Greklarning SSSRga deportatsiyasi

1942-, 1944- va 1949-yillarda Sovet imperiyasining Qora dengiz qirgʻoqlari (Krasnodar oʻlkasi va Abxaziya), Kavkaz va Zakavkaz, shuningdek Qrim hududlarida yashagan yunonlar Sibir va qozoq choʻllariga surgun qilingan.

Abxaziyadan deportatsiya qilish sababi deb „milliy iqtisodiy“ yoʻnalishlar koʻrsatilgan. Bu koʻchirishga tayyorgarlik koʻrilganda, shuningdek, darhol undan keyin sodir boʻlgan voqealarga eʼtibor qaratganda ayon boʻladi^[1] .

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻsha paytda nafaqat greklar, balki bolgarlar va armanlar ham „Davlat Mudofaa Qoʻmitasining qarori“ ostida qolganlar. Qoʻmitaning 1944-yil 2-iyundagi 5984ss-son qarorida shunday deyilgan:

SSSR NKVD (oʻrtoq Beriya) Davlat mudofaa qoʻmitasining 1944-yil 11-maydagi 5859ss-sonli qaroriga asosan qrim tatarlarini koʻchirishdan tashqari, Qrim ASSR hududidan bolgarlar, yunonlar va armanlar orasidan nemis sheriklari, jami 37 ming kishini chiqarib yuborish majburiyatini yuklasin.

Ulardan 15 000 greklar bor edi.

Sovet yunonlari orasida sezilarli aksilinqilobiy faoliyat yoʻq edi. Ikkinchi jahon urushi paytida Sovet Ittifoqining gʻarbiy zonasini Germaniya bosib olganida Andrey Vlasovning oʻrinbosari boʻlgan kavkazlik yunon boʻlgan antikommunist Konstantin Kromiadi bundan mustasno edi. Sovet Ittifoqining grek aholisi koʻchirish paytida uchta toʻlqinda deportatsiya qilindi:

1. 1942-yil 29-mayda Stalin pontik yunonlari va boshqa ozchiliklarni Krasnodar oʻlkasidan deportatsiya qilishni buyurdi. 1402 greklar, jumladan 562 nafari 16 yoshgacha boʻlgan bolalar sharqqa surgun qilingan.

2. Qrim tatarlari deportatsiya qilinganidan koʻp oʻtmay, 1944-yil 2-iyunda Sovet hukumati boshqa Qrim etnik guruhlariga nisbatan repressiv choralarni kengaytirish toʻgʻrisida 5984-sonli oʻta maxfiy farmon chiqardi. Yarim oroldan 15 040 sovet yunonlari deportatsiya qilindi. Ular orasida pasporti muddati o‘tgan Gretsiya fuqarolari ham bor edi. Oʻzbekiston SSRga koʻp sonli grek deportatsiyasi qurbonlari yuborildi. Bu deportatsiyalar bilan bir qatorda yana 8300 nafar yunon Krasnodar oʻlkasi va Rostov viloyatidan surgun qilindi. Ushbu operatsiyani Lavrenti Beriyaning oʻrinbosari Ivan Serov boshqargan, oʻz qarorgohini Kerchi shahrida tashkil etgan. Yana 16375 greklar Gruziya SSR , Armaniston SSR va Ozarbayjon SSRdan Qozogʻiston SSR va Rossiya SFSRga majburan koʻchirilgan.

3. 1949-yil 29-mayda Sovet hukumati yunonlar, turklar va dashnoqstyunlarni Qora dengiz sohilidan, asosan Gruziya SSR va Armaniston SSRdan koʻchirish toʻgʻrisida N 2214-856 buyrugʻini chiqardi. Ularning aksariyati Qozogʻiston SSRga surgun qilingan va „maxsus koʻchmanchilar“ deb hisoblangan. 1949-yilning iyunigacha bu uch guruhga kirgan deportatsiya qilinganlarning umumiy soni 57680 kishi edi. Ulardan yunonlar 27 000 dan 36 000 kishigacha boʻlgan. Deportatsiya qilinganlardan qolgan mol-mulk Sovet hokimiyati nazorati ostiga olingan^[2].

1956-yilda yashayotgan kishilarning koʻplari qaytib kelishdi^[3].

1980-1990-yillarda Gretsiyaga (ayniqsa Kavkaz davlatlaridan) repatriatsiya tendensiyasi kuzatildi.

Madaniyatda[tahrir | manbasini tahrirlash]

1949-yilgi deportatsiya Fozil Iskandarning Chegemlik Sandro romanining 13-bobi („Harlampo va Despina“) oxirida tilga olinadi. Syujyetga ko‘ra, abxaziyalik greklar Xarlampo, Despina va ularning oilasi Qora dengiz mintaqasining boshqa greklari qatori Qozog‘istonga deportatsiya qilingan.