Iqtisodiy zoʻravonlik
Iqtisodiy zoʻravonlik – bu shaxsga ziyon yetkazadigan har qanday holat yoki xatti-harakatlardir. Iqtisodiy zoʻravonlik, masalan, mulkiy zarar, moliyaviy resurslarga, taʼlimga yoki mehnat bozoriga kirishni cheklash yoinki aliment kabi iqtisodiy majburiyatlarga rioya qilmaslik shaklida boʻlishi mumkin[1]. Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti buni katta guruhlar tomonidan shaxslarga nisbatan sodir etiladigan jamoaviy zoʻravonlik shakli sifatida qayd etgan. Bu atama koʻpincha feministik nazariya bilan bogʻlanadi. Ular uni jismoniy kuch ishlatish yoki tahdid qilishdan tashqari, jinsiy, psixologik va iqtisodiy zoʻravonlikni ham oʻz ichiga olgan kengroq zoʻravonlik shakli deb atashadi. Argentina qonunchiligida, bu oiladagi zoʻravonlikning bir turi sifatida qayd etilgan.
„Iqtisodiy zoʻravonlik“ atamasi birinchi marta 1950-yillarning oxirlarida qoʻllanila boshlangan. U odatda mustaqillikka erishish qobiliyatini toʻxtatish maqsadida hukmronlik qilish, manipulyatsiya qilish va nazorat qilish vositasi sifatida ishlatilgan[2].
Ayollarga nisbatan iqtisodiy zoʻravonlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Global miqyosda yuzaga keladigan iqtisodiy zoʻravonlikning eng keng tarqalgan shakli ayollarga nisbatan qo‘llaniladigan iqtisodiy zoʻravonlikdir. Birlashgan Millatlar Tashkiloti oʻz veb-saytida quyidagi maʼlumotlarni eʼlon qildi:„Iqtisodiy zoʻravonlik atamasi genderga nisbatan zoʻravonlik, ayollar huquqlarining poymoq etilishidir“[3].
Ayollarga nisbatan iqtisodiy zoʻravonlik turli davlatlarda turlicha namoyon boʻladi. Bundan tashqari, mahr bilan bogʻliq zoʻravonlik, jumladan, nikohdan oldin, nikoh paytida yoki nikohdan keyin majburlov talab qilish, tovlamachilik, majburlash, shantaj qilish, ayollar va ularning oilalarini ekspluatatsiya qilish ham iqtisodiy zoʻravonlikning jiddiy shakllaridandir[4]. Baʼzi mamlakatlarda iqtisodiy zoʻravonlik ayollarni moliyaviy qaror qabul qilishdan, mulkka ega boʻlish va yerga egalik qilish huquqlaridan chetlashtirish shaklida namoyon boʻladi. Iqtisodiy zoʻravonlikning eng soʻnggi shakllaridan biri Turkiyada yuzaga kelgan. Bir guruh ayollar Sivas universitetida tunab qolishgan. Ayollarning moliyaviy boyliklari zoʻrlik bilan olib qoʻyilgan. Turkiyaning Anqara, Konya va Manisa shaharlarida ayollarga nisbatan iqtisodiy zoʻravonlikning bu turi keng tarqalgan.
Ayollarga nisbatan iqtisodiy zoʻravonlik qancha koʻp boʻlmasin, unga qarshi choralar ham qoʻllanilmoqda. Amerika Qo‘shma Shtatlarining Missuri shtati Sent Luis shahrida joylashgan ayollar uchun iqtisodiy faoliyatni qayta rivojlantirish imkoniyatlari markazi tomonidan iqtisodiy zoʻravonlikka uchragan ayollar uchun subsidiya tarzida mablagʻ oʻtkazib beriladi[5].
Immigrantlarga nisbatan iqtisodiy zoʻravonlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Immigrantlarga nisbatan iqtisodiy zoʻravonlik ish haqining asossiz pasaytirilishi, ish joyi boʻlsa ham ish bermaslik singari vaziyatlarda namoyon boʻladi. Immigrantlarga nisbatan iqtisodiy zoʻravonlik holatlari asosan Gʻarbiy Yevropada sodir boʻladi[6][7]. 2016-yilda Italiyadagi markaziy shifoxonalarga 587 ta muhojirlar, 18 ta qochqinlar oʻrtasida tadqiqot oʻtkazilgan. Tadqiqot natijalariga koʻra, muhojirlarning yarmidan koʻpi iqtisodiy zoʻravonlikka uchraganidan shikoyat qilishgan. Immigrantlarning ish beruvchilar tomonidan asossiz ravishda ishdan boʻshatishlish holatlari ham iqtisodiy zoʻravonlikning bir koʻrinishi hisoblanadi. Baʼzi holatlarda immigratsiya harakatlarining oʻzi noqonuniy boʻladi. Misol uchun, Meksika davlati orqali Amerika Qoʻshma Shtatlariga hujjatsiz oʻtish noqonuniy immigratsiyaning bir turidir[8].
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „economic violence“ (en). European Institute for Gender Equality. Qaraldi: 2022-yil 14-may.
- ↑ „Economic violence“ (en). ESCWA. Qaraldi: 2022-yil 6-mart.
- ↑ Fawole, O. I. (2008). "Economic Violence To Women and Girls: Is It Receiving the Necessary Attention?". Trauma, Violence & Abuse 9 (3): 167–177. doi:10.1177/1524838008319255. PMID 18495936. https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1524838008319255#:~:text=Economic%20violence%20experienced%20included%20limited,and%20use%20of%20communal%20land..
- ↑ Nigam, Shalu. Dowry is a Serious Economic Violence: Rethinking Dowry Law in India. Amazon, 2023. ISBN 979-8394429057.
- ↑ „Domestic Violence, Economic Abuse, and Implications of a Program for Building Economic Resources for Low-Income Women“.
- ↑ Dancygier, Rafaela M.; Laitin, David D. (2014-05-11). "Immigration into Europe: Economic Discrimination, Violence, and Public Policy" (en). Annual Review of Political Science 17 (1): 43–64. doi:10.1146/annurev-polisci-082012-115925. ISSN 1094-2939. https://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev-polisci-082012-115925.
- ↑ Napolitano, Francesco; Gualdieri, Luciano; Santagati, Gabriella; Angelillo, Italo Francesco (2018-09-23). "Violence Experience among Immigrants and Refugees: A Cross-Sectional Study in Italy" (en). BioMed Research International 2018: e7949483. doi:10.1155/2018/7949483. ISSN 2314-6133. PMID 30345306. PMC 6174783. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6174783.
- ↑ VOGT, WENDY A. (November 2013). "Crossing Mexico: Structural violence and the commodification of undocumented Central American migrants". American Ethnologist 40 (4): 764–780. doi:10.1111/amet.12053. ISSN 0094-0496. https://anthrosource.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/amet.12053.