Chirog'on saroyi

Chirogʻon saroyi (turkcha: Chiragan Sarayı), sobiq Usmonli saroyi, hozir „Kempinski Hotels“ tarmogʻidagi besh yulduzli mehmonxona. U Bosfor boʻgʻozining Yevropa qirgʻogʻida, Turkiyaning Istanbul shahridagi Beshiktosh va Oʻrtakoʻy hududlarining oʻrtasida joylashgan.

Kechasi 35 419,68 AQSh dollariga baholangan Sulton suiti 2012-yilda CNN Go tomonidan tuzilgan dunyodagi eng qimmat 15 mehmonxonalar roʻyxatida 14-oʻrinni egalladi^[1].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sulton Abdulaziz tomonidan qurilgan saroy arman saroyi meʼmori Nigogayos Balyan tomonidan loyihalashtirilgan boʻlib, uning oʻgʻillari Sarkis va Hagop Balyan tomonidan 1863-1867 yillar oraligʻida, barcha Usmonli sultonlari oʻz ajdodlarining saroylaridan foydalanmasdan, oʻz saroylarini qurgan davrda qurilgan. Chiragan saroyi bu anʼananing soʻnggi namunasidir. Ichki devorlari va tomi yogʻochdan, tashqi devorlari rangli marmardan qurilgan. Goʻzal marmar koʻprik saroyni orqadagi tepalikdagi Yulduz saroyiga bogʻlaydi. Juda baland bogʻ devori saroyni tashqaridan himoya qiladi.

Saroyning qurilishi va ichki bezagi 1872-yilgacha davom etdi. Sulton Abdulaziz oʻzining muhtasham saroyida uzoq yashamadi — taxtdan tushirilganidan koʻp oʻtmay, 1876-yil 30-mayda saroy ichidan oʻlik holda topildi. Uning vorisi, jiyani Sulton Murod V Chirogʻon saroyiga koʻchib oʻtdi, ammo atigi 93 kun hukmronlik qildi. U ruhiy kasallik tufayli taxtdan tushgandan soʻng taxtni ukasi Abdulhamid II egallaydi va 1904-yil 29-avgustgacha yaʼni vafotigacha u yerda uy qamogʻida yashagan^[2].

Oʻrtakoʻy va Beshiktosh oʻrtasidagi hayratlanarli darajada goʻzal manzara bir vaqtlar "Kazancıoğlu Bahçesi"(Qozonchi oʻgʻilning bogʻi) Parki nomini oldi. XVIII asrning boshlarida hukmdor Ahmad III bu hududni qizining eri, Sadr vazir Domot Ibrohim Poshoga sovgʻa sifatida taqdim etdi. Bu joylarning yangi egasi sevimli rafiqasi Fatma uchun hashamatli saroy qurishni buyurdi, unda Chirogʻon Shenliklari yoki Lolalar Chirogʻoni deb nomlangan bayram anʼanaga aylandi. Tarjima qilinganda, „chirağ“ — chiroq, lale — lola. Shunday qilib, tunda qasr bogʻidagi lolalar moyli chiroqlar yoki mash’allar bilan yoritilgan. Bu villa uzoq vaqt usmonli hukmdorlarning, shu jumladan Mahmud II ning yozgi qarorgohi boʻlib xizmat qilgan, uning ostida boshqa meʼmor Karapet Balyan saroy hududini qayta qurgan va kengaytirgan. Bir necha oʻn yillar oʻtgach, podshoh Abdulmajid I Doʻlmabogʻcha Saroyi majmuasini yozgi qarorgohga aylantirmoqchi boʻlgan edi. Keyin Chirogʻon saroyi butunlay buzib tashlandi va Nikogos Balyan boshchiligida ular ochiq hududda yangi villa qurishni boshladilar. Afsuski, loyihani moliyalashtirish hukmdorning toʻsatdan vafotidan keyin toʻxtab qoldi. Yarmigina qurilgan saroy keyinchalik Sargis va Hakob Balyan tomonidan qurib bitkazildi va ular loyihaga arab arxitekturasining ayrim xususiyatlarini keltirdilar. Maʼlumki, Podshoh Abdulmajid I mavriy sanʼatini sevar edi. U Chirogʻon saroyi mavriy ruhga to‘yingan bo‘lishini xohlardi. Hukmdor nimani xohlashini tushunish uchun meʼmorlar Shimoliy Afrika va Algambra boʻylab sayohat qilishlari kerak edi. Sulton Abdulmajid I ijodidan bor-yo‘g‘i ikki yil zavq oldi. Tez orada u sirli holatda vafot etdi. Taʼkidlanishicha, podshoh taxtdan voz kechgan va keyin tomogʻini qaychi bilan kesib oʻz joniga qasd qilgan. Ammo bunga ozchilik ishonardi. Koʻpchilik hukmdorga suiqasd qilingan deb fikr yutishadi.^[3]

1909-yil 14-noyabrda Ikkinchi Konstitutsiyaviy monarxiya davrida Sulton Mehmed V Usmonli parlamentiga oʻz majlislarini shu binoda oʻtkazishga ruxsat berdi. Faqat ikki oy oʻtgach, 1910-yil 19-yanvarda yuz bergan katta yongʻin saroyni vayron qildi va faqat tashqi devorlari saqlanib qoldi. „Sheref Stadi“ deb nomlangan bogʻi koʻp yillar davomida Beshiktosh J.K. klubi uchun futbol maydoni boʻlib xizmat qildi.

1987-yilda vayron boʻlgan saroyni yapon korporatsiyasi sotib oldi, u saroyni qayta tikladi va oʻz bogʻida uning yoniga zamonaviy mehmonxona majmuasini qoʻshdi. Zamonaviy mehmonxona binosi 1990-yilda oʻz faoliyatini boshlagan va tiklangan saroy binosi 1992-yilda ochilgan. Bugungi kunda u besh yulduzli Kempinski mehmonxonasi uchun hashamatli lyukslar va mehmonlarga xizmat koʻrsatadigan ikkita restoran sifatida xizmat qiladi.

1718-1739 yillarda Chirogʻon nomi sham va chiroq koʻrinishidagi yorugʻlik bilan kechqurun oʻtkaziladigan koʻngilochar tadbirlarni anglatardi. Bunday bayramlar saroyda oʻtkazilganligi sababli, ular uni Chirogʻon Saroyi deb atay boshladilar.

Saroy 2007-yilning birinchi choragida qayta taʼmirlandi, endi u barokko uslubi va yumshoq ranglari bilan haqiqiy saroyga oʻxshardi^[4].