Ceyhan

Ceyhan
Ceyhan
	Tuman
	; Bayroq
	37°1′44″N 35°48′45″E / 37.02889°N 35.81250°E
Mamlakat	Turkiya
Telefon kodi	+90
	Ceyhan Ceyhan

Ceyhan — Adana viloyatining tumani. Adanadan 47 km uzoqlikda joylashgan. Bu Adananing markaziy tumanlaridan tashqarida aholisi eng koʻp boʻlgan tumandir^[1]^[2].

Etimologiyasi

Ceyhan tashkil topganidan beri quyidagi nomlarni oldi, 1860-yilda Yarsuat, 1896-yilda Abdulhamid II nomi bilan Hamidiye, 1909-yilda Urfiya, 1929-yil 3-mayda esa respublika nomi bilan Ceyhan deb nomlangan.

Tarixi

Shahar tarixi 9 ming yil oldingi davrga kelib taqaladi. Ceyhan tekisligi Xet, Ossuriya, Finikiya, Misr, Eron, Rim va Vizantiya sivilizatsiyalariga mezbonlik qilgan.

Boğazköy va Kültepe manbalarida tilga olingan uchta qirolliklar bilan chegaradosh boʻlgan. Hususan Ceyhan daryosining sharqiy qismida Luviy podsholigi (mil.av 1900-yil), gʻarbda Arzava podsholigi (mil.av 1500 — 1333-yillar). Luviylar ossuriyaliklar, arzavonlar esa xetlar hukmronligi ostiga oʻtgan. Kizzuvatna qirolligi Ceyhan va Seyhan daryolari orasida tashkil etilgan va Xetlar hukmronligi ostida boʻlgan.

1071-yil Manzikert jangidan keyin Sulaymon Shoh (Anadolu Saljuqiylar davlatining asoschisi) 1083-yilda Ceyhan tekisligi va Adanani butunlay egalladi. 1097-yili Armaniston Kilikiya qirolligiga qoʻshilgan, Ceyhan XIV-asrda Misr mamluklari qoʻliga oʻtib, keyinchalik Dulkadir oʻgʻli knyazligiga qoʻshilgan. Oʻsha paytda uning aholisi 5000 kishi atrofida boʻlgan. Ceyhan 1353 — 1515-yillarda Mamluklarga qarashli Ramazon oʻgʻullari bekligi tasarrufida qoldi. Mamluklar va Usmonlilar 1485 — 1498- yillarda bu yerlar uchun kurashdilar. 1515-yildan boshlab Yavuz Sulton Salimning Misr ekspeditsiyasi paytida Adana yerlari Ceyhan tekisligi bilan birga Usmonlilar davlati tasarrufiga oʻtdi.

1525-yildagi Usmonlilar davlatalarining tarixiy manbalarida Yarsuvat sifatida qayd etilgan. Qrimda Yarsuvat ''daryo boʻyi '' degan maʼnoni anglatadi. Bu davrda hududga oʻrnashib olgan Kınık turkmanlari Oʻgʻuzlarning Uchok qabilalariga mansub Denizxonoʻgʻullari avlodi boʻlgan. Darhaqiqat, bugungi kunda mintaqada koʻp aholiga ega boʻlgan Sırkıntıoğullari, Karsantioʻgʻullari, Kozanoʻgʻullari, Cerit, Yüreğir, Barak kabi turkman qabilalari oʻgʻuzlarning Kinik qabilasiga qarashli boʻlgan. Koʻchmanchi oʻgʻuzlarning Turkman va Avşar qabilalari bu hududda uzoq yillar davomida qishlogʻ sifatida tanilgan.

Qrim urushidan keyin Usmonli turklar bu yerga noʻgʻay turklarini, 93-yil urushidan keyin esa Rumeli turklarini joylashtirdilar. 1896-yilda Abdulhamid II tomonidan Hamidiye deb nomlangan. 1908-yilga kelib Urfiye deb oʻzgartirilgan.

1926-yil 19-iyulda tuman maqomini olib, Cebelibereket (Osmaniya) viloyatiga qoʻshildi. 1920-yil 3-mayda qabul qilingan qonunda nomi Ceyhanga oʻzgartirilgan. 1933-yilda Cebelibereket viloyatining tumani sifatida rasman eʼlon qilindi.

Geografiyasi va iqlimi

O'rta yer dengizi mintaqasida joylashgan Ceyhan Adanadan 47 km, Oʻrta yer dengizidan 30 km uzoqlikda joylashgan. Ceyhan 36 va 37 shimoliy kenglikda, 35 va 36 sharqiy uzunliklar oʻrtasida joylashgan shaharcha. Janubda Yumurtalik, shimolda Kozan, shimoli-gʻarbda Imoʻgʻli, shimoli-sharqda Kadirli, gʻarbda Yuregir, sharqda Osmaniya va Hatay viloyatining Erzin tumani bilan chegaradosh.

Tumanning asosiy qismi qishloq xoʻjaligiga moʻljallangan yerlardan iborat boʻlib, uning maydoni 1424 km² ga boʻlib, 71 ta mahalladan iborat.

Tuman yonidan Ceyhan daryosi oqib oʻtadi va uning uzunligi 509 km. Bundan tashqari, Mercin, Karaçay, Handeresi, Çeperce tumanlaridan oʻtadi.

Yozi issiq va quruq, qishi sovuq va yomgʻirli boʻlgan tuman. Iqlimi Oʻrta yer dengizi iqlimiga xosdir. Ceyhan tekisligida yogʻingarchilik miqdori 600-750 mm, togʻli hududlarda esa 750-1000 mm. Qishda 50%, bahorda 27%, kuzda 18%, yozda 5% yogʻingarchiliklar kuzatiladi.

Ceyhan juda katta oʻrman tekisliklaridan iborat. Insonlar foydalanishi uchun, oʻrmonlar vayron qilinib, qishloq xoʻjaligi hududiga aylantirildi. Lekin baʼzi joylarda qaragʻay oʻrmonlarini topish mumkin.

Ceyhan oʻrmonlaridagi qaragʻaylar yogʻoch sifatida ishlatiladi.

Aholisi

Ceyhan tumani 112 ta qishloqdan iborat.

Ceyhandagi 112 ta qishloqning, 31 tasi markazda joylashgan. 113 914 nafar aholi (70,9%) markaziy qishloqlarda istiqomat qiladi. Uning eng uzoq qishlogʻi Gunluce boʻlib, 40,5 km uzoqlikda joylashgan. Buyukmangit qishlogʻida 3806 dan yuqori kishi istiqomat qiladi. 2017-yilda Ceyhan aholisi 0,28% ga oshdi^[3].

№	Qishloq	Km*	Balandlik	Aholisi
№	Qishloq	Km*	Balandlik	2016	2017-yil	2018-yil	2019-yil
1	Adatepe	2,2		103	103
2	Altıocak	3,2		2.960	2.962
3	Aydemiroğlu	1,5		550	536
4	Belediye Evleri	3,3		6.500	6.380
5	Bota	2,1		2.277	2.202
6	Burhaniye	0,0		5.504	5.496
7	Büyükkırım	0,5		946	829
8	Civantayak	1,7		482	452
9	Cumhuriyet	1,7		10.282	10.792
10	Emek	4,9		2.487	2.394
11	Esentepe	5,4		3.162	3.193
12	Fatih Sultan Mehmet	2,4		4.819	4.670
13	Gazi Osman Paşa	2,3		6.528	6.439
14	Hürriyet	1,0		3.705	3.692
15	İnönü	3,2		1.879	1.887
16	İstiklal	2,8		9.615	10.077
17	Kaltakiye	1,5		921	852
18	Kelemeti	3,8		248	262
19	Konakoğlu	0,8		1.003	904
20	Koruklu	5,4		201	187
21	Küçükkırım	2,9		3.722	3.709
22	Mithat Paşa	1,0		3.995	4.066	4.159	4.201
23	Modernevler	2,9		1.288	1.253
24	Muradiye	1,5		2.430	2.307
25	Namık Kemal	1,8		14.836	16.064
26	Sarısakal	2,7		2.512	2.415
27	Şahin Özbilen	2,5		10.161	10.104
28	Şehit Hacı İbrahim	1,0		1.151	1.162
29	Türlübaş	1,5		1.017	1.046
30	Ulus	1,0		4.404	4.527
31	Yarsuat	2,9		3.065	2.952
	Ceyhan (Markaz)		32	112.753	113.914
32	Adapınar	17,7	27	260	250
33	Ağaçlı	33,0	31	87	103
34	Ağaçpınar	11,7	43	236	232
35	Akdam	30,3	35	445	408
36	Altıgöz	26,0	31	180	169
37	Altıkara	13,8	21	72	67
38	Aydınlar	10,7	97	252	253
39	Azizli	19,9	70	337	306
40	Başören	26,3	178	1.580	1.547
41	Birkent	37,1	35	955	922
42	Burhanlı	34,5	44	311	282
43	Büyükburhaniye	12,7	65	124	125
44	Büyükmangıt	5,3	24	3.847	3.806
45	Camuzağılı	32,3	41	448	448
46	Ceyhanbekirli	26,4	33	137	149
47	Çakaldere	16,0	27	373	362
48	Çataklı	31,5	41	461	471
49	Çatalhüyük	26,0	34	210	216
50	Çevretepe	20,5	131	297	296
51	Çiçekli	14,1	61	49	56
52	Çiftlikler	6,9	34	358	353
53	Çokçapınar	13,9	37	309	317
54	Dağıstan	23,2	31	256	222
55	Değirmendere	10,0	59	346	353
56	Değirmenli	22,9	31	196	187
57	Dikilitaş	24,4	33	128	136
58	Dokuztekne	16,7	205	1.045	1.015
59	Doruk	25,1	92	2.052	1.988
60	Durhasandede	23,4	87	99	86
61	Dutlupınar	21,4	229	608	582
62	Ekinyazı	21,2	28	313	309
63	Elmagölü	20,0	30	279	355
64	Erenler	12,4	103	223	232
65	Gümürdülü	20,7	77	1.658	1.662
66	Gündoğan	25,7	109	214	222
67	Günlüce	40,5	33	237	225
68	Günyazı	15,8	33	306	309
69	Hamdilli	11,8	46	785	754
70	Hamidiye	20,5	146	75	69
71	Hamitbey	15,8	27	130	133
72	Hamitbeybucağı	16,0	26	433	417
73	Irmaklı	31,5	34	161	165
74	Isırganlı	18,0	81	317	310
75	İmran	15,7	115	343	348
76	İncetarla	9,3	27	350	344
77	İnceyer	27,0	29	131	128
78	İsalı	19,0	53	357	341
79	Karakayalı	15,0	27	241	234
80	Kılıçkaya	24,4	71	310	325
81	Kıvrıklı	10,7	48	738	722
82	Kızıldere	20,6	110	644	662
83	Köprülü	14,4	27	230	192
84	Körkuyu	11,1	26	613	591
85	Kösreli	30,6	31	1.202	1.148
86	Kurtkulağı	15,4	89	1.285	1.274
87	Kurtpınar	20,0	88	1.654	1.550
88	Kuzucak	22,0	44	553	516
89	Küçükburhaniye	11,1	33	90	91
90	Küçükmangıt	6,0	25	329	346
91	Mercimek	13,0	28	3.213	3.234
92	Mustafabeyli	26,5	38	1.680	1.767
93	Narlık	16,4	46	456	432
94	Sağırlar	16,0	167	133	135
95	Sağkaya	24,4	57	930	931
96	Sarıbahçe	24,6	31	360	363
97	Sarımazı	17,6	164	3.717	3.646
98	Selimiye	17,3	210	154	152
99	Sirkeli	8,1	31	516	480
100	Soğukpınar	15,0	145	352	332
101	Soysallı	23,8	80	837	835
102	Tatarlı	29,4	37	692	668
103	Tatlıkuyu	16,3	45	342	337
104	Toktamış	6,3	22	820	817
105	Tumlu	20,6	44	525	507
106	Üçdutyeşilova	26,0	50	547	534
107	Yalak	18,5	29	294	291
108	Yellibel	28,3	245	177	168
109	Yeniköynazımbey	14,2	28	248	254
110	Yeşilbahçe	19,1	27	542	533
111	Yeşildam	31,4	32	403	396
112	Yılankale	8,2	29	221	209
	Ceyhan (Qishloq)			47.418	46.702
	Ceyhan (Tuman)			160.171	160.616

* Km — Burhaniy tuman hokimligigacha boʻlgan masofa.

Sport

Sport klublari^[4]

Ceyhanning (BAL) 2 ta havaskor Futbol jamoasi bor.

Jamoa nomi	filiali	2016—2017-yillar	2017—2018-yillar	2018—2019-yillar
Ceyhanspor	Futbol	BAL	BAL	BAL
Ceyhan Doğan Spor	Futbol	BAL	xx	xx

Qardosh shaharlari

Sumgayıt, Azerbaycan

Yana qarang

Boku Tbilisi Jayhan neft quvuri

Manbalar

↑ „On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun“. Resmigazete.gov.tr (12 kasım 2012). 4 ağustos 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25 eylül 2020.
↑ „Tamim“ (Türkçe). Resmî Gazete (6 haziran 1956). 18 aralık 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9 haziran 2022.
↑ TÜİK 1 Şubat 2018 verileri
↑ TFF

[1] „On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun“. Resmigazete.gov.tr (12 kasım 2012). 4 ağustos 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25 eylül 2020.

[2] „Tamim“ (Türkçe). Resmî Gazete (6 haziran 1956). 18 aralık 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9 haziran 2022.

[:0-3] TÜİK 1 Şubat 2018 verileri

[4] TFF

[1]

[2]

[3]

[4]