Foydalanuvchi:Usmonov Gayrat/Gega Liri

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Liri Gega
Miladin Popović i Enver Hodža.jpg
Albaniya parlamenti Taʼsis majlisi aʼzosi
Mansab davri
1945-1948
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi Gjirokastër, Albaniya
Vafoti 1956-yil dekabr
Tirana, Albaniya
Siyosiy partiyasi Vlorë
Taʼlim Qirolicha ona pedagogika instituti

Liri Gega (albancha: Liri Gega; 1918—1956) — alban kommunisti. 1941-1944-yillarda Albaniya Kommunistik partiyasi Markaziy Qoʻmitasi Siyosiy Byurosi aʼzosi. NRAda u ayollarning fashizmga qarshi harakatiga rahbarlik qilgan. U general Dali Ndreuning rafiqasi edi. Liri Gega „Xrushchevning erishi“ ni qoʻllab-quvvatlaydi. Enverni taxtdan tushirishga urinishda ishtirok etgani uchun Xoja hibsga olindi va homilador boʻlishiga qaramay, eri bilan birga otib oʻldiriladi.

Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Liri Gega Enver Xojaning oilasida tugʻilgan. 1940-yilda Tirandagi Qirolicha ona pedagogika institutini tamomlagan. Liri kommunistik qarashlarga singib ketgan edi. U Korcha yashirin kommunistik guruhiga qoʻshiladi (Enver Xoxa, Kochi Dzodze, Nedjmie Giuglini va Fikirete Sanjaktari)[1].

1941-yilda Liri Gega Albaniya Kommunistik partiyasiga (1948-yildan Alban mehnat partiyasi — ALP) qoʻshildi. 1944-yilgacha u Markaziy Qoʻmita Siyosiy Byurosi aʼzosi edi[2]. Shuningdek, u partizan harakatida qatnashgan[3].

Mehnat faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Albaniyada kommunistlar hokimiyatga kelganidan keyin Liri Gega Xalq Assambleyasiga saylandi. U bir qancha xotin-qizlar tashkilotlari rahbariyatining aʼzosi boʻlib, ayollarning fashizmga qarshi harakatini boshqargan.

1948-yil Sovet-Yugoslaviya boʻlinishi yuz berdi. Natijada, Enver Xoʻja tizimi Yugoslaviya bilan, Liri Gega Yugoslaviya kommunistlari bilan birga boʻldi. Gega Kochi Dzodze bilan avvalgi aloqalarini davom ettirdi.

1946-yilda Liri Gega general Dali Ndreuga uylandi. Ularning 1948-yilda tugʻilgan Ladviye ismli qizi bor edi. U taʼlim tizimi boshqaruvida ishlagan.

Muxolifatchilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

1950-yillarning oʻrtalaridan boshlab, ayniqsa, 1956-yilda KPSS 20-syezdi taʼsirida APTda muxolifat harakati vujudga keldi[4]. Baʼzi partiya amaldorlari sanoatlashtirish, kollektivlashtirish sur’atlarini sekinlashtirish, ommaning turmush darajasiga koʻproq eʼtibor berish va „partiya hayotini demokratlashtirish“ tarafdori boʻldi. „Titovliklar“ ni qayta tiklash haqida savol tugʻildi. Albaniyada „Xrushchev erishi“ning asosiy tarafdorlaridan sobiq Ichki ishlar va Moliya vaziri Tuk Yakova (Albaniya Kommunistik partiyasi asoschilaridan biri) va Markaziy Qoʻmita kotibi Liri Belishova edi[5]. Generallar Dali Ndreu va Panayot Plaku ular bilan yashirin siyosiy aloqaga kirishganlar. Liri Gega ham ushbu guruhga aʼzo edi.

1956-yil aprel oyida, KPSS 20-syezdidan ikki oy oʻtgach, Tirana partiya tashkilotining konferensiyasida Enver Xoja va Mehmet Shehuga qarshi harakatalr rejalashtirilgan edi. Delegatlarning muhim qismi generallar Plaka va Ndreuni qoʻllab-quvvatlashga qaror qilishdi. Biroq, bu rejalar Mudofaa vaziri Bekir Baluk va Sigurimi boshligʻi Ichki ishlar vaziri Kadri Hazbiuga maʼlum boʻldi. Muxolifatning chiqishlari bostirildi, 27 nafar delegat hibsga olindi va bu konferensiya „Yugoslaviya fitnasi“ deb eʼlon qilindi[6]. Panayot Plaku Yugoslaviyaga qochib ketdi. U 1957-yilda Sigurimi agentlari tomonidan oʻldirildi. Tuk Yakova 20 yil qamoq jazosiga hukm qilingan va 1959-yilda qamoqda, Liri Belishova 1960-yilda vafot etgan.

Hibisga olinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Liri Gega eri bilan birga hibsga olingan. Unga hokimiyatni egallash uchun fitna uyushtirish, partiya va hukumat rahbariyatini obroʻsizlantirish va Yugoslaviya razvedkasi bilan aloqadorlikda ayblangan. Tergov davomida u oʻzini qatʼiy tutib, partiya rahbarlariga nisbatan salbiy munosabatini tasdiqladi[7].

1982-yilda sobiq Ichki ishlar vaziri Kadri Hazbiu Enver Xojaga qarshi fitna uyushtirganlikda ayblangan. Xususan, u Ndreu va Gega bilan aloqada boʻlganlikda shubha uygʻotgan. Xazbiu ularning hayotini saqlab qolishga vaʼda bergan berdi[8]. Bu vaʼda amalga oshmadi va yolgʻon boʻlib chiqdi.

Sud Dali Ndreu va Liri Gegani oʻlimga hukm qildi. Lirining homilador boʻlishiga qaramay, unga nisbatan jazo oʻzgartirilmadi[9]. Nikita Xrushchyovning murojaati ortidan Enver Xoja rad javobini berdi. 1956-yil dekabr oyida (aniq sana va joy nomaʼlum) Liri Gega va Dali Ndreu otib tashlandi.

Er va homilador xotinning qatl etilishi Sovet rahbariyatining gʻazabini keltirib chiqardi[10]. Tez orada SSSR elchisi Leonid Krilov NRAdan chaqirib olindi[11].

Xotirasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zamonaviy Albaniyada Liri Gega kommunistik qarashlariga qaramay, diktaturaga qarshi kurashchi ayol hisoblanadi.

Ladvi Merlika (née Ndreu) xotiralariga koʻra, Liri Gega gʻamxoʻr ona boʻlgan. Shuningdek, u xushmuomalalik xarakterga ega ayol edi. Uning sevimli mashgʻuloti ovqat pishirish, ayniqsa, pirogni tayyorlash boʻlgan[12].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „4 misteret e Liri Gegës dhe Dali Ndreut: Si u ekzekutua shtatzënë anëtarja e Byrosë Politike“. 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  2. ↑ CIA: KUSH DREJTOI PARTINË KOMUNISTE NË SHQIPËRI NË VITET 1941—1961
  3. ↑ „HERONJTË LAHEN ME UJË FLORIRI“. 2016-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  4. ↑ Owen Pearson. Albania as Dictatorship and Democracy. I. B. Tauris & Co Ltd, Albania in the Twentieth Century. 2006. ISBN 9781845111052.
  5. ↑ „Gruaja e ministrit të arratisur: Pse e eliminoi Enveri Panajot Plakun“. 2016-yil 15-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  6. ↑ „Panajot Plaku, gjenerali që zbuloi sekretet e Enverit tek gazeta «Borba»“. 2016-yil 15-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  7. ↑ „Vajza e Liri Gegës: Nënën ma pushkatuan shtatzënë, ia dogjën eshtrat me acid“. 2016-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  8. ↑ „Mihallaq Ziçishti: Kompromisi me Liri Gegën e Dali ndreun, të mos depononin emrin e organizatës që tu falej jeta“. 2018-yil 3-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  9. ↑ „Ramiz Alia: Si u dënuan Liri Gega dhe Liri Belishova“. 2016-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  10. ↑ „Албания от резни до весны“. 2016-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-dekabr.
  11. ↑ „Албания — страна орлов. (По книге «Чрезвычайный и полномочный человек»)“. 2018-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr.
  12. ↑ „Flet Lavdie Merlika (Ndreu) e bija e çiftit të dënuar me vdekje — I arrestuan te shtëpia e xhaxhait në Sllovë e thanë se i kapën në kufi duke u arratisur“. 2021-yil 21-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 10-sentyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Foydalanuvchi:Usmonov_Gayrat/Gega_Liri&oldid=4294714" dan olindi