohlar va avtomobillargacha bo‘lgan mahsulotlarga nisbatan qo‘llanilgan . Ular 1980-yillarda himoya qilishning mashhur shakliga aylanadi. Ular amaldagi Tariflar va savdo boʻyicha bosh kelishuv (GATT) bo‘yicha mamlakatlar kelishuvlari qoidalariga mos kelgan . 1994—yilda yakunlangan GATTning Urugvay bosqichi natijasida Jahon savdo tashkiloti (JST) a’zolari har bir import qiluvchi mamlakatda bitta sektor uchun beriladigan istisnolardan tashqari, to‘rt yil davomida hech qanday yangi VERni joriy qilmaslik va mavjudlarini bosqichma-bosqich bekor qilishga kelishib oldilar. VERning ba’zi misollari 1980—yillarning boshlarida Yaponiyadan avtomobil eksporti va 1950–1960-yillarda to‘qimachilik eksporti bilan sodir bo‘lgan.
Import kvotalari bilan bir qatorda ixtiyoriy eksport cheklovlari (VER) tarifsiz savdo to‘siqlarining bir shaklidir . Import kvotalari va VERlar ikkita asosiy sohada farqlanadi. Tariflar singari , import kvotalari o‘rnatilgan tovarga bo‘lgan talabni sun’iy ravishda cheklaydi, VER esa taklifni sun’iy ravishda cheklaydi.
Bundan tashqari, import kvotalari va tariflari oʻrnatilganda, mamlakat yoki yetkazib beruvchidan qat’i nazar, ichki bozordagi barcha importlarga taʼsir qiladi. Eksportni ixtiyoriy cheklashlar mahsulotning yetkazib beruvchi ulushi yoki eksport cheklovlarini rad etish kabi omillarga asoslanib, ayrim eksport qiluvchi mamlakatlar yoki yetkazib beruvchilarni istisno qilish uchun kelishib olinishi mumkin. Ushbu asosiy farqlar tufayli import kvotasi yoki tarifini belgilashda tovarning ichki narxiga nisbatan iqtisodiy natija VERni qo‘llashdan farq qiladi. VERni joriy etish quyidagi hollarda tovarning ichki narxlarining oshishiga olib keladi:
- Barcha bozorlar raqobatdosh
- Mahalliy ishlab chiqarish monopollashtirilgan
- Import yoki eksport monopollashtirilgan va ba’zi eksportchilar VER shartnomasiga kiritilmagan [4]
Qo‘llash sabablari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Umuman olganda, savdoni cheklash choralari odatda ikkita maqsadda qo‘llaniladi: to‘lov balansi holatini himoya qilish yoki yaxshilash va xorijiy raqobatdan salbiy ta‘sir ko‘rsatadigan tarmoqlarga yordam berish va shu bilan ularga raqobatbardoshlikni tiklash uchun zarur tuzatishlarni amalga oshirish imkonini beradi.
VER odatda ikkinchi sababga ko‘ra amalga oshirildi va boshqa protektsionistik siyosatlar bilan solishtirganda, ular hech bo‘lmaganda himoyachi mamlakat nuqtai nazaridan bir qator afzalliklarga ega.
Masalan, Tariflar va savdo boʻyicha bosh kelishuv (GATT) qoidalariga muvofiq proteksionistik choralarni qo‘llashdan farqli o‘laroq (1994-yilgacha o‘zgartirilgan), protektsionistik mamlakat, VER joriy etilgan taqdirda, eksport qiluvchi yoki tovon to‘lash bo‘yicha muzokaralar olib borishi kutilmagan. Agar u buni uddalamasa, keyingi o‘ch olish yuz berishi mumkin. Buning sababi, VER allaqachon ijara to‘lovi (ya’ni, mahsulot tanqisligidan kelib chiqadigan yuqori daromad) ko‘rinishidagi o‘rnatilgan kompensatsiyani o‘z ichiga olgan. Bu eksport qiluvchi tomonning qabul qilish ehtimolini oshiradi va qasos olish ehtimoli kamroq bo‘ldi.
VERni joriy etishning yana bir sababi shundaki, xorijiy tovarlarga tarif yoki kvotalar qo‘yish siyosiy jihatdan xavfli bo‘lishi mumkin, chunki bunday choralarning xarajatlari jamoatchilik tomonidan tan olinishi mumkin. VER xorijiy tashkilot tomonidan amalga oshirilgan harakat bo‘lganligi sababli, ichki qonunchilik kurashidan qochish mumkin. Bundan tashqari, proteksionizm bilan bog‘liq ma‘muriy xarajatlar shu tarzda qisqartirildi va eksport qiluvchi mamlakatga o‘tkazildi.
Uchinchi sabab shundaki, VER mahalliy sanoatni buzayotgan bir yoki bir nechta arzon yetkazib beruvchilarga qat’iy murojaat qilib, mahalliy ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish jarayonida uchinchi mamlakatga zarar yetkazish ehtimolini yo‘q qiladi.
Shu sabablarga ko‘ra, ichki siyosatchilar ko'pincha muqobil choralardan ko‘ra VERni afzal ko‘rishadi. U import raqobati tahdidi ostida bo‘lgan sanoatga nisbatan tez, siyosiy jihatdan arzon yordam taklif qiladi.[1]
Afzallik va kamchiliklari[tahrir | manbasini tahrirlash]
O‘rnatilgan ixtiyoriy eksport cheklovi bilan import qiluvchi mamlakatdagi ishlab chiqaruvchilar farovonlikning o‘sishini boshdan kechiradilar, chunki raqobat pasaygan bo‘lsa, bu yuqori narxlar, foyda va bandlikka olib kelishi kerak. VERlar mamlakatlar o‘rtasidagi siyosiy munosabatlarga kamroq zarar ko‘rsatishi ham qayd etilgan va ularni olib tashlash ham nisbatan oson.
Biroq, ishlab chiqaruvchilar va mehnat bozori uchun bunday imtiyozlar ba’zi muhim o‘zgarishlar bilan birga keladi. VERlar salbiy savdo ta’sirini , salbiy iste’mol buzilishlarini va salbiy ishlab chiqarish buzilishlarini yaratish orqali milliy farovonlikni pasaytiradi.[5]
1950-1960 yillardagi Amerika va Yevropada to‘qimachilik bo‘yicha ixtiyoriy eksport cheklovi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1950- va 1960-yillarda Amerika to‘qimachilik ishlab chiqaruvchilari Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari tomonidan kuchayib borayotgan raqobatga duch kelishdi. Shu sababli, AQSh hukumati ushbu Osiyo mamlakatlarining ko‘pchiligi tomonidan VERlarni o‘rnatishni talab qildi va buni amalga oshirishda muvaffaqiyat qozondi. Eyzenxauer ma’muriyati davrida Amerika Qo‘shma Shtatlari hukumati Yaponiya to‘qimachilik ishlab chiqaruvchilari bilan Yaponiya ishlab chiqarilgan paxta mahsulotlari, shu jumladan baxmal importini cheklash uchun ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash bo‘yicha muzokaralar olib bordi. Paxta matolari va bluzkalar eksport bo‘yicha 1955-yilda tarixdagi eng yuqori ko‘rsatkichga erishdi. Kelishuv amerikalik to‘qimachilik ishlab chiqaruvchilarini qoniqtirmadi, bu esa turli davlatlarni import qilinadigan yapon to‘qimachilik mahsulotlariga kamsituvchi belgilar qo‘yishga olib keldi. 1957-yil yanvar oyida yangi ikki tomonlama VER shartnomasi bo‘yicha muzokaralar olib borildi va e’lon qilindi, u Yaponiyadan to‘qimachilik importini 235 million kvadrat yardga cheklab qo‘ydi, bu o‘sha paytdagi Amerika to‘qimachilik sanoati mahsulotining taxminan 1,5% ga teng edi. VER natijasida 1956-yilda jami 84 million dollarga va 1961-yilda 69 million dollarga yapon paxta eksporti qisqardi. Amerika toʻqimachilik ishlab chiqaruvchilari qo‘shimcha VER va import kvotalari uchun qoʻshimcha lobbichilikni davom ettirdilar va Gonkong va Hindistonning cheklanmagan past maoshli raqobatchilariga qarshi import kvotalarini Yaponiya importining qisqarishi tufayli AQSh bozoridagi bo‘shliqni toʻldirdilar. Ikki tomonlama ixtiyoriy eksportni cheklash natijasida yapon to‘qimachilik ishlab chiqaruvchilari uchun AQSh bozoridagi yoʻqotishlar Yaponiya va Qoʻshma Shtatlar oʻrtasidagi keskin savdo munosabatlariga sabab bo‘ldi.
Yevropadagi to‘qimachilik ishlab chiqaruvchilari 1950-va 1960-yillarda o‘zlarining amerikalik hamkasblariga o‘xshash muammolarga duch kelishdi va natijada eksportni ixtiyoriy ravishda cheklash bo‘yicha muzokaralar olib borishdi. Oxir-oqibat, to‘qimachilik sanoati doirasida eksport qiluvchi va import qiluvchi tomonlar o‘rtasida kelishuvga erishildi, bu 1970-yillarda „Ko‘p tolali kelishuv“ning shakllanishiga olib keldi. Bu kelishuv mohiyatan ko‘p tomonlama ixtiyoriy eksport cheklovlarini tartibga solish edi. U 2005-yilda 1994-yildagi GATTdan beri o‘n yillik o‘tish davri tugaganidan keyin tugatilgan.[6]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Boonekamp, Clemens F.J. (December 1987). "Voluntary Export Restraints". International Monetary Fund. https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:dryDNZ-oH6kJ:https://www.elibrary.imf.org/downloadpdf/journals/022/0024/004/article-A001-en.pdf+&cd=13&hl=cs&ct=clnk&gl=cz&client=safari. Qaraldi: 23 April 2022.Ixtiyoriy eksport cheklovi]]
- ↑ „Corporate Finance Institute“.
- ↑ Motoshige Itoh and Sadao Nagaoga.1997."Global Competition Policy".Institute for International Economics.475..
- ↑ "The Nonequivalence of Tariffs, Import Quotas, and Voluntary Export Restraints" Journal of International Economics 8 (4): 565–573 1978 https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0022199687900079?via%3Dihub.
- ↑ „Voluntary Export Restraint (VER): Definition, Uses, Example“ (10-sentyabr 2023). Qaraldi: 19-sentyabr 2023.
- ↑ Voluntary Export Restraints
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
* Automotive News Europe (2001), "Why the Japanese can't get going in Europe", Automotive News Europe, available at: www.autonewseurope.com/ stories0604/japanese604.htm, No.4 June, .
* Berry, S., Levinsohn, J., Pakes, A. (1999), "Voluntary export restraints on automobiles: evaluating a trade policy", The American Economic Review, Vol. 89 No.3, pp. 400–30.
* Boonekamp, C.F.J. (1987), "Voluntary export restraints", Finance & Development, Vol. 24 No.4, pp. 2–5.
* Caves, R.E. (1982), Multinational Enterprise and Economic Analysis, Cambridge University Press, Cambridge, .
* Crandall, R.W. (1987), "The effects of US trade protection for autos and steel", Brookings Papers on Economic Activity, Vol. 1 No.1, pp. 271–88.
* Denzau, A.T. (1988), "The Japanese automobile cartel: made in the USA", Regulation, Vol. 12 No.1, pp. 11–16.
* European Commission (1991), Press Statement European Commission: Statement by Mr Andriessen, Vice-President of the Commission of the European Communities concerning the results of conversations between the Commission and Japan on motor vehicles. Brussels, 31 July, .
* Feast, R. (2002), "Local production didn't help the Japanese", Automotive News Europe, Vol. 7 No.17, pp. 26–7.
* Hindley, B. (1986), "EC imports of VCRs from Japan – a costly precedent", Journal of World Trade, Vol. 20 No.2, pp. 168–84.
* Hizon, E.M. (1994), "The safeguard/VER dilemma: the Jekyll and Hyde of trade protection", Northwestern Journal of International Law & Business, Vol. 15 No.1, pp. 105–38.
* Holloway, N. (1992), "If you can't beat'em: Europe tries softer approach to Asian business", Far Eastern Economic Review, Vol. 155 No.40, pp. 70–2.
* — (1995), in Hünerberg, H., Heise, K., Hoffmeister, H. (Eds),Internationales Automobilmarketing: Wettbewerbsvorteile durch marktorientierte Unternehmensführung, Gabler, Wiesbaden, .
* Kent, J. (1989), "Voluntary export restraint: political economy, history and the role of the GATT", Journal of World Trade, Vol. 23 No.39, pp. 125–40.
* Kostecki, M.M. (1991), "Marketing strategies and voluntary export restraints", Journal of World Trade, Vol. 25 No.4, pp. 87–100.
* Kumlicka, B.B. (1987), "Steel goes to Washington: lessons in lobbying", Ivey Business Quarterly, Vol. 52 No.2, pp. 52–3.
* Magee, S.P., Brock, W.A., Young, L. (1989), Black Hole Tariffs and Endogenous Policy Theory. Political Economy in General Equilibrium, Cambridge University Press, New York, NY, .
* Naumann, E., Lincoln, D. (1991), "Non-tariff barriers and entry strategy alternatives: strategic marketing implications", Journal of Small Business Management, Vol. 29 No.2, pp. 60–70.
* Preusse, H.G. (1991), "Voluntary export restraints – an effective means against a spread of neo-protectionism?", Journal of World Trade, Vol. 25 No.2, pp. 5–17.
* — (1992), "Freiwillige Selbstbeschränkungsabkommen und internationale Wettbewerbsfähigkeit der europäischen Automobilindustrie: Zu den potentiellen Auswirkungen der Vereinbarung der Europäischen Gemeinschaft mit Japan", Aussenwirtschaft, Vol. 47 No.III, pp. 361–88.
* Schuknecht, L. (1992), Trade Protection in the European Community, Harwood Academic Publishers, Chur, .
* Scott, R.E. (1994), "The effects of protection on a domestic oligopoly: the case of the US auto market", Journal of Policy Modeling, Vol. 16 No.3, pp. 299–325.
* Seebald, C.P. (1992), "Life after the voluntary restraint agreements: the future of the US steel industry", George Washington Journal of International Law and Economics, Vol. 25 No.1, pp. 875–905.
* Wells, L.T. (1998), "Multinationals and the developing countries", Journal of International Business Studies, Vol. 29 No.1, pp. 101–14.
* Wolf, M. (1989), "Why voluntary export restraints? An historical analysis", The World Economy, Vol. 12 No.3, pp. 273–91.
* Yeh, Y.H. (1999), "Tariffs, import quotas, voluntary export restraints and immiserizing growth", American Economist, Vol. 43 No.1, pp. 88–92.