Fransuz Gʻarbiy Afrikasi franki

Fransiya Gʻarbiy Afrikasi franki (fransuzcha: Franc de l'Afrique-Occidentale française) – 1895-1958-yillarda Fransiya Gʻarbiy Afrikasining bir qismi boʻlgan hududlar uchun chiqarilgan frank banknotasi (avval fransuz, keyin CFA franklari). U rasman „Fransuz Gʻarbiy Afrika franki“ deb nomlanmagan. Lekin qoida tariqasida, u faqat koʻrsatilgan hududda muomalada boʻlgan xolos.

Tarixi

Dakardagi Gʻarbiy Afrika banki

Fransiya Gʻarbiy Afrikasi, 1936-yil

1853-yildan 1901-yilgacha boʻlgan davrda Senegal xususiy banki tomonidan Frank kupyuralari chiqarilgan, uning filiallari Sen-Luis va Dakarda joylashgan. 1901-yil 2-iyulda bank Gʻarbiy Afrika bankiga aylantirildi. Yangi bank anonim jamiyat shaklida tashkil etilgan boʻlib, banknotalarni chiqarish huquqini ham oldi. Bank boshqaruvi Sen-Luisdan Dakarga koʻchirildi, u yerga 1902-yilda koloniyaning maʼmuriy markazi ham koʻchirildi. 1895-yildan mustamlaka gubernatori Fransuz Gʻarbiy Afrikasining general-gubernatori ham boʻlgan. 1903-yilda Gʻarbiy Afrika banki banknotalarni muomalaga chiqara boshladi.

1944-yilda Erkin Fransiya Markaziy kassasining banknotalari muomalaga chiqarildi (oʻsha yili chet eldagi Fransiya Markaziy kassasiga oʻzgartirildi). Banknotalarda apelliyatsiya hududi koʻrsatilmagan, ular Erkin Fransiya hukumati nazorati ostida boʻlgan xorijiy hududlarda ishlab chiqarilgan. Xuddi shu yili Londonda zarb qilingan fransuz Gʻarbiy Afrikaning birinchi pullari – 50 santimetr va alyuminiy bronza 1 Frank chiqarildi. Tangalar „Morlon“ kabi Fransiyada 1930-yillarida zarb namunalari asosida qilingan, lekin oʻrniga shiori „Ozodlik, tenglik, birodarlik“ va Parij mint belgilari yoʻqligi „fransuz Gʻarbiy Afrika“ yozuv bilan ulardan farq qilardi.1944-yilda fransuz Gʻarbiy Afrikasining kichik nomlari – 0,50, 1 va 2 Frank qogʻoz pullari ham chiqarildi.

Fransiya hukumatining 1945-yil 26-dekabrdagi farmoni bilan CFA franki (colonies françaises d’Afrique – Afrikadagi fransuz koloniyalari) Gʻarbiy va Ekvatorial Afrikadagi fransuz mulklarining pul birligi sifatida joriy etildi. Fransiyaning Gʻarbiy Afrikasining barcha hududlari ushbu farmon doirasida edi. Emissiya funksiyalari dastlab Gʻarbiy Afrika banki tomonidan amalga oshirildi va 1955-yilda banknotalarni chiqarish huquqi Fransiya Gʻarbiy Afrikasi va Togo davlat emissiya institutiga oʻtkazildi. Institut banknotalarni muomalaga chiqarishni 1955-yilda boshlagan. Emissiya instituti nomini olgan tangalar 1957-yilda chiqarilgan. Emitent instituti tomonidan chiqarilgan oxirgi banknotalar ham 1957-yilga tegishli.

1959-yil 4-aprelda Fransiyaning Gʻarbiy Afrika va Togo emissiya instituti Gʻarbiy Afrika shtatlarining Markaziy bankiga aylantirildi va 1962-yil 12-mayda Gʻarbiy Afrika valyuta ittifoqini yaratish toʻgʻrisida bitim imzolandi (buyon 1994-yil – Gʻarbiy Afrika Iqtisodiy va Valyuta Ittifoqi), uning umumiy valyutasi CFA franki BCEAO . Senegal banki, Gʻarbiy Afrika banki va Fransiya Gʻarbiy Afrika va Togo Emissiya instituti banknotalari asta-sekin muomalada yangi banknotalar va tangalar bilan almashtirildi, ularning chiqarilishi 1959-yilda boshlangan.

Banknotalar

1950-yil Gʻarbiy Afrika banki franki 5000

Gʻarbiy Afrika bankining 500 frank, 1946-yil

Chiqarilgan banknotalar:

• Gʻarbiy Afrika banki – 5, 10, 25, 50, 100, 500, 1000, 5000 frank,
• Fransiya banki „Gʻarbiy Afrika banki“ ni ortiqcha bosib chiqardi – 100 frank,
• Fransiya Gʻarbiy Afrikasi – 0,50, 1, 2 frank,
• Fransiya Gʻarbiy Afrika va Togo emissiya instituti – 50, 100, 500, 1000 frank .

Tangalar

1 frank 1944- va 1948-yillar

Zarb qilingan tangalar:

• „Fransuz Gʻarbiy Afrikasi“ afsonasi bilan – 50 santimetr, 1, 5, 10 frank,
• „Fransuz Ittifoqi“, „Fransiya Gʻarbiy Afrikasi“ afsonasi bilan – 1,2 frank,
• „Fransuz Gʻarbiy Afrika va Togo chiqarish instituti“ afsonasi bilan – 10,25 frank .

Adabiyotlar

• Cuhaj G.S.. Standard Catalog of World Paper Money. General Issues 1368—1960. Iola: Krause Publications, 2008. ISBN 978-0-89689-730-4. 
• Cuhaj G., Michael T., Miller H.. Standard Catalog of World Coins 1901-2000. Iola: Krause Publications, 2011. ISBN 978-1-4402-1172-8.