Estoniya qishloq xo'jaligi
Iqtisodiyotning boshqa sohalarida boʻlgani kabi, Estoniyada ham qishloq xoʻjaligi kolxoz va sovxoz tizimlari tanazzulga uchraganidan beri katta oʻzgarishlarga duch keldi. [1]
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
1991-yilda qishloq xoʻjaligida ishchi kuchining taxminan 12 foizi band boʻlib, Estoniya yalpi ichki mahsulotining 15,4 foizini ishlab chiqardi. [1] Estoniyada qariyb 1,3 million gektar qishloq xoʻjaligi yerlari mavjud boʻlib, ulardan 1 million gektarga yaqini haydaladigan yerlardir. [1] Sovet davrida haydaladigan yerlar qariyb 405 ming gektarga qisqarib, oʻrmonga aylandi. [1] 1940-yillarning oxiri va 1950-yillardagi kollektivlashtirish birinchi mustaqillik davrida Estoniya jamiyatining asosiy tayanchi boʻlgan Estoniya qishloq xoʻjaligiga katta qiyinchiliklarni keltirib chiqardi. [1] Shunga qaramay, Estoniya qishloq xoʻjaligi Sovet davridagi oʻrtacha koʻrsatkichdan koʻra samaraliroq boʻlib qoldi. [1] 1990-yilda 221 ta kolxoz va 117 ta sovxoz mavjud boʻlib, ularning har birida oʻrtacha 350 dan 400 tagacha ishchi bor edi. [1] Har bir fermer xoʻjaligida oʻrtacha chorva mollari soni 1900 qoramol va 2500 choʻchqani oʻz ichiga oladi. [1] Estoniya goʻsht va sutni boshqa respublikalarga eksport qiluvchi mamlakat edi. [1] Qishloq xoʻjaligi ham respublikaning kuchli oziq-ovqat sanoatining asosi boʻlib xizmat qildi. [1] Goʻsht ishlab chiqarishda Estoniya asosan Rossiyadan oziq- ovqat doniga tayangan. [1] 1980-yillarning oxirida respublika goʻsht eksportini qisqartirishga harakat qilganda, Rossiya bunga javoban ozuqa donini yetkazib berishni kamaytirdi, bu esa Estoniya ishlab chiqarishini yanada susaytirdi. [1] 1992-yil boshida yoqilgʻi narxining oshishi va umumiy yoqilgʻi inqirozi qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishiga ham katta taʼsir koʻrsatdi. [1] 1990-yillarning boshlarida dala ekinlarining umumiy maydoni kattargan boʻlsa-da, umumiy ishlab chiqarish va oʻrtacha hosildorlik sezilarli darajada kamaydi. [1]
Estoniya qishloq xoʻjaligi tizimini isloh qilish 1989-yil dekabr oyida „Xususiy dehqonchilik toʻgʻrisida“gi qonunning qabul qilinishi bilan boshlandi (estoncha: Eesti NSV taluseadus). [1] Qonun jismoniy shaxslarga shaxsiy ekish va ekinlar yetishtirish uchun ellik gektargacha yer olishiga ruxsat berdi. [1] Yer meros boʻlib qoldi, lekin uni sotib olish yoki sotish mumkin emas edi. [1] Islohotning maqsadi ishlab chiqarishni ragʻbatlantirish va oʻnlab yillar davomida markaziy rejalashtirish tufayli eskirgan qishloqqa xususiy dehqonchilik ruhini qaytarish edi. [1] Amalga oshirilgandan olti oy oʻtgach, 2000 ga yaqin fermer xoʻjaliklari tashkil etildi. [1] Oradan bir yil o‘tib, 3500 dan ortiq shaxsiy fermer xo‘jaliklari faoliyat yurita boshladi. [1] 1991-yil oktabr oyidan boshlab fermerlarga oʻz yerlariga egalik qilish huquqi berildi. [1] Bu 1992-yil boshida fermer xoʻjaliklari sonini 7200 taga koʻpaytirdi [1] 1993-yilning birinchi yarmida jami 8781 fermer xoʻjaligi tashkil etilgan boʻlib, ular taxminan 225 ming gektar yoki Estoniya ekin maydonlarining toʻrtdan bir qismini egallaydi. [1]
1993-yil may oyida Estoniya parlamenti mulk soligʻi toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi, bu koʻplab fermerlarni biznesga kirishdan oldin tashvishga solgan edi. [1] Qonun mulk qiymatidan davlatga toʻlanishi kerak boʻlgan 0,5 foiz soliq va mahalliy hokimiyat organlariga 0,3 foizdan 0,7 foizgacha boʻlgan ulush toʻlash majburiyatini yukladi. [1] Mulk soligʻidan koʻra, yoqilgʻi va yangi asbob-uskunalar kabi tovarlarning narxi koʻplab yangi fermerlar uchun ogʻir deb hisoblangan. [1]
Xususiy dehqonchilikning yoʻlga qoʻyilishi bilan koʻplab kolxozlar tarqala boshladi. [1] Korrupsiya va fermer xoʻjaliklari direktorlari tomonidan qishloq xoʻjaligi texnikasini „oʻz-oʻzidan xususiylashtirish“ kuchaydi. [1] Estoniyaning bir qancha muvaffaqiyatli xo‘jaliklari kooperativlarga aylantirildi. [1] Uzoq muddatda hukumat o‘rtacha ellik gektar maydonga ega 40-60 ming shaxsiy fermer xo‘jaliklari optimal bo‘lishini bashorat qilgan. [1] Shu bilan birga, estoniyaliklar uyda yetishtirilgan meva va sabzavotlarni isteʼmol qilishning juda yuqori darajasini saqlab qolishlari mumkin edi. [1] 1993-yilda Estoniya Davlat statistika qoʻmitasi tomonidan oʻtkazilgan soʻrov shuni koʻrsatdiki, estoniyaliklar tomonidan isteʼmol qilinadigan barcha kartoshkaning qariyb 80 foizi shaxsiy ravishda yetishtirilgan yoki doʻstlari yoki qarindoshlaridan olingan. [1] Tuxumning 30 foizi bozordan tashqarida, shuningdek jami sharbatning 71,5 foizi olingan. [1] Umuman olganda, estoniyaliklar oziq-ovqatning 20 foizdan ortigʻini shaxsiy ishlab chiqarish yoki doʻstlari yoki qarindoshlaridan olishgan. [1]
Ishlab chiqarish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Estoniya 2018-yilda ishlab chiqarilgan:
- 450 ming tonna bugʻdoy ;
- 347 ming tonna arpa ;
- 113 ming tonna kolza ;
- 88 ming tonna kartoshka ;
- 78 ming tonna joʻxori ;
- 53 ming tonna noʻxat ;
- 29 ming tonna javdar ;
Oʻrmon xoʻjaligi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Estoniya 1,8 million gektar oʻrmonga ega, taxminan 274 million kub metr yogʻoch . [1] 1992-yilda sanoat ishlab chiqarishining qariyb 9 foizini tashkil etgan holda, oʻrmon bilan bogʻliq sanoatlar mebel va yogʻoch eksportining kengayishi tufayli 1990-yillarda yanada oʻsishi mumkin. [1]
Baliq ovlash[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bir paytlar butunlay Sovet nazorati ostida boʻlgan baliqchilik sanoati ham mamlakat iqtisodiyotiga hissa qoʻshish imkoniyatiga ega. [1] 230 ta kema, shu jumladan 90 ta okean kemasi bilan ushbu foydali sanoat xalqaro suvlarda keng faoliyat yuritgan. [1] Estoniya oziq-ovqat sanoati eksportining katta qismini baliq va baliq mahsulotlari tashkil etadi. [1] 1992-yilda 131 ming tonnaga yaqin tirik baliq ovlangan. [1]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 1,26 1,27 1,28 1,29 1,30 1,31 1,32 1,33 1,34 1,35 1,36 1,37 1,38 1,39 Pettai, Velio A. (1996). "Estonia, Latvia & Lithuania: country studies". in Iwaskiw, Walter R.. Estonia, Latvia & Lithuania: country studies (1st nashri). Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress. 56–60 b. ISBN 0-8444-0851-4. OCLC 34245562. https://www.loc.gov/item/96004057/.
Bu maqola jamoat mulki boʻlgan maʼlumotlarni oʻz ichiga oladi. Manba xatosi: Invalid <ref>tag; name ":0" defined multiple times with different content
