Internetga qaramlik

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Internetga qaramlik (yoki Internetga qaramlik) — bu Internetdan foydalanishga boʻlgan xulq-atvor buzuqlik istagi va undan ortiqcha foydalanish, Internetda koʻp vaqt sarflash hisoblanadi.

Internetga qaramlik tibbiy jihatdan aniqlangan ruhiy kasallik emas (DSM-5 va ICD-10), ammo ICD-11 (2019-yil may) videooʻyinlarga qaramlik va onlayn qimor oʻyinlariga qaramlikni oʻz ichiga oladi.

Internetga qaramlik va tibbiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shifokorlar subyektining kompyuterda vaqt oʻtkazishga gʻayritabiiy bogʻliqligini tan olishadi, bu juda xarakterli ruhiy va jismoniy alomatlarni taʼkidlaydi[1][2].

Tibbiy maʼnoda giyohvandlik (giyohvandlik) tolerantlikning kuchayishi va aniq fiziologik va psixologik alomatlar bilan birga keladigan odatiy moddadan foydalanishga boʻlgan xulq-atvor buzilishi sifatida tavsiflanadi. Tolerantlikning oʻsishi tobora koʻproq internetga qaramlikni koʻnikishni anglatadi[3]. Shuningdek, psixologiyada qaramlik (giyohvandlik) inson tomonidan seziladigan, maʼlum bir faoliyatga oʻtadigan obsesif ehtiyoj sifatida tavsiflanadi.

Shunga qaramay, Internetning ruhiy salomatlikka ijobiy taʼsiri ham qayd etilgan. Amerikalik tadqiqotchilar Internetdan foydalanish qaror qabul qilish va murakkab fikrlash uchun mas’ul boʻlgan miya markazlarini ish faoliyatini kuchaytirish orqali oʻrta va keksa odamlarda miya faoliyatini yaxshilashini aniqladilar. American Journal of Geriatrik Psixiatriya jurnalida chop etilgan tadqiqotga koʻra, Internetdan foydalanish xotira, til, oʻqish va koʻrishni boshqaradigan miya markazlarini faollashtirishga olib keladi. Bundan tashqari, Internetda qidiruv paytida, zarur maʼlumotlarni olish uchun taklif qilingan havolalardan qaysi birini tanlash kerakligini hal qilish zarurati tufayli murakkab fikrlash va qaror qabul qilish uchun mas’ul boʻlgan miya markazlari faollashadi (kitoblarni oʻqiyotganda, tegishli miyaning bunday faollashishi hududlar sodir boʻlmaydi)[4].

Dunyo boʻylab Internetga qaramlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2009-yilda Qoʻshma Shtatlarda „Internetga qaramlik“ ni davolashga bagʻishlangan birinchi klinika paydo boʻldi[5]. Finlandiyada Internetga qaram boʻlgan va shifokor tomonidan tasdiqlangan tashxisi boʻlgan yoshlarga armiyadan 3 yilga kechiktirish beriladi[6]. Xitoy 2008-yilda ushbu giyohvandlikni rasman kasallik sifatida tan olish boʻyicha dunyoda inqiroz boʻlishini eʼlon qildi va birinchi boʻlib klinikalarni ochdi[7].

Yaqinda oʻtkazilgan tadqiqotlarga koʻra (2021), rus oʻsmirlari orasida internetga qaramlikning tarqalishi isteʼmol qilinadigan tarkibga qarab 7,1-10,4% ni tashkil qiladi[8]. Yangilangan maʼlumotlarga koʻra (2022-yil), rus shahar oʻsmirlari orasida umumiy Internetga qaramlikning tarqalishi (umumlashtirilgan, isteʼmol qilinadigan kontent boʻyicha farqlanmagan; Chen Internetga qaramlik shkalasi, CIAS soʻrovnomasi ishlatilgan) 7,2% ni tashkil qiladi; kompyuter oʻyinlariga qaramlikning tarqalishi 10,4% ni tashkil qiladi (oʻsmirlar uchun oʻyinga qaramlik shkalasi, GASA soʻrovnomasi ishlatilgan); ijtimoiy tarmoqlarga qaramlikning tarqalishi 8,0% (Ijtimoiy Media Disorder Scale, SMDS anketasi yordamida) tashkil qiladi[9].

Internetga qaramlikning tasnifi, sabablari va belgilari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Psixolog Drepa M. I.[2] maʼlumotlariga koʻra, Internetga qaramlikning asosiy 6 turi quyidagilardan iborat:

  1. Obsesif veb-surfing (maʼlumotni haddan tashqari yuklash) — World Wide Web- da cheksiz sayohat, maʼlumot qidirish.
  2. Virtual muloqotga va virtual tanishlarga qaramlik — katta hajmdagi yozishmalar, suhbatlarda doimiy ishtirok etish, veb-forumlar, Internetda tanishlar va doʻstlarning koʻpayishi.
  3. Oʻyinga qaramlik — tarmoq orqali kompyuter oʻyinlariga boʻlgan obsesif ehtiros.
  4. Obsesif moliyaviy ehtiyoj — onlayn qimor, onlayn-doʻkonlarda keraksiz xaridlar yoki onlayn auktsionlarda doimiy ishtirok etish.
  5. Internet orqali kino koʻrishga qaramlik.
  6. Kiberseksga qaramlik porno saytlarga tashrif buyurish va kiberseks bilan shugʻullanish uchun majburiy jalb qilishdir[10].

Soʻnggi yillarda Internetga qaramlikni shakllantirishning neyrobiologik mexanizmlari faol muhokama qilinmoqda. Rossiya oʻsmirlarida Internetga qaramlikning tungi uyqu parametrlariga va kunduzgi uyquchanlikning ogʻirligiga sezilarli salbiy taʼsiri isbotlangan.

Internetga qaramlik diagnostikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Internetga qaramlikning psixologik diagnostikasi uchun bir qator anketalarning oldini olish usullari qoʻllaniladi: [11]

  1. Internetga qaramlik testi K. Yosh[12];
  2. Internetga qaramlik shkalasi S. Chena[13];
  3. Onlayn oʻyinlarga qaramlikni tashxislash usuli[14].

Internetga qaramlik va oilaviy muammolar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻsmirlarda internetga qaramlik belgilari[15] [norasmiy manba]:

  • Oʻquv natijalarining pasayishi, tizimli ravishda dars qoldirmaslik, test va imtihonlarni kechiktirish va oʻquv jarayonidagi boshqa muammolar.
  • Tez-tez asossiz kayfiyat oʻzgarib turadi, sekinlikdan xursandchilikka, befarqlikdan tushkunlikka tushishdan xursand-eyforiyaga.
  • Tanqid, sharhlar, maslahatlarga ogʻriqli va notoʻgʻri munosabat.
  • Ota-onaga, qarindoshlarga, eski doʻstlarga qarshilik kuchaymoqda[16].
  • Muhim hissiy chekinish.
  • Xotira va eʼtiborning yomonlashishi.
  • Depressiya hujumlari, qoʻrquv, tashvish, fobiyalarning paydo boʻlishi.
  • Doʻstlar, ota-onalar, qarindoshlar bilan cheklangan muloqot, ijtimoiy doiradagi sezilarli oʻzgarishlar.
  • Qiziqish boʻlgan holatlarni tark etish, sevimli mashgʻulotlaridan voz kechish[17].
  • Uydan qimmatbaho narsalarni yoki pulni yoʻqotish, boshqa odamlarning narsalarining koʻrinishi, pul qarzlari.
  • Topqirlik, ayyorlik, tartibsizlik, beparvolik, ilgari xos boʻlmagan.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Geek
  • hikikomori

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Что такое компьютерная зависимость и в чем её причины?“. 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 14-aprel.
  2. ↑ 2,0 2,1 Дрепа 2009.
  3. ↑ V. D. Mendelevich, „Psixologiya zavisimoy lichnosti“, 2004
  4. ↑ Чтобы не стареть, надо влюбляться. А еще читать нашу газету и посылать в неё заметки // Московская областная психиатрическая газета. — 2008. — Oktyabr (Andoza:Бсокр). Архивировано 4 mart 2016 года.
  5. ↑ „В США появилась первая клиника для лечения интернет-зависимости“. 2013-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 4-yanvar.
  6. ↑ Finskix internetchikov vigonyayut iz voenkomatov
  7. ↑ „Китай собирается официально признать интернет-зависимость болезнью“. 2014-yil 9-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 4-yanvar.
  8. ↑ Sergey Tereshchenko, Edward Kasparov, Marina Smolnikova, Margarita Shubina, Nina Gorbacheva. Internet Addiction and Sleep Problems among Russian Adolescents: A Field School-Based Study(ingl.) // International Journal of Environmental Research and Public Health. — 2021-01. — Andoza:Бсокр.
  9. ↑ Sergey Tereshchenko, Edward Kasparov, Nadezhda Semenova, Margarita Shubina, Nina Gorbacheva. Generalized and Specific Problematic Internet Use in Central Siberia Adolescents: A School-Based Study of Prevalence, Age–Sex Depending Content Structure, and Comorbidity with Psychosocial Problems(ingl.) // International Journal of Environmental Research and Public Health. — 2022-01. — Andoza:Бсокр.
  10. ↑ „Бегоян А. Н., Торосян А. Р. (2009) Киберсексуальная зависимость — семья в опасности// Научно-методический журнал «Евразия» # 1-2 (2-3), 2009, стр. 19-24, Ереван.“. 2011-yil 7-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 13-noyabr.
  11. ↑ Билалова Д.Р., Зайнуллин А.М. Интернет-зависимость среди подростков и методы ее профилактики // ФГБОУ ВО «БГПУ им. М. Акмуллы». — 2017.
  12. ↑ К. Янг. „Тест на интернет-зависимость“. Энциклопедия психодиагностики PsyLab. 2019-yil 10-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-iyul.
  13. ↑ Интернет-зависимое поведение. Критерии и методы диагностики. М.: МГМСУ, 2011. 
  14. ↑ Кочетков 2016.
  15. ↑ rimka. „Личностные особенности подростков и интернет-зависимость“. zavisimost-v-seti.ru (2014-yil 28-sentyabr).
  16. ↑ Ушакова Е.С. ИНТЕРНЕТ-ЗАВИСИМОСТЬ КАК ПРОБЛЕМА СОВРЕМЕННОГО ОБЩЕСТВА // elibrary : статья. — 2014.
  17. ↑ Королькова Л.Н. ИССЛЕДОВАНИЕ ПРОБЛЕМЫ ИНТЕРНЕТ-ЗАВИСИМОСТИ СОВРЕМЕННОЙ НАУКОЙ // статья в сборнике трудов конференции. — 2014.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Botvin I. V. Internet-zavisimost kak faktor prestupnogo povedeniya nesovershennoletnix // Barnaulskiy yuridicheskiy institut MVD Rossii. — 2017.
  • Gulsum Kobjasarovna Kusametova, Guldeste Tolegenovna Tolegenova, Tamara Yurevna Karskanova, Zarina Askarovna Butabaeva, Zura Adlanovna Xakimova. Problema Internet-Zavisimosti Molodeji V Sovremennom Obщestve (rus.) // Nauchnaya Diskussiya: Voprosi Pedagogiki I Psixologii. — 2016. — Vip. 2—1 (47). — ISSN 2309-2742.
  • Gorodishenina V. L. Osobennosti formirovaniya internet-zavisimosti u studentov // VGU imeni P. M. Masherova. — 2017.
  • Doroshenko, Tatyana Nikolaevna. Sotsialno-Psixologicheskie Faktori Internet-Zavisimosti U Podrostkov (rus.). — 2016. — S. 43-50.
  • Drepa, Mariya Ivanovna. Internet-zavisimost kak obʼekt nauchnoy refleksii v sovremennoy psixologii // Znanie. Ponimanie. Umenie. — 2009. — № 2. — S. 189—193.
  • Kochetkov N. V. Sotsialno-psixologicheskie aspekti zavisimosti ot onlayn-igr i metodika ee diagnostiki. — 2016. — T. 7, № 3. — S. 148—163. — doi:10.17759/sps.2016070311.
  • Maligin, V. L. Internet zavisimoe povedenie u podrostkov. Klinika, diagnostika, profilaktika // Mnemozina. — 2010.
  • Пан А.С.. Укрощение цифровой обезьяны, 2000 экз, М.: АСТ, 2014. ISBN 978-5-17-081642-2. 
  • Virtuality (S.Mironov), roman ob internet-zavisimosti.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Internetga_qaramlik&oldid=3876107" dan olindi