Ekvivalent doza

Ekvivalent doza
Oʻlchov birligi
SI	Sv
Boshqa birliklar	rem
Sharxlar

Ekvivalent doza ( $E$ , $H T,R$ ) organizmga ionlashtiruvchi nurlanish taʼsirining biologik effektini tavsiflaydi.

Ekvivalent doza toʻqima yoki organda yutilgan dozaning ogʻirlik koeffitsientiga koʻpaytirilganiga tengdir. Bu turdagi nurlanish $(W R)$ , radiatsiyaning tana toʻqimalariga zarar etkazish qobiliyatini aks ettiruvchi formula:

H_{T,R}={W_{R}D_{R}},

Bu yerda

H_{T,R}

— ekvivalent doza,

W_{R}

— solishtirma nurlanish koeffitsenti .

D_{R}

— yutilgan doza hisoblanadi.

Turli xil solishtirma nurlanish koeffitsenti bilan har xil turdagi nurlanishga duchor boʻlganda, ekvivalent doza bu nurlanish turlari uchun ekvivalent dozalarning yigʻindisi sifatida aniqlanadi.

H_{T,R}=\sum _{R}^{}{W_{R}D_{R}}.

Biologik toʻqimalar uchun gamma-nurlanishning solishtirma nurlanish koeffitsenti taʼrifi boʻyicha birga teng qabul qilinadi, shuning uchun gamma nurlanish bilan nurlanish paytida ekvivalent doza yutilgan dozaga son jihatdan tengdir. rentgen nurlari, beta zarralari va myuonlarning solishtirma nurlanish koeffitsenti ham birga teng qabul qilinadi. Radiatsiyadan himoya qilish boʻyicha xalqaro komissiya tavsiyalariga koʻra, protonlar va zaryadlangan pionlar uchun ogʻirlik koeffitsienti 2 ga, alfa zarralari, parchalanish boʻlaklari va ogʻir ionlar uchun esa 20 ga teng. Neytronlar uchun solishtirma nurlanish koeffitsenti uzluksiz spektr bilan beriladi va ularning $E n$ kinetik energiyasiga qarab aniqlanadi :

$E n$ < 1 MeV hollar uchun : $W_{R}=2{,}5+18{,}2\cdot \exp \left(-{\frac {\ln ^{2}E_{n}}{6}}\right),$
$E n$ 1 dan 50 MeV gacha: $W_{R}=5{,}0+17{,}0\cdot \exp \left(-{\frac {\ln ^{2}(2E_{n})}{6}}\right),$
$E n$ > 50 MeV: $W_{R}=2{,}5+3{,}25\cdot \exp \left(-{\frac {\ln ^{2}(0{,}04\cdot E_{n})}{6}}\right)$

(bu formulalarda $E n$ MeV da ifodalanadi) ^[1] . Kam energiyali neytronlar uchun ( $E n$ 10 кэВ dan kam) $W R$ 2,5 ga teng. 1 МэВ neytron energiyasi uchun maksimal solishtirma nurlanish koeffitsenti 20,7 ga yetishi mumkin.

Xalqaro birliklar tizimida (SI) ekvivalent doza (shuningdek, yutilgan doza) kilogrammga taqsim joulda (J / kg) boʻlingan oʻlchanadi, yaʼni ekvivalent va soʻrilgan dozalar bir xil birlikka ega. Shu bilan birga, ekvivalent doza birligi maxsus nomga ega, sievert (zivert, Sv), u kulrang deb nomlanuvchi soʻrilgan doza birligidan farq qiladi ^[2] .

Ekvivalent dozaning tizimli boʻlmagan birligi ham qoʻllaniladi — rem (" rentgenning biologik ekvivalenti qisqartmasi ", inglizcha rem roentgen equivalent men). 1rem = 0,01 Sv .

Ekvivalent dozaning toʻplanish tezligi ekvivalent doza tezligi deb ataladi va Sv/s (shuningdek, Sv/soat, Sv/yil va hokazo) bilan oʻlchanadi. Masalan, jon boshiga tabiiy manbalardan taʼsir qilish natijasida toʻplangan jahon oʻrtacha samarali dozasi 2,4 mSv/yil ni tashkil qiladi ^[3] .

Ekvivalent doza organlar va toʻqimalarning nurlanishga turli biologik sezgirligini hisobga olmaydi. Ushbu omilni qoʻshimcha hisobga olish effektiv dozani yanada murakkab kontseptsiyaga olib keladi.