Gülbahar Hatun I
| Gulbahar xotun | |
|---|---|
| Tavalludi |
1429-yil |
| Vafoti |
1492 Istanbul, Usmonli imperiyasi |
| Turmush oʻrtogʻi | Sulton Mehmed II |
| Bolalari | Boyazid II, Gavhar xotun va ismi noma'lum qizi |
Gulbahor sulton (turkcha: Gulbahar Xotun) yoki Gulbahor Validai Sulton (turkcha: Gulbahar Valide Sulton; 1492-yilgacha) — Usmonli sultoni Mehmed II ning rafiqasi, Sulton Boyazid II ning onasi, Gavhar Xotun va yana bir qizi bor.
Kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gulbahorning kelib chiqishi haqida tarixchilar o‘rtasida yakdil fikr yo‘q. Xit Louri Gulbahorni Trabzonlik pontik yunon deb ataydi, Islom ensiklopediyasida Gulbahor haqidagi maqola muallifi Feridun Emedjen uni alban, serb yoki fransuz deb ataydi. Frans Babinger „Mehmed Fatih va uning zamonlari“ kitobida Boyazid II ning onasini „Gulbahor binti Abdulloh“ deb ataydi, u turk afsonasi tufayli „fransuz qirolining qizi“ga aylandi; haqiqatda, Babingerning fikricha, Gulbahor Albaniyadan kelgan nasroniy qul edi. Entoni Alderson Gulbahorning kelib chiqishining ikkita versiyasini koʻrsatadi: u yoki turk ayoli edi, yoki (Babingerning „Islom“ kitobiga ishora qiladi) slavyan[1].
Sultonning xotini va onasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gulbahor haramga 1446-yilda - Mehmed II davridagi ikki hukmronlik davrida kirgan. 1448-yilning yanvarida (boshqa maʼlumotlarga ko‘ra — 1447-yilning dekabrida) Gulbahor o‘zining birinchi farzandi — Boyazidni dunyoga keltiradi. Bola Dimetoki qal’asida tugʻilgan, oʻsha davrda Mehmet II Albaniya ekspeditsiyasiga joʻnab ketishi kerak edi. Lekin oʻsha yilning yozida oʻgʻli tugʻilgandan soʻng, u otasi Sulton Murod II ning buyrugʻiga binoan Manisa yoki Edirnega joʻnab ketgan. Keyin Mehmed Albaniya va Kosovodagi urushlarda qatnashdi. Gulbahor o‘sha paytda o‘g‘li bilan mustahkamlangan Dimetokada qolgan. 1449-yil yozning oxiri — kuzning boshida Mehmedning onasi Humo xotun vafot etdi va Gulbahor oqsoqol shahzodaning onasi sifatida Mehmed haramidagi asosiy ayolga aylandi. 1450-yil bahorida Mehmed II otasi bilan yaqin boʻladi va uning iltimosiga koʻra saroyini Manisadan Edirnega koʻchiradi. Yozda ota va oʻgʻil harbiy yurishga chiqdi. Keyingi yili Sulton Murod II vafot etdi va Mehmed ikkinchi marta Usmonli taxtiga oʻtirdi. 1453 yilda Mehmed Konstantinopolni bosib oldi va tez orada oʻz saroyini u yerga koʻchirdi. Gulbahorning Konstantinopoldagi hayoti haqida hech qanday maʼlumotlar yoʻq, lekin uning oʻgʻli oʻsha paytda Edirnada qolgani maʼlum. Gulbahorning Boyaziddan tashqari ikki qizi ham bor edi. Ularning ikkalasi ham 1455-yildan oldin tugʻilgan deyiladi, chunki oʻsha yili (yoki 1456-yilda) Boyazid Amasiyaga sanjakbey etib tayinlangan va anʼanaga koʻra Gulbahor oʻgʻliga hamroh boʻlgan. 1457-yilda Boyazid Edirnada sunnat qilindi; anʼanaga koʻra, marosim katta bayramlar bilan birga boʻlib, uni tashkil etish Gulbahorga yuklangan. Sunnatdan keyin Boyazid va onasi Amasiyaga qaytib ketishdi va u yerda otasining vafotigacha qoldi. 1461-yilda Mehmed II oʻz merosxoʻrining onasiga Amasiya yaqinidagi bir qancha qishloqlarni uning daromadi va xayriya ishlarini taʼminlash uchun berdi — Tokat va Amasiyada Gulbahor vaqflari faoliyat yuritdi[2]. 1479-yil noyabr oyida Mehmed II pulni tejash uchun sovgʻa qilingan qishloqlarni qaytarib olmoqchi edi, ammo u oʻz rejasini bajarganmi yoki yoʻqmi nomaʼlum. Ayni paytda imperiyaning markaziy qismidan muxolifatchilar Amasiyadagi Boyazid va Gulbahor saroyiga oqib kela boshladilar. Boyazid II 1481-yilda otasi vafotidan keyin sulton bo‘ldi. U onasi bilan birga Konstantinopolga yetib keldi va u yerda unga keyinchalik paydo boʻlgan Validai Sulton unvoniga oʻxshash unvonni beradi. Gulbahorning taʼsiri asta-sekin oʻsib bordi, u hatto davlat ishlariga aralasha boshladi. Buni Boyazidning onasiga yozgan saqlanib qolgan ikki maktubi ham tasdiqlaydi, bu ham Sultonning o‘zi onasining qilmishiga dalda berganidan dalolat beradi. Gulbahor o‘g‘li taxtga o‘tirgandan keyin o‘n yilga yaqin yashadi. U 1492-yilgacha Konstantinopolda vafot etgan va erining maqbarasi ro‘parasida joylashgan Fotih masjidida o‘zining sallasida dafn etilgan. 1766-yilda Gulbahor maqbarasi vayron qilingan, ammo keyingi ikki yilda u qayta tiklangan. Boyazid onasining xotirasiga Xotuniya masjidini qurdiradi[3].
Nasl[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gulbahorning uchta farzandi: Boyazid II (1447/1448 — 1512), Gavhar xotun (ehtimol, 1455-yildan oldin — 1477-yildan keyin) va ismi nomaʼlum boʻlgan yana bir qizi boʻlgan. Shuningdek, Gulbahorning oʻgʻli Shahzoda Mustafo (1450/1451 — 1474)- Mehmed II ning suyukli oʻgʻli. Uning onasi haqida ishonchli maʼlumot yoʻq, faqat Shahzoda tirikligida vafot etgan. Frants Babingerning fikricha, uning onasi ham Gulbahorning oʻzi, ham Gulshoh Xotun boʻlishi mumkin, u ham 1474-yilda vafot etgan va Bursada oʻzining turbasiga dafn etilgan. Entoni Alderson Mustafo Gulshohning onasini chaqiradi. Baʼzi tarixchilar, masalan, Yavuz Bahodir oʻgʻli Boyazid II ning onasini Mehmed II ning yana bir xotini — beylik hukmdori Zulqadar Sulaymon begimning qizi Sittishoh Xotun deb ataydilar. Ushbu versiya aql bovar qilmaydi. Feridun Emedjen Islom ensiklopediyasida Gulbahor haqidagi maqolasida Mehmed II bilan Sittishoh oʻrtasida 1450-yilgi sulolaviy nikoh sanasini koʻrsatadi, demak, bundan ikki-uch yil oldin tugʻilgan Boyazid oʻgʻli boʻla olmaydi. Alderson va Babinger Sittishohning oʻgʻillari yoʻqligini taʼkidlaydilar. Turli manbalarga ko‘ra, Sittishoh 1467-yil yoki 1486-yilda vafot etgan deyiladi. Gulbahorning qizi Gavhar Xotun 1474-yilda Uzun Hasan hukmdorining oʻgʻli Oqqoʻyunlilar sulolasidan boʻlgan shahzoda Ugurlu Mewhmewd beyga turmushga chiqadi. Taxminlarga koʻra, bu nikohda Mehmed chelebiyning oʻgʻli tugʻilgan. Bundan tashqari, Gavhar va Mehmedning oʻgʻli Ahmed boʻlib, Sulton Boyazid II ning qizi Gavhar Aynishoh sultonning jiyani bilan turmush qurgan. Gulbahorning ikkinchi qizi haqida aniq maʼlumotlar yoʻq. Ehtimollarga koʻra, uning eri Sinan Posho boʻlgan deyiladi. Hammer, Saadeddin, Anadolu Beylarbeyi Sinan Poshoning Boyazidning singlisiga uylanganligini xabar qilgan. Sinan posho Mehmed Posho tomonidan Jem Karamanliga yuborilgan xabarchini Mehmed II ning vafoti haqidagi xabar bilan tutib olgani bilan mashhur[4].
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Babinger; Franz. Mehmed the Conqueror and His Time (inglizcha). Princeton University Press, 1992 — 52 bet. ISBN 0-691-01078-1. 13-iyul 2022-yilda qaraldi.
- ↑ Bahadıroğlu; Yavuz. Resimli Osmanlı tarihi (inglizcha). Nesil yayınları, 2007 — 541 bet. ISBN 9752692990, 9789752692992. 13-iyul 2022-yilda qaraldi.
- ↑ Lowry; Heath W.. The Nature of the Early Ottoman State (inglizcha). SUNY Press, 2012 — 197 bet. ISBN 0791487261, 9780791487266. 13-iyul 2022-yilda qaraldi.
- ↑ Süreyya Mehmed Bey „1“,. Sicill-i Osmani (inglizcha). Istanbul: Tarih Vakfi Yurt Yayınlar, 1996 — 15 bet. ISBN 975-333-049-5, 975-333-038-3. 13-iyul 2022-yilda qaraldi.