Gul rangi o'zgarishi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Lantana kamara to'pgullari gul rangi o'zgarishini aks ettiradi.Sariq va oq gullar yangi ochiladi,magenta gullari esa kattaroq bo'lib,ko'proq antosiyaninlarni ishlab chiqarish uchun changlanish natijasida paydo bo'ladi[1].
Ipomoea indica gullari kun oxiriga kelib yorqin ko'kdan xira binafsha rangga o'zgaradi[2].

Gul rangi o'zgarishi angiosperm taksonlarninng keng doirasidagi gullarda sodir bo'ladi,ularning yoshi bilan bog'liq rang o'zgarishi yoki muvaffaqiyatli changlatishdan keyin sodir bo'ladi[3][4].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gul rangining o'zgarishi haqidagi birinchi yozuv 1877-yilda Charlz Darvin (1809-yil 12-fevral-1882-yil 19-aprel) o'zining hamkasbi,tabiatshunos Frits Myullerning (1821-yil 31-mart - 1897-yil 21-may) Britaniya ko'p tarmoqli ilmiy jurnaliga yuborgan maktubida bo'lgan.Myuller Braziliya o'rmonlarida topilgan Lantana gullarida sodir bo'lgan gul rangi o'zgarishi bilan bog'liq holda changlatishning naqshlari va samaradorligini hujjatlashtirdi.Hozirgi vaqtda gul rangi o'zgarishi bir necha marta mustaqil ravishda rivojlanganligi va taksonlar bo'ylab morfologik va fiziologik farqlarni saqlab qolganligi tushuniladi[5].

Garchi bu hodisa birinchi marta 200 yil oldin tilga olingan bo'lsa-da,uning biologik ahamiyati bo'yicha tadqiqotlar faqat so'nggi bir necha o'n yilliklarda sodir bo'ldi[6].

Mexanizmlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gul rangi o'zgarishida ishtirok etadigan uchta asosiy pigment antosiyaninlar,karotenoidlar va betalainlardir.Rang o'zgarishi quyidagilardan birida sodir bo'lishi mumkin,antosiyaninlarning to'planishi yoki yo'qolishi,karotenoidlarning to'planishi yoki yo'qolishi yoki betalainlarning to'planishi.Gul rangining o'zgarishi,shuningdek, antosiyaninlar va kopigmentlarning qizarishi va ko'karishiga olib keladigan pH darajasining oshishi yoki pasayishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin.

Gul rangi o'zgarishi induksiyali yoki induksiyasiz bo'lishi mumkin.Ba'zi gullar changlatuvchining tashrifidan qat'iy nazar,rangini bir xil tezlikda o'zgartiradi,boshqalari esa stigmadagi gulchanglarning cho'kishi natijasida paydo bo'lishi mumkin.Biroq,induksiyali gullar,hatto changlatishsiz ham, qarish tufayli rangini o'zgartiradi.

Turlarga qarab,gul rangi o'zgarishi butun gulga ta'sir qilishi mumkin yoki u mahalliy qismlarda paydo bo'lishi mumkin.Oldingi tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki,kuya changlanadigan gullarning butun gul rangi o'zgarishi ehtimoli ko'proq,boshqa hasharotlar bilan changlanadigan gullarning mahalliy rang o'zgarishi ehtimoli ko'proq[7].

Lupinus turkumiga mansub turning oziq-ovqat changlatuvchisi.Gulning tepasida banner gulbargidagi nuqta sariq bo'lgan antezada bular mukofotlangan gullardir.Gullashning pastki qismida eski binafsha gullar bor,ular odatda changlatuvchilar tomonidan chetlab o'tiladi,chunki ular kamroq gulchang va nektarni o'z ichiga oladi[8].

Changlanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gullar odatda changlatishdan keyin so'lib qolsa-da,ko'pgina angiosperm taksonlari jinsiy hayotiyligi tugaganidan keyin ham gullarini saqlab qoladilar.Bu vaqt ichida muvaffaqiyatli changlatilgan va mukofotlari kamaygan gullar rangi o'zgarishi mumkin,bu ularning changlatuvchilari uchun signal bo'lib xizmat qiladi.Hasharotlar changlatuvchilari jinsiy aloqada bo'lgan va rangi o'zgarmagan gullarni afzal ko'rishadi[7].Changlatuvchilar bu signallardan gul bosqichlarini o'rganadilar va farqlaydilar, bu ikkala tomon uchun ham foydali bo'lib,hasharotlarni foydali gullarga yo'naltirishga imkon beradi,gullar esa changlanishni oladi[5][7].

O'simlikning gul ko'rinishining o'lchami o'simlik va changlatuvchi o'zaro ta'sirga nisbatan muhim ekanligi ko'rsatilgan.Kichkina ko'zga tashlanmaydigan gulli displeylarga qaraganda kattaroq gulli displeylarga ularning changlatuvchilari ko'rish va tashrif buyurish ehtimoli ko'proq.Bir nechta angiosperm turlari ma'lumki,qo'shimcha gullar hosil qilmasdan o'zlarining gulli ko'rinishini oshiradilar.Bu turlar buni zarur bo'lgan uglevodlardan kelib chiqadigan o'simlik narxini va bu to'qimalarni saqlashda yuzaga keladigan suv yo'qotilishini kamaytirish uchun boshqa turlarda ko'pincha kesiladigan eski,ishlamaydigan gullarni saqlab qolish orqali amalga oshiradilar[6][9].Biroq,bu gullar hasharotlar bilan changlanadigan o'simliklarda saqlanib qolganda,boshqa o'simliklarning tuxumdonlarini urug'lantirish uchun gulchanglarning stigmalarga ko'payishi va gulchanglarni eksport qilish orqali reproduktiv muvaffaqiyatning yaxshilanishi mumkin[9].

Gul rangi o'zgarishining boshqa shakllari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qarish - changlanish orqali induksiya bilan birga gul rangi o'zgarishining asosiy sabablaridan biridir.Angiosperm taksonlari qarish jarayoni sodir bo'ladigan vaqt oralig'ida o'zgaruvchanlikni ko'rsatsa-da,mexanizm odatda antosiyaninlarning biosintezi bilan bog'liq.Oenothera jinsidagi oqshom primrozi qarilik tufayli rangi o'zgarib turadigan gullarning keng tarqalgan namunasidir.Oenothera kechqurun gullaydi va oq yoki sariq rangga o'xshaydi va ertalab pushti yoki to'q sariq rangga aylanadi[10].

Gul rangining o'zgarishi ham pH ning oshishi yoki pasayishi natijasi bo'lishi mumkin.Hydrangea gullardagi ushbu kimyoviy o'zgarish uchun namunali jinsdir.Hydrangeadagi gulli pigmentlar tuproqdagi alyuminiy ionlarining mavjudligidan ta'sirlanib,gul rangining qizil,pushti,ko'k,och binafsha yoki to'q binafsha rangdan o'zgarishiga olib keladi[4].

Caesalpinioideae,Fabaceae oilasining yagona kenja oilasida kimyoviy bo'lmagan bitta misol topilgan,bu yerda gulbarglarning buklanishi gullarning rang naqshlarining o'zgarishiga olib keladi[7].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Fasllar
  • Gullar

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ RAM, H. Y. M.; MATHUR, G. (1984-11-01). "Flower Colour Changes in Lantana camara". Journal of Experimental Botany 35 (11): 1656–1662. doi:10.1093/jxb/35.11.1656. ISSN 0022-0957. 
  2. ↑ Malloy, Mike. „Morning glory's beauty part of glorious morning, colorful day“. Naples Daily News (2017-yil 15-aprel).
  3. ↑ Ruxton, Graeme D; Schaefer, H Martin (August 2016). "Floral colour change as a potential signal to pollinators". Current Opinion in Plant Biology 32: 96–100. doi:10.1016/j.pbi.2016.06.021. ISSN 1369-5266. PMID 27428780. 
  4. ↑ 4,0 4,1 „Hydrangea Questions and Answers“ (2013-yil 16-may). 2013-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 11-may.
  5. ↑ 5,0 5,1 Weiss, Martha R. (November 1991). "Floral colour changes as cues for pollinators". Nature 354 (6350): 227–229. doi:10.1038/354227a0. ISSN 0028-0836. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Jones, C. Eugene; Cruzan, Mitchell B. (February 1999). "Floral morphological changes and reproductive success in deer weed (Lotus scoparius, Fabaceae)". American Journal of Botany 86 (2): 273–277. doi:10.2307/2656943. ISSN 0002-9122. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Weiss, Martha R.; Lamont, Byron B. (1997-05-13). "Floral Color Change and Insect Pollination: A Dynamic Relationship". Israel Journal of Plant Sciences 45 (2–3): 185–199. doi:10.1080/07929978.1997.10676683. ISSN 0792-9978. 
  8. ↑ Gori, David F. (July 1989). "Floral Color Change in Lupinus argenteus (Fabaceae): Why Should Plants Advertise the Location of Unrewarding Flowers to Pollinators?". Evolution 43 (4): 870–881. doi:10.2307/2409314. ISSN 0014-3820. PMID 28564205. https://archive.org/details/sim_evolution_1989-07_43_4/page/870. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Cruzan, Mitchell B.; Neal, Paul R.; Willson, Mary F. (May 1988). "Floral Display in Phyla Incisa: Consequences for Male and Female Reproductive Success". Evolution 42 (3): 505–515. doi:10.2307/2409035. ISSN 0014-3820. PMID 28564003. https://archive.org/details/sim_evolution_1988-05_42_3/page/505. 
  10. ↑ Teppabut, Yada; Oyama, Kin-ichi; Kondo, Tadao; Yoshida, Kumi (2018-07-12). "Change of Petals′ Color and Chemical Components in Oenothera Flowers during Senescence". Molecules 23 (7): 1698. doi:10.3390/molecules23071698. ISSN 1420-3049. PMID 30002287. PMC 6099532. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6099532.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Gul_rangi_o%27zgarishi&oldid=3896577" dan olindi