Iberiya betaraflik pakti
Iberiya betaraflik pakti, shuningdek, doʻstlik va hujum qilmaslik toʻgʻrisidagi ispani-portugal shartnomasi (portugalcha: Tratado de Amizade e Não Agressão Luso-Espanhol; ispancha: Pacto Ibérico) — Portugaliya va Ispaniya oʻrtasida 1939-yil 17-martda Lissabonda imzolangan pakt. Paktga qoʻshimcha protokol Fransiya qulaganidan keyin 1940-yil 29-iyulda imzolandi. U 1978-yilga qadar, yaʼni 1977-yilda Ispaniya va Portugaliya oʻrtasidagi doʻstlik va hamkorlik shartnomasi[1] kuchga kirgunga qadar amal qildi.
Avvalgi voqealar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ispaniyadagi fuqarolar urushi paytida Salazar Frankoning fashistik kuchlarini qoʻllab-quvvatladi, ammo Italiya-Germaniya koalitsiyasidan oʻzini alohida tutdi. Fuqarolar urushidagi tarozi asta-sekin Franko foydasiga tosh bosdi. Salazar sotsializm va kommunizmga faol qarshi chiqqani uchun ham Franko rejimini qoʻllab-quvvatladi. Bundan tashqari, koʻplab ispan siyosatchilaridan farqli oʻlaroq, Franko mustaqil Portugaliyaga qarshi chiqmadi. 1938-yil 28-aprelda Salazar Milliy Assambleyada Frankoist Ispaniyaning diplomatik tan olinishini, shuningdek, Franko rejimining qonuniyligini eʼlon qildi. 1938-yil 20-sentabrda Salazar Portugaliyasida Frankoist Ispaniyaning elchixonasi ochildi, Pedro Teotonio Pereyra elchi etib tayinlandi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Uzoq davom etgan muzokaralardan soʻng 1939-yil 17-martda Lissabonda shartnoma imzolandi. 1939-yil 14-aprelda Italiyaning Lissabondagi elchisi Portugaliyani Germaniya, Italiya va Ispaniyaning Antikomintern paktiga qoʻshilishni taklif qildi, ammo bu taklif rad etildi.
Hujjatga muvofiq, Ispaniya va Portugaliya bir-birining chegaralarini tan oldi, doʻstona munosabatlar oʻrnatdi va bir-biriga yordam berishga, tashqi siyosatni muvofiqlashtirishga vaʼda berdi[2]. Shartnoma Portugaliya va Ispaniya oʻrtasidagi munosabatlarda burilish nuqtasi boʻldi.
Buyuk Britaniya ham ushbu pakt boʻyicha muzokaralarni faol qoʻllab-quvvatladi va shu yoʻl orqali Germaniya va Italiya bilan hujum qilmaslik toʻgʻrisida shartnoma imzolanishiga umid qildi. 1940-yil 29-iyulda Fransiya taslim boʻlganidan keyin Lissabonda Portugaliya va Ispaniya oʻrtasidagi doʻstlik va hujum qilmaslik toʻgʻrisidagi shartnomaga qoʻshimcha protokol imzolandi, bu esa yarimorolning betarafligini tasdiqladi.
Oqibatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Frankoning Gitlerga xayrixohligini hisobga olgan holda, bu shartnoma Ispaniya va Portugaliyaning Ikkinchi jahon urushida toʻliq betarafligini taʼminlagan boʻlishi mumkin.
Salazar va Franko tuzumlari qulagandan soʻng, ikki davlat 1977-yilda yangi doʻstlik va hamkorlik shartnomasini imzoladilar[1].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 „Pacto Ibérico - prodigy MSN Encarta“ (2007-yil 10-noyabr). 2007-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-yanvar.
- ↑ „Geopolítica crítica: el Pacto Ibérico de 1939“. www.ub.edu. Qaraldi: 2017-yil 21-yanvar.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ARQUIVO HISTÓRICO DIPLOMÁTICO DO MINISTÉRIO DOS NEGÓCIOS ESTRANGEIROS. Pso. 2, Arm. 48, Maço 269. Relaçoes políticas com a Espanha. 1938—1953. Lisboa.
- MORADIELLOS, Enrique. España y la Segunda Guerra Mundial en Memoria de la Segunda Guerra Mundial. Madrid. El País. 1995. pp. 52-83.
- RODRÍGUEZ, R. Geopolítica crítica: el Pacto Ibérico de 1939. Geo Crítica / Scripta Nova. Revista electrónica de geografía y ciencias sociales. Barcelona: Universidad de Barcelona, 1 de octubre de 2005, vol. IX, núm. 198. <http://www.ub.es/geocrit/sn/sn-198.htm> ISSN 1138-9788.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- RODRÍGUEZ, R. Geopolitika tanqidi: el Pacto Iberico de 1939.
- Pacto Iberico — ajoyib MSN Encarta
- Carlton J.H, Hayes. Wartime mission in Spain, 1942-1945, 1 Ed, NY: Macmillan Company 1st Edition, 1945. ISBN 9781121497245. .
- Hoare, Samuel. Ambassador on Special Mission. Londres: Collins, 1946 — 124 e 125 bet.
- {{{заглавие}}}.
- Kay, Hugh. Salazar and Modern Portugal. NY: Hawthorn Books, 1970.
- Pereira, Pedro Teotónio. "Correspondência de Pedro Teotónio Pereira Oliveira Salazar". Presidência do Conselho de Ministros. Comissão do Livro Negro sobre o Regime Fascista, 1987.
- Pereira, Pedro Teotónio. "Memórias". Verbo - 2 Volumes, 1973.
- {{{заглавие}}}.
- Tusell, Javier. Franco, España y la II Guerra Mundial: Entre el Eje y la Neutralidad. Ediciones Temas de Hoy, 1995. ISBN 9788478805013.
- Rodriges Garoz, Rakel. " Geopolitica Crítica: El Pacto Ibérico de 1939 " in Scripta Nova: Revista Electrónica de Geogrfia y Ciencias Sociales, Universidade de Barselona, ISSN 1138-9788, jild. IX, raqam. 198, 2005-yil 1-yil.