Darfur tinchlik bitimi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Darfur tinchlik bitimi — 2006, 2011 va 2020-yillarda Sudan hukumati va Darfurda joylashgan isyonchi guruhlar tomonidan Darfur mojarosiga barham berish maqsadida imzolangan uchta tinchlik bitimidan iborat kelishuv.

Abuja shartnomasi (2006)[tahrir | manbasini tahrirlash]

2006-yilgi Darfur tinchlik shartnomasi (Wayback Machine saytida 2013-09-28 sanasida arxivlangan), Abuja kelishuvi sifatida ham tanilgan. 2006-yil 5-mayda[1] Umar al-Bashir boshchiligidagi Sudan hukumati va Minni Minnavi boshchiligidagi SLA fraksiyasi tomonidan imzolangan. Biroq, kelishuv yana ikkita kichikroq guruh, Adolat va Tenglik Harakati (JEM) va Abdul Vohid al Nur boshchiligidagi SLAning raqib fraksiyasi tomonidan rad etildi[2].

115 sahifali kelishuv keng qamrovli boʻlib, milliy va davlat hokimiyatini taqsimlash, Janjavid va boshqa militsiyalarni demilitarizatsiya qilish, SLM/A va JEM qoʻshinlarini Sudan Qurolli Kuchlari va politsiyasiga birlashtirish, federal boylik tizimiga oid masalalarni oʻz ichiga oladi. Darfurning iqtisodiy manfaatlarini ilgari surish, Darfurning kelajakdagi maqomi boʻyicha referendum va mintaqaga gumanitar yordam oqimini ragʻbatlantirish choralari ham maʼlum qilingan[3][4].

Kelishuv bosh muzokarachi Salim Ahmad Salim (Afrika Ittifoqi nomidan ishlovchi), AQSh Davlat kotibi oʻrinbosari Robert B.Zellik, Afrika ittifoqi vakillari va Nigeriyaning Abuja shahrida faoliyat yurituvchi boshqa xorijiy rasmiylar tomonidan tashkillashtirilgan. AU, Nigeriya, Liviya, AQSH, Buyuk Britaniya, BMT, Yevropa Ittifoqi, Arab Ligasi, Misr, Kanada, Norvegiya va Niderlandiya vakillari kelishuvga guvoh boʻlishgan.

Shartnomaning oʻziga xos xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

  Kelishuv Sudan Milliy Birlik hukumatidan 2006-yil oktabr oyi oʻrtalariga qadar Janjavid militsiyasini tekshirilishi mumkin boʻlgan qurolsizlantirish va demobilizatsiyani yakunlashini talab qildi; shuningdek, xalq mudofaa kuchlarining harakatiga cheklovlar qoʻydi va ularning sonini qisqartirishni talab qildi. Afrika Ittifoqi isyonchi kuchlar yigʻilib, oʻzlarining qurolsizlanishi va demobilizatsiyasiga tayyorgarlik koʻrishdan oldin Janjavid va boshqa qurolli militsiyalar qurolsizlanganligini tasdiqlash uchun batafsil ketma-ketlik va bosqichma-bosqich jadval tuzildi. Kelishuvga ko‘ra, 4000 nafar sobiq jangchi Sudan Qurolli kuchlariga, 1000 nafari politsiya kuchlariga qo‘shilishi va 3000 nafari taʼlim va o‘quv dasturlari orqali qo‘llab-quvvatlanishi kerak edi. Sobiq jangchilar 100-150 kishilik guruhlarga birlashtirilishi va har bir birlashtirilgan batalonning 33 foizini tashkil qilishi kerak edi.

Darfur aholisining oʻz yetakchilarini tanlashi va mintaqa sifatidagi maqomini belgilashi uchun demokratik jarayonlar belgilandi. Shartnomani imzolagan isyonchilarga Sudan Milliy birlik hukumatidagi 4-yuqori lavozim: Prezidentning katta yordamchisi va yangi tashkil etilgan Darfur mintaqaviy oʻtish davri maʼmuriyati (TDRA) raisi tayinlandi. TDRAga Darfurdagi tinchlik bitimini amalga oshirish mas’uliyati yuklandi, isyonchilar bu organni samarali nazorat qilishdi. 2010-yil iyul oyida Darfurni yagona hukumatga ega unitar mintaqa sifatida tashkil etish yoki yoʻqligini hal qilish uchun xalq referendumi oʻtkazilishi kerak edi. Saylovgacha boʻlgan uch yillik davr uchun kelishuv isyonchilarga Xartumdagi Milliy Assambleyada oʻn ikkitadan, Darfur shtati qonun chiqaruvchi organlarining har birida 21 oʻrindan, Darfurda bir shtat gubernatori va ikkita gubernator oʻrinbosaridan, shtatda yuqori lavozimlarga ega boʻlish imkonini berdi.

Shartnoma xalqaro hamjamiyatni Darfur uchun qoʻshimcha mablagʻ ajratish uchun konferensiya oʻtkazish majburiyatini oldi va TDRA raisini ushbu konferensiyaga ehtiyojlar va ustuvorliklar sarhisobini taqdim etishni taklif qildi. GNU mintaqani qayta qurish uchun dastlab 300 million dollar, soʻngra keyingi ikki yil davomida yiliga 200 million dollar hissa qoʻshishi kerak. Darfurni qayta qurish va rivojlantirishning oʻziga xos ehtiyojlarini aniqlash uchun Keng qamrovli (Shimol-Janub) Tinchlik kelishuvidan keyin janubni qayta tiklash boʻyicha amalga oshirilgan model asosida Qoʻshma baholash missiyasi tashkil etilishi kerak edi.

Ichki koʻchirilganlar uchun lagerlar va gumanitar yordam koridorlari atrofida bufer zonalari tashkil etilishi kerak edi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti bilan hamkorlikda qochqinlar va koʻchirilganlarga oʻz uylariga qaytishda yordam berish uchun komissiya tuzildi. Shartnomada Sudan hukumati mojaro qurbonlariga 30 million dollar tovon puli berishi aytilgan.

Doha kelishuvi (2011)[tahrir | manbasini tahrirlash]

2011-yilgi Darfur tinchlik shartnomasi, shuningdek, Doha bitimi sifatida ham tanilgan, 2011-yil iyul oyida Sudan hukumati va Ozodlik va adolat harakati o‘rtasida imzolangan. Ushbu kelishuv Darfur mojarosi qurbonlari uchun kompensatsiya jamgʻarmasini tashkil etdi, Sudan Prezidentiga Darfurdan vitse-prezidentni tayinlash imkonini berdi va referendum oʻtkazilgunga qadar mintaqani nazorat qilish uchun yangi Darfur mintaqaviy maʼmuriyatini tashkil etdi[5]. Kelishuv shuningdek, milliy darajada hokimiyat taqsimotini ham nazarda tutgan: bitimni imzolagan harakatlar federal darajada ikkita vazir va ikkita toʻrtta shtat vaziri nomzodini koʻrsatish huquqiga ega boʻladi va milliy qonun chiqaruvchi organga 20 aʼzoni taklif qilish imkoniyatiga ega boʻladi. Harakatlar Darfur mintaqasida ikkita shtat gubernatorini nomzod qilib koʻrsatish huquqiga ega boʻladi[6].

Juba kelishuvi (2020)[tahrir | manbasini tahrirlash]

2020-yil 31-avgust kuni bir tomondan Sudanning Oʻtish davri hukumati va boshqa tomondan Sudan Ozodlik Harakati/Armiyasi va Adolat va Tenglik Harakati oʻrtasida keng qamrovli tinchlik kelishuvi imzolandi. Kelishuvda ikki sobiq isyonchi guruh tinch yoʻl bilan Sudanda demokratiyaga oʻtishga qoʻshilishi aytilgan edi[7][8].

Bitim shartlariga ko‘ra, imzolangan fraksiyalar suverenitet kengashida uchta o‘rin, o‘tish davri kabinetida jami beshta vazir va o‘tish davri qonun chiqaruvchi organida chorak o‘ringa ega bo‘lish huquqiga ega. Mintaqaviy miqyosda imzolagan davlatlar oʻz shtatlari yoki mintaqalaridagi oʻtish davri qonun chiqaruvchi organlaridagi oʻrinlarning 30-40 foizini olish huquqiga ega[9][10].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ United Nations. „UNAMID Background“. 2017-yil 6-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 3-may.
  2. ↑ Kessler, Glenn and Emily Wax. „Sudan, Main Rebel Group Sign Peace Deal“. The Washington Post (2006-yil 5-may).
  3. ↑ „Main parties sign Darfur accord“. BBC News (2006-yil 5-may).
  4. ↑ „Main points of the deal“. Aljazeera (2006-yil 6-may).
  5. ↑ „Draft Darfur Peace Agreement“. Sudan Tribune (2011-yil 27-aprel). 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-iyul.
  6. ↑ „Archived copy“. 2013-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-iyul.
  7. ↑ „Sudan PM in Juba for peace agreement“. Radio Dabanga (2020-yil 31-avgust). 2020-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 1-sentyabr.
  8. ↑ „Sudan signs peace deal with rebel groups from Darfur“. Al Jazeera (2020-yil 31-avgust).
  9. ↑ Dumo. „Sudan signs peace deal with key rebel groups, some hold out“ (2020-yil 1-sentyabr).
  10. ↑ „‘Historic agreement’ signed by Sudan govt, armed groups in Juba“. Radio Dabanga.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Darfur_tinchlik_bitimi&oldid=3098857" dan olindi