Itlar turkumlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Arava itlari, 1900-yil; tashqi koʻrinishidan farq qiladi, lekin bir xil ishni bajaradi
Yoʻqolgan Turnspit iti, 1800-yil
Chana itlari, 1833-yil

It turlari shakli, funksiyasi yoki ish uslubi, nasl-nasabi yoki tashqi koʻrinishiga asoslangan boʻladi. Baʼzilari zamonaviy naslli itning vizual xususiyatlariga ega boʻlishi mumkin boʻlgan mahalliy moslashtirilgan it turlari (yoki er irqlari) boʻlishi mumkin. Bundan farqli oʻlaroq, zamonaviy it zotlari uzoq vaqtdan beri mavjud boʻlgan zot standartlariga qatʼiy rioya qiladilar, [note 1] bu merosxoʻrlik xususiyatlarining umumiy toʻplamiga ega hujjatlashtirilgan naslchilik zoti bilan boshlangan,[1][2] uzoq vaqtdan beri mavjud boʻlgan nufuzli it zotlari klublari tomonidan yaratilgan.

„It turi“ keng maʼnoda, spanielda boʻlishi mumkin. Tashqi koʻrinishiga emas, balki maʼlum bir ish qobiliyatiga koʻra tarbiyalangan va oʻrgatilgan itlar xuddi shu ishni bajaradigan, boshqa itlar yoki sof zotli itlarning oʻxshash zoti guruhidagi itlarga deyarli oʻxshamasligi mumkin.

Ingliz tilidagi ismlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ingliz tilidagi it turlarining sonini eslatib oʻtgan eng qadimgi kitoblar „Cynegetica“ (ovchilik adabiyoti), xususan, Twiti (Twici) tomonidan „Veneriya sanʼati“ (1327) risolasidan olingan boʻlib, unda ohak (bogʻlangan) bilan ov qilishni tasvirlaydi. qonxoʻr turi); yugurish itlari toʻplami, ular ichida barsellet va brachetz (ikkalasi ham hidli itlar); va koʻruvchi it va tazı.[3] Har xil it turlarining qoʻllanilishi va tavsifini qayd etishda koʻproq ahamiyatlisi Yorklik Edvardning "Oʻyin ustasi" (taxminan 1406-yil)[4][5] itlar va ularning ishlarini, masalan, olta, tazi, oʻram hidini tasvirlaydigan risoladir. Ov qilish uchun imtiyozli va boylar tomonidan ishlatiladigan itlar, spaniel va mastiflar. "Oʻyin ustasi" bu avvalgi "Veneriya sanʼati" va Gaston Fibusning (taxminan 1387-yil) fransuz " Livre de Chasse " ov risolasining birikmasidir.[6] 1486-yilda nashr etilgan Sankt Albanlar kitobi[7][8] Juliana Bernersga (Barnes) tegishli boʻlgan qirgʻiylik, ovchilik, baliq ovlash va geraldika haqidagi „maktab“ kitobida oʻsha davrning itlari asosan vazifalari boʻyicha sanab oʻtilgan: "Birinchi navbatda Bu yerda tazsi, badbashara, mastiff, layner, ispanyel, " raches " (kichik va oʻrta boʻyli hidli itlar), „kennets“ (mayda ovchi itlar), teriyerlar, „qassob itlari“, goʻng uyasi itlari, „trundel dumlari“ (lapdoglar) va tik quloqli qargʻishlar, shuningdek, burgalar va turli xil mayda navlarni olib yuradigan kichkina ayol kuchukchalar."

Deyarli 100 yil oʻtgach, 1576-yilda lotin tilidan (Fleming) tarjima qilingan muallif/shifokor Jon Kayusning ingliz tilidagi yana bir kitobi De Canibus Britannicus[9] turli toifadagi itlarning har xil turlarini aniqlashga birinchi tizimli yondashuvni sinab koʻrdi. „Ingliz itlari“: yumshoq (yaʼni, yaxshi tarbiyalangan) mehribon, xizmat koʻrsatadigan oʻyinlar — ovchilar, teriyerlar, qonli itlar, qoraqoʻllar, tazılar, laynerlar, tumblerlar va oʻgʻirliklar; „uy turi“; „Kurrish turi“, oʻyinchoqlar; shuningdek choʻpon turlari, mastiflar yoki bandoglar va turli xil qishloq itlari. Har bir guruhdagi itlarning funktsiyasini tavsiflovchi kichik tiplar ham kiritilgan. [note 2]

Itlarning turlari va zamonaviy zotlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ann Rojers Klark va Endryu Brasga eslatib oʻtishdi: „Bu zotlarning katta yoshini daʼvo qilmaslik kerak, ammo itlar turlari uchun juda qadimiylikni daʼvo qilish mutlaqo qonuniydir“.[10] Itlarni turli „turlar“ ga ajratishga urinishlar shuni koʻrsatadiki, it turlari juda oʻziga xos boʻlishi mumkin, yaʼni qadimgi Rim uy hayvonlari itlaridan kelib chiqqan Canis melitaeus dan tortib, yanada qadimiy Canis molossus, Molossan turlari, Canis saultor, raqsga tushadigan maymungacha. Bu turlar tanlab yetishtirilgandek koʻrinadigan darajada bir xil edi, ammo Raymond Koppinger yozganidek, „Tabiiy jarayonlar bir xil itlarning populyatsiyalarini, yaʼni oʻziga xos konformatsiyasi boʻlgan itlarni keltirib chiqarishi, ishlab chiqarishi va ishlab chiqarishi mumkin“.[11] Inson manipulyatsiyasi juda bilvosita edi. Kamdan-kam hollarda imperatorlar, monastirlar yoki badavlat ovchilar maxsus itlarning qatorlarini saqlab qolishlari mumkin edi, bugungi kunda bizda Peking, Sent-Bernard va tulkilar bor.

19-asrning boshlarida bir nechta itlar zot sifatida aniqlangan, ammo 1835-yilda Angliyada itlar bilan jang qilish taqiqlanganidan soʻng, itlarni koʻrsatishning yangi sport turi boshlandi. Ushbu sport bilan bir qatorda qoidalar, yozma yozuvlar va yopiq stud kitoblari keldi. It sevuvchilar turli xil turdagi itlardan zotlarni tozalashni boshladilar.[12] Ish uchun kerak boʻlmagan eski turlarning baʼzilari (masalan, boʻri itlari) koʻrgazma itlari sifatida yoʻq boʻlib ketishdan saqlandi va boshqa eski turlar koʻplab yangi zotlarga aylantirildi. Baʼzida bir xil kuchukchada bir nechta yangi zotlar tugʻilishi mumkin.[13] 1873-yilda faqat qirq zot va navlar maʼlum edi;[14] Bugungi kunda yuzlab zotlar mavjud boʻlib, ulardan 400 ga yaqini faqat Xalqaro Kinologlar Federatsiyasi (FCI) tomonidan tan olingan. It turlari bugungi kunda it zotlari reestrining Guruh yoki Boʻlim toifalari nomlarida tan olingan. Yangi Zelandiyadagi podachi itlar kabi, ularning aniq vazifalari bilan tavsiflangan (Heading Dog, Huntaway qoʻllaniladi, Stopping Dog va boshqalar — funktsional atamalar, zot nomlari shart emas).[15]

Itlarda „tur“ soʻzining boshqa qoʻllanilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Biologlar uchun „tur“ nomni taksonga oʻrnatadi. Itni yaxshi koʻradiganlar „zot turi“ atamasini guruh aʼzolarining mukammalligini koʻrsatadigan „xislatlar (tana konturi va aravasi)“ maʼnosida ishlatadilar.[16] „Zot turi“ har bir it zotining yozma standartiga xosdir. Standartda koʻrsatilgan tashqi koʻrinishga yaqindan oʻxshash it „yozuvchi“ deb ataladi.[17] „Tip“ shuningdek, „yaxshi oʻrnatilgan itlarga“ murojaat qilish uchun ishlatiladi, „zotli turdagi“ itning aniqlanishi mumkin boʻlgan uslubi, odatda maʼlum bir pitomnikdan.

Mashq qilish qobiliyati va jasorati[tahrir | manbasini tahrirlash]

2011-yilda oʻtkazilgan tadqiqot chorvachilik itlari itlar, ishlaydigan itlar, oʻyinchoq itlar va sport bilan shugʻullanmaydigan itlarga qaraganda koʻproq oʻrgatilishi aniqlangan. Sportchi itlar sport bilan shugʻullanmaydigan boshqa itlarga qaraganda koʻproq oʻqitiladi. Teriyerlar itlar va podachi itlardan koʻra jasurroq edi. Qadimgi Osiyo yoki Afrika kelib chiqishi boʻlgan zotlar chorvachilik/koʻrish klasteridagi zotlarga va ovchilik zotlariga qaraganda kamroq oʻrgatilishi mumkin edi. Mastif/terrier klasteridagi zotlar qadimiy zotlarga, chorvachilik/koʻruvchi klasterdagi zotlarga va ovchilik zotlariga qaraganda jasurroq edi.[18]  

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Webster's Third New International Dictionary of the English Language, Unabridged, The Merriam-Webster Editorial Staff, Springfield, MA U.S.A.: G&C Merriam Company, 1967 — 274 bet. „A breed is a group of domestic animals related through common ancestors and visibly similar in most characteristics, having been differentiated from others by human influence; a distinctive group of domesticated animals differentiated from the wild type under the influence of man, the sum of the progeny of a known and designated foundation stock without admixture of other blood.“ 
  2. ↑ „Foundation Stock Service – American Kennel Club“. American Kennel Club (2017-yil 12-noyabr). Qaraldi: 2019-yil 16-sentyabr.
  3. ↑ Twiti, William. The Art of Hunting 1. Stockholm Studies in English XXXVII. Danielsson, B.: . Stockholm: Almqvist & Wiksell Int., 1977. 
  4. ↑ The Master of Game, by Edward, second Duke of York: ed. Baillie-Grohman, William.1st Ed. London: 1904 Ballantine, Hanson & Co Folio, 302pp. 52 pl
  5. ↑ Edward, of Norwich. The master of game : the oldest English book on hunting. London : Chatto & Windus, 1909-01-01. 
  6. ↑ „BNF – Le livre de chasse de Gaston Phebus“. classes.bnf.fr. Qaraldi: 2016-yil 17-noyabr.
  7. ↑ Berners, Juliana. English hawking and hunting in the Boke of St. Albans : a facsimile edition of sigs. a2-f8 of the Boke of St. Albans (1486) / by Rachel Hands. Oxford University Press [Facsimile of 1486 original], 1975. ISBN 0-19-811715-9. 
  8. ↑ Berners, Juliana. The boke of Saint Albans. London : Elliot Stock, 1901-01-01. 
  9. ↑ Caius, John. The works of John Caius, M.D., second founder of Gonville and Caius College and master of the college, 1559–1573. Cambridge, The University press, 1912-01-01. 
  10. ↑ Clark, Anne Rogers. The International Encyclopedia of Dogs. New York: Howell Book House, 1995 — 8 bet. ISBN 0-87605-624-9. „In the strictest sense, dog breeds date back only to the last couple of decades of the nineteenth century, or to more recent decades in this (the twentieth) century but distinct types of dogs have existed centuries earlier.“ 
  11. ↑ Coppinger, Raymond. Dog: A Startling New Understanding of Canine Origin, Behavior & Evolution. New York: Scribner, 2001 — 87 bet. ISBN 0-684-85530-5. 
  12. ↑ Clark, Anne Rogers. The International Encyclopedia of Dogs. New York: Howell Book House, 1995 — 8 bet. ISBN 0-87605-624-9. „In the strictest sense, dog breeds date back only to the last couple of decades of the nineteenth century, or to more recent decades in this (the twentieth) century but distinct types of dogs have existed centuries earlier.“ 
  13. ↑ The Scottish Terrier, the Cairn Terrier and the West Highland White Terrier have the same pedigree. Marvin, John T. „2. Background and Heritage of the Terrier Family“,. The New Complete Scottish Terrier, second, New York, N.Y.: Howell Book House Inc., 1982 — 27 bet. ISBN 0-87605-306-1. 
  14. ↑ The New Complete Scottish Terrier, pg. 17
  15. ↑ 'DOGS, WORKINGʻ, from An Encyclopaedia of New Zealand, edited by A. H. McLintock, originally published in 1966. Te Ara — The Encyclopedia of New Zealand, updated 18-Sept-2007 URL: http://www.teara.govt.nz/1966/D/DogsWorking/en
  16. ↑ Webster's Third New International Dictionary of the English Language, Unabridged The Merriam-Webster Editorial Staff: . Springfield, MA U.S.A.: G&C Merriam Company, 1967 — 2476 bet. „qualities (as of bodily contour and carriage) that are felt to indicate excellence in members of a group <won the show with a beagle of superior ~>“ 
  17. ↑ Jane Stern „Glossary“,. Dog Eat Dog: A Very Human Book About Dogs and Dog Shows. New York, N.Y.: Sctibner, 1997 — 186 bet. ISBN 0-684-82253-9. „typey: showing the breed characteristics to maximum effect“ 
  18. ↑ Turcsán, Borbála; Kubinyi, Enikő; Miklósi, Ádám (2011). „Trainability and boldness traits differ between dog breed clusters based on conventional breed categories and genetic relatedness“. Applied Animal Behaviour Science. 132-jild, № 1–2. 61–70-bet. doi:10.1016/j.applanim.2011.03.006. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Itlar_turkumlari&oldid=4097828" dan olindi