Garni jangi
| Garni jangi | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Gruziya-Xorazmshohlar urushlari | |||||
| |||||
| Raqiblar | |||||
 Gruziya qirolligi
|
 Xorazmshohlar davlati
| ||||
| Qoʻmondonlar | |||||
| Ivane Mxargrdzeli Shalva Axaltisxeli Ivane Axaltsxeli |
Jaloliddin Manguberdi | ||||
| Kuchlar | |||||
| 70,000[1] |
10,000 - 30,000 | ||||
| Yoʻqotishlar | |||||
| ehtimol butun qoʻshin | noma’lum | ||||
Garni jangi – 1225-yilda hozirgi Armanistonda joylashgan Gruziya qirolligining Garni shahri yaqinida boʻlib oʻtgan. Oʻz hududlaridan moʻgʻullar bosqini tufayli chiqib ketishga majbur boʻlgan Xorazmshoh Jaloliddin Manguberdi yangi hududlarni va yoʻqotilgan viloyatlarni qaytarib olish maqsadida Gruziya qirolligiga bostirib kirgan. Jang Xorazmshohlarning gʻalabasi bilan yakunlandi va xiyonat tufayli Gruziya tarixida halokatli voqea sifatida qayd etildi. Natijada Gruziya qirolichasi Rusudan (1223–1245) va qirollik sudi Kutaisiga koʻchib oʻtdi va mamlakat moʻgʻullar bosqini paytida keyingi talon-tarojlarga duch keldi.
Jang sababi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jaloliddin Manguberdi qirolicha Rusudanga Gruziyani uning boshqaruviga boʻysundirishni talab qilib, kamsituvchi xat yubordi. Shu bilan birga, u ulkan harbiy kuchni toʻplab, oʻz ittifoqchilari va zodagonlaridan imperiya boʻylab qoʻshin soʻradi. Maqsad Gruziya qirolligini butunlay tugatish edi. Gruziya sudi va rahbariyati ehtimoliy aralashuv toʻgʻrisida eslatmalar va hisobotlarga ega edi, ammo choralar koʻrishni zarur deb hisoblamadi, chunki bu tahdid jiddiy qabul qilinmadi, raqib mensilmadi. Buning oʻrniga dvoryanlar Jaloliddinning moʻgʻullarga qarshi magʻlubiyatini eslatuvchi maktub yuborgan va uning imperiyasi shu paytgacha qanday kuchli boʻlganligini bilmagan. 1225-yilda Xorazmshohlarning katta qoʻshini Gruziya chegarasini kesib oʻtdi va tez orada ikkala tomon ham jang maydonida uchrashdilar[2].
Harbiy kuchlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qirolicha Rusudan buyrugʻi bilan qoʻshin toʻplash uchun Gruziya qirolligining barcha hududlariga xabarchilar yuborildi. Oʻsha davrda qirollik yollanma askarlar bilan birga jami 10,000 - 30,000[3][4] kishini toʻplash imkoniyatiga ega edi. Biroq, gruzinlar xavfsizlik nuqtai nazaridan baʼzi kuchlarni zaxiraga olishgan va shu bilan jangga 70 ming atrofida erkaklar urushga ketgan. Xorazmshohlar qoʻshinning kuchi Rusudan kuchlaridan ancha ustun edi. "Jamtaaghtsereli" nomli nomaʼlum gruzin tarixchisining soʻzlariga koʻra, Jaloliddin armiyasi 140 ming kishidan iborat edi. Armaniston manbalarining xabar berishicha, musulmon koalitsiyasi 200 ming kishini tashkil etgan.Aslida bularni bari bo'rttrilgan asl raqamlar 60ming atrofida
Jang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jang Jaloliddin chap qanotining gruzin avangardiga hujumi bilan boshlandi va koʻp vaqt oʻtmay uning asosiy kuchlari jangga kirdi. Oʻsha vaqtga qadar Shalva Toreli-Axaltisxeli va Ivane Toreli-Axaltisxeli allaqachon Gruziya qoʻmondoni Ivane Mxargrdzeliga Xorazmshohlarning orqa tomoniga zarba berishni iltimos qilib, bir nechta xabarchilarini yuborgan edilar, chunki avangard qismi oldingi chiziqlarni barqarorlashtira oldi. Relyefning muhim ustunligiga qaramay, avangard qismi uchun yordam juda zarur boʻlib qoldi. Mxargrdzeli armiyasi hali ham javob bermadi va Gruziya armiyasining asosiy qismi mutlaqo harakatsiz boʻlib qoldi. Dushmanni qurshovga olish uchun paydo boʻlgan qulay imkoniyat yoʻqqa chiqarildi. Koʻp oʻtmay Gruziya avangardi boʻlinib ketdi va nihoyat butunlay magʻlub boʻldi. Keyin qoʻmondon Mxargrdzeli oʻz qoʻshinlariga jang maydonini butunlay tark etishni buyurdi, qolgan ikki qoʻmondon Shalva va Ivane Axalsixelini dushmanlari qoʻliga tushdi. Gruziya buyuk feodallari oʻrtasidagi yana bir bor ichki mojarolar va shaxsiy janjallar Gruziya qirolligi mudofaasi va uning rahbarlari hokimiyatini qatʼiyan falajlantirdi.
Xiyonatning natijasi shundaki, Gruziya armiyasining toʻrtdan bir qismi yoʻq qilindi va bu mamlakat yaqinlashib kelayotgan moʻgʻullar bosqinchiligiga qarshi kurashish uchun yetarlicha kuchini yoʻqotdi. Dvinni egallanishi Gruziyaning oʻrta asrlarning gullab-yashnagan davrini tugashiga sabab boʻldi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ History and coin finds in Armenia: coins from Duin, capital of Armenia (4–13th c.) : inventory of Byzantine and Sasanian coins in Armenia (6–7th c.) by Kh. A. Musheghean, page 14
- ↑ Great Battles of Georgia By Jaba Samushia; elf, pp. 71–72
- ↑ ZEKİ, İzzetullah (2019-10-23). „GAZNE'SİZ GAZNELİ DEVLETİ: HÜSREV MELİK DÖNEMİ (1160–1186)“. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 269–278-bet. doi:10.21563/sutad.636785. ISSN 1300-5766.
- ↑ Maslo, Amer (2022-03-16). „Institucije islamske civilizacije / Institutions of Islamic Civilization“. Context: Journal of Interdisciplinary Studies. 5-jild, № 1. 127–129-bet. doi:10.55425/23036966.2018.5.1.127. ISSN 2303-6966.
Bibliografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Margarian, Hayrapet, "On the History of the Battle of Garni," Armenian Review 37/4 (Winter 1984): pp. 63–71.