Irlandiya — Kanada munosabatlari
Irlandiya — Kanada munosabatlari Irlandiya va Kanada oʻrtasidagi ikki tomonlama diplomatik munosabatlardir.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
XVII asrda Amerika qitʼasi fransuz mustamlakasi boʻlgan paytda birinchi irlandiyalik koʻchmanchilar Kanadaga fransuz kemalarida kelishgan. XVIII asrda irlandiyalik baliqchilar Nyufaundlend va Labradorga baliq ovlash uchun kelishgan va ularning koʻpchiligi viloyatda qolishgan. 1850-yilga kelib, Kanadada 500 000 dan ortiq irland emigrantlari yashagan, lekin ularning koʻplari keyinchalik Amerika Qoʻshma Shtatlarida yashash uchun ketishgan[1]. 1922-yilgacha Kanada va Irlandiya Britaniya imperiyasining bir qismi boʻlgan, shuning uchun ularning xalqaro munosabatlari London tomonidan tartibga solingan. 1922-yildan 1937-yilgacha Irlandiya ozod davlati mavjud boʻlib, u Kanada kabi Britaniya hukmronligi edi. 1929-yilda Kanada Jon Xoll Kellini Irlandiyaga yubordi. Xoll bu mamlakatdagi birinchi Kanada Oliy komissari boʻldi. Bu London Kanadaning dunyoning aksariyat mamlakatlarida elchixonalariga ega boʻlishiga ruxsat bermagan va Irlandiyadagi Britaniya vakiliga elchi maqomiga ega boʻlmagan bir paytda sodir boʻlgan. 1937-yilda Irlandiya Buyuk Britaniyadan toʻliq mustaqillikka erishish uchun oʻz konstitutsiyasini oʻzgartirdi, ammo Londonning Irlandiya qonunchiligidagi roli haqida baʼzi noaniqliklar saqlanib qoldi. 1931-yilda Vestminster statutining imzolanishi bilan Kanada suveren va mustaqil davlatga aylandi. 1939-yilda Irlandiya va Kanada bir-birining poytaxtlarida diplomatik vakolatxonalarini ochdilar[2].
1948-yilda Irlandiya Bosh vaziri Jon Kostello Kanadaga rasmiy tashrif bilan borib, Kanadada Irlandiyani respublika deb eʼlon qildi. Jon Kostello nima uchun Kanadada bu haqda eʼlon qilgani hali ham toʻliq aniq emas. Kostello Kanada general-gubernatori Garold Aleksandrning xulq-atvoridan xafa boʻlgan boʻlishi mumkin, Aleksandrning kelib chiqishi shimoliy irland boʻlgan. Dastlabki kelishuvga koʻra, kechki ovqatda Buyuk Britaniya qiroli va Irlandiya prezidentining sogʻligʻi uchun tostlar aytilishi kerak edi, ammo natijada qirolning sogʻligʻi uchun faqat tost aytildi, bu esa norozilikka sabab boʻldi. Irlandiya delegatsiyasining gʻazabini keltirdi. Ushbu voqealardan koʻp oʻtmay, Jon Kostello respublika tuzish niyatini eʼlon qildi. Boshqa versiyalarga koʻra, bu qaror Kostello tomonidan oʻz-oʻzidan qabul qilinmagan, lekin Jon Kanadada respublika tashkil etilishini eʼlon qilishni rejalashtirgan va Irlandiya matbuoti doʻstona qabul haqida xabar tarqatgan. 1986-yilda Kanada Bosh vaziri Brayan Mulroni Kanada iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish dasturlarini ragʻbatlantirish uchun Shimoliy Irlandiya va Irlandiya Respublikasiga 10 yil davomida 10 million AQSh dollari miqdorida sarmoya kiritishini eʼlon qildi[3]. Soʻnggi yillarda Kanada Shimoliy Irlandiyadagi tinchlik jarayonini faol qoʻllab-quvvatladi, sobiq Mudofaa shtabi boshligʻi Jon de Chastelan urushayotgan tomonlarni qurolsizlantirish boʻyicha mustaqil xalqaro komissiyaga raislik qildi. 2017-yil avgust oyida Irlandiya Bosh vaziri Leo Varadkar Kanadaga rasmiy tashrif bilan keldi va Bosh vazir Jastin Tryudo bilan birgalikda Monrealdagi gey-paradda ishtirok etdi[4]. Taxminan 4,5 million kanadaliklarning etnik kelib chiqishi irlandiyalik (Kanada aholisining taxminan 14 %)[2].
Savdo aloqalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]2015-yilda mamlakatlar oʻrtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 2,2 milliard Kanada dollarini tashkil etdi[5]. Kanadaning Irlandiyaga eksporti: kimyo mahsulotlari, transport vositalari va uskunalari, mashinalar, mexanik va elektron mahsulotlar. Irlandiyaning Kanadaga eksporti: kimyo mahsulotlari, maxsus asboblar, oziq-ovqat mahsulotlari[6]. 2016-yil oktyabr oyida Kanada va Yevropa Ittifoqi (jumladan, Irlandiya) keng qamrovli iqtisodiy va savdo bitimini imzoladilar[7].
Diplomatik missiyalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Irish Canadians“. 20-sentabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-sentabr 2018-yil.
- ↑ 2,0 2,1 „Canadian-Irish Relations“. 23-dekabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-sentabr 2018-yil.
- ↑ „Irish to Get Canadian Aid“. 3-yanvar 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-sentabr 2018-yil.
- ↑ „Leo Varadkar and Justin Trudeau take part in Montreal Pride Parade“. 23-dekabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-sentabr 2018-yil.
- ↑ „Canada-Ireland Trade Balance“. 28-fevral 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-sentabr 2018-yil.
- ↑ „Canada International: Ireland“. 19-iyul 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-sentabr 2018-yil.
- ↑ „EU and Canada sign free trade agreement“. 23-dekabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-sentabr 2018-yil.
- ↑ „Embassy of Ireland in Ottawa“. 28-dekabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-sentabr 2018-yil.
- ↑ „Embassy of Canada in Dublin“. 2017-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-sentabr 2018-yil.