Fyodor Dostoyevskiy

	Fyodor Dostoyevsky
	Фёдор Миха́йлович Достое́вский
	;
Tavallud sanasi:	11-noyabr 1821-yil
Tavallud joyi:	Moskva, Rossiya Imperiyasi
Vafot sanasi:	9-fevral 1881-yil ; (59 yoshda)
Vafot joyi:	Sankt Peterburg, Rossiya Imperiyasi
Fuqarolik:	Rossiya Imperiyasi
Kasb:	prozachi, ; publitsist
Yoʻnalish:	realizm
Magnum opus:	Aka-uka Karamazovlar

Fyodor Mixaylovich Dostoyevskiy (Фёдор Михайлович Достоевский, Ѳедоръ Михайловичъ Достоевскій; 30-oktabr (11-noyabr) 1821, Moskva, Rossiya Imperiyasi — 28-yanvar (9-fevral) 1881, Sankt Peterburg, Rossiya Imperiyasi) — eng buyuk rus yozuvchilaridan biri.

Dostoyevskiy Fyodor Mixaylovich [1821.30.10(11.11), Moskva — 1881.28.1 (9.2), Sankt-Peterburg] — rus yozuvchisi. Ijodiy faoliyati 1844 yilda boshlangan. Birinchi romani — "Bechora odamlar"da (1846) xoʻrlangan, ijtimoiy adolatsizlikka duchor boʻlgan "kichkina odamlar"ning qismati hikoya qilingan. "Qiyofadosh" (1846), "Oq tunlar" (1848) qissalari ham ijtimoiy mavzuda. N. Dobrolyubov, V. Belinskiy kabi demokrat ziyolilarning inqilobiy gʻoyalariga mahliyo boʻlib qolgan D. 1847 yildan rus inqilobchisi va xayoliy sotsialisti M.V. Petrashevskiy toʻgaragiga faol qatnashib, xayoliy sotsializm gʻoyasini qoʻllab-quvvatlaydi. Mazkur toʻgarakda qatnashib, mavjud davlat tuzumini kuch ishlatib oʻzgartirishga harakat qilgani uchun D. oʻlim jazosiga xukm qilinadi (1849). Nufuzli davlat va jamoat arboblarining aralashuvidan soʻng , podsho Aleksandr II oʻlim jazosini 4 yillik katorga surguni bilan almashtiradi. Yozuvchi Omsk katorga qamoqxonasida (1850—54) va Semipalatinskda intizomiy harbiy xizmatda boʻldi (1854—59). 1859 yildan Peterburgda Uzoq muddatli tutqunlik va surgun D. ijodida oʻz ifodasini topadi, tushkunlik ustuvor mavzuga aylanadi. "Stepanchikov qishlogʻi va uning axoliyey" (1859), "Xoʻrlanganlar va haqoratlanganlar" (1861), "Oʻlik xonadondan maktublar" (1861—62) asarlari jaholat botqogʻiga botib, insoniy qiyofasini yoʻqotgan ruslar hayotiga bagʻishlangan.

D. M.M. Dostoyevskiy (akasi) bilan hamkorlikda "Vremya" (1861—63), "Epoxa" (1864—65) jur.larini nashr etadi. Bularda Rossiyadagi krepostnoylik tartibi, aslzoda (dvoryan) larning maʼnaviyaxloqiy tubanligi, mehnatkashlar shafqatsiz ekspluatatsiya qilinishini fosh etishdan tashqari, millatchilik, buyuk davlatchilik (shovinizm) gʻoyalari, xususan, chor Rossiyasi tomonidan Turkistonning zabt etilishi targʻib qilinadi. "Biz Yevropaga bostirib borsak, ular bizni varvarlar sifatida qarshi oladi, Osiyoda esa bizni madaniyatli millat kabi kutib olishadi", deb, Kaufman, Skobelev singari harbiylar Turkistonni bosib olishga daʼvat etiladi.

"Jinoyat va jazo" (1866), "Telba" (1868) romanlarida rus xalqining maʼnaviy muammolari badiiy boʻyoqlarda yaqqol aks ettirilgan. "Jinlar" (1871—72), "Oʻsmir" (1875) romanlarida esa rus "oqsuyaklari" tabaqasi, amaldorlari orasida maʼnaviy qashshoqlik, amalparastlik, ochkoʻzlik va xudbinlik kabi illatlar chuqur ildiz otgani koʻrsatilgan, ichki-milliy muammolarni boshqa bir xalq hisobiga hal etib boʻlmasligi eʼtirof etilgan. "Ogʻa-ini Karamazovlar" (1879—80) romanida jamiyat va shaxs oʻrtasidagi chuqur ziddiyat, ruhiy inqiroz va fojia oʻz ifodasini topgan.

D. ijodi, garchi ziddiyatli boʻlsada, rus va jahon adabiyotiga katta taʼsir koʻrsatgan. D. 19-asrdagi realistik roman janrini yangi oʻziga xos tomonlar bilan boyitdi. Adib toʻlaqonli badiiy obrazlarda nafaqat voqealar oqimini, insonlar takdirini, qalb kurashini, balki jamiyat maʼnaviy hayotidagi fojiaviy konfliktlarni ham bera oldi. Oʻzining intellektual romanlarida fikrlarning keskin kurashini, gʻoya va dunyoqarashning fojiaviy toʻqnashuvini mahorat bilan tasvirladi. D. romanlari vazmin tasvir uslubi emas, aksincha, sof dramatik janrlarga xos keskinligi va liro-publitsistik pafosi bilan ajraladi.

D.ning "Jinoyat va jazo", "Telba" va boshqa asarlari Ibrohim Gʻafurov tomonidan oʻzbek tiliga tarjima qilingan.

Bibliografiya[tahrir]

Romanlar[tahrir]

Qissa va hikoyalar[tahrir]

Ekranizatsiyalar[tahrir]

"Esi past" — Pyotr Chardininning filmi (Rossiya, 1910)
"Esi past" — Jorj Lampenning filmi (Fransiya, 1946)
"Esi past" — Akira Kurosavaning filmi (Yaponiya, 1951)
"Esi past" — Ivan Piryevning filmi (SSSR, 1958)
"Esi past" — Alan Bridjesning teleseriali (Buyuk Britaniya, 1966)
"Shum muhabbat" — Andrzej Żuławski (Fransiya, 1985)
"Esi past" — Mani Kaulaning teleseriali (Hindiston, 1991)
"Daun Haus" — Roman Kachanovning film-parodiyasi (Rossiya, 2001)
"Esi past" — Vladimir Bortkoning teleseriali (Rossiya, 2003)
Jinoyat va jazo (film, 1940) — SSSR, 1940
Jinoyat va jazo (film, 1956) — Fransiya, 1956
Jinoyat va jazo (film, 1970) — SSSR, 1970
Jinoyat va jazo (film, 1983) — Finlandiya, 1983
Jinoyat va jazo (telefilm, 2007) — Rossiya, 2007
Yuvosh (film)
Aka-uka Karamazovlar (film)
Kamsitilgan va xoʻrlanganlar (film, 1958) Italiya
Kamsitilgan va xoʻrlanganlar (film, 1977) Meksika
Kamsitilgan va xoʻrlanganlar (film, 1979), SSSR
Kamsitilgan va xoʻrlanganlar (film, 1991) SSSR-Shveytsariya

Havolalar[tahrir]

F.M. Dostoevsky asarlarining qisqacha mazmuni ^(rus.)
F.M. Dostoevskyning rasmlari ^(rus.)
F.M. Dostoevskyning asarlari va tanqid ^(rus.)
Osipov A. I. "F.M. Dostoevsky va xristianlik" ^(rus.)
Dostoevsky Fyodor Mixaylovich — yozuvchining ijodi haqida ^(rus.)
Fyodor Dostoevsky, hayot va ijodining asosiy sanalari ^(rus.)
http://www.klassika.ru/proza/dostoevskij/ ^(rus.)
Fyodor Dostoevsky Chronicle by Erik Lindgren ^(ingl.)
Fyodor Mixaylovich Dostoevsky HomePage "Fedor Dostoievsky" ^(ingl.)

Manbalar[tahrir]

Xoʻrlanganlar va haqoratlanganlar, T., 1966; Telba, T., 1981.

Adabiyot[tahrir]

OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
F.M. Dostoyevskiy tugʻilgan kunning 150 yilligi (esdaliklar), T., 1971.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Yozuvchi, shoir yoki dramaturgga oid ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.