Budda oilasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Budda tarixiy voqealarga koʻra, miloddan avvalgi 563-yilda va Buddist anʼanalariga koʻra miloddan avvalgi 624-yilda Lumbini shahrida zodagon oilasida tugʻilgan. Bolaligida uni Siddxarta Gautama deb atashgan. Uning otasi qirol Śuddhodana, oʻsib borayotgan Kosala davlatida Shakya urugʻining rahbari, onasi esa malika Mayya edi. Buddist afsonalariga koʻra, chaqaloq buyuk odamning belgilarini koʻrsatdi. Bashorat shuni koʻrsatadiki, agar bola uyda qolsa, u dunyo hukmdori boʻladi. Agar bola uyni tark etsa, u universal ruhiy yetakchiga aylanadi. Bolaning buyuk shoh va dunyo hukmdori boʻlishiga ishonch hosil qilish uchun otasi uni oʻz saroyida izolyatsiya qildi va tugʻilgandan atigi yetti kun oʻtgach, onasi vafot etganidan keyin onasining singlisi Mahapajapati Gotami tomonidan tarbiyalangan.

Keyinchalik u Yasodxaraga uylandi (Yasodxara qirol Suppabuddha va Amitaning qizi edi) va ular bitta farzand koʻrishdi: Rahula ismli oʻgʻil. Yashodxara ham, Rahula ham keyinchalik Buddaning shogirdlari boʻlishdi.

Suddhodana[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qirol Sudhodana va uning saroyi
Haykalda uchta folbin qirol Suddhodanaga qirolicha Mayya tushini izohlayotgan sahna tasvirlangan. Nagarjunakonda, II asr

Suddhodana haqidagi maʼlumotlarning aksariyati Buddist afsonalari va oyatlaridan olingan. U Qadimgi Hindistonning shimoliy chegarasidagi Kosala shtatida yashagan Shakya urugʻining rahbari ekanligiga ishoniladi. Buddist adabiyotida u irsiy monarx deb aytilsa-da, hozir u qabila uyushmasining saylangan rahbari boʻlgan deb hisoblashadi. Suddhodananing otasi qirol Sinaxana, onasi qirolicha Kachchana edi. Suddhodana Koliya qirolligidan ikkita malikaga uylandi. U oʻz urugʻida bir nechta malikasi boʻlgan yagona qirol edi. Qirolicha Maya Koliya qiroli Anjananing katta qizi, Prajapati Gotami esa kenja qizi edi. Siddharta qirolicha Mayyaning oʻgʻli boʻlib, keyinchalik Buddaga aylandi. Prajapati Gotamining Suddhodana bilan bir qizi Sundari Nanda va oʻgʻli Nanda bor edi. Teravada matnlariga koʻra, Sundari Nanda uning uchta farzandi orasida eng kattasi edi. Siddxarta ikkinchi tugʻilgan va Nanda oilaning eng kichigi edi.

Aytishlaricha, Suddhodana oʻgʻlining ketishidan qattiq qaygʻurgan va buddist yozuvlarida Gautamaga qaytishni iltimos qilish uchun 10 000 ta xabarchi yuborgani haqida xabar berilgan. Budda xabarchilarga dxarmani vaʼz qilgandan soʻng, ularning barchasi sanghaga tayinlangan. Keyinchalik, Suddhodananing Kaludayi ismli doʻsti Suddhodana iltimosiga binoan Buddaga qaytib kelishni taklif qildi. Budda ham unga dxarma vaʼz qilgan va Kaludayi keyinchalik rohib etib tayinlangan.

Otasining bu iltimosidan keyin Budda otasining shohligiga qaytib keldi va u yerda unga dxarma vaʼz qildi. Keyinchalik Gautama otasining oʻlimini koʻrish uchun yana otasining shohligiga qaytib keladi. Suddhodana arahantga aylandi[1].

Maya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qirolicha Mayaning oq fil tushi va Budda haqidagi tushunchasi. Gandhara, eramizning II-III asrlari.

Maya Buddaning onasi boʻlib, Koliyan urugʻidan edi. Maya Devadaxa shahrida tugʻilgan. U Kapilavastu qirolligida hukmronlik qilgan amakivachchasi qirol Suddhodana bilan turmush qurgan.

Buddist matnlarida tushida oq fil uning yoniga kelganligi aytilgan. U uygʻonganida, u homilador ekanligini koʻrdi. Anʼanaga koʻra, qirolicha Maya otasining vatanida tugʻilish uchun Devadaxaga yoʻl oldi. Biroq, u yoʻlida, Lumbini bogʻida tugʻishga majbur boʻldi. Aytishlaricha, devalar tug‘ilishga raislik qilgan.

Maya oʻgʻli tugʻilgandan keyin yetti kun oʻtib vafot etdi, unga Siddxarta yoki „maqsadiga erishgan“ deb nom qoʻydi. Buddist oyatlarida u Tusita shahrida qayta tugʻilgan, oʻgʻli keyinchalik uni ziyorat qilgan, hurmat koʻrsatgan va unga dharma oʻrgatgan[2].

Yasodhara[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malika Yasodhara keyinchalik Gautama Buddaga aylangan Siddharthaning xotini edi. U Koliya qiroli Suppabudda va qirolicha Amitaning qizi edi.

Siddxarta va Yasodhara amakivachchalar edi. Yasodxaraning otasi qirolicha Maya va Mahapajapati Gotamining ukasi, onasi Amita esa qirol Suddhodananing singlisi edi. Yasodhara oʻn olti yoshida Siddxarta bilan turmush qurgan va ikkalasi ham bir-birlariga hurmat bilan munosabatda boʻlishgan, ammo ularning ikkalasi ham oilaviy hayotni unchalik istalmaganligi aytiladi. Yasodharaga bola tugʻilishi uchun koʻp vaqt kerak boʻldi, Siddxarta saroydan chiqqan kuni Rahula ismli bola tugʻildi. Shundan soʻng, Siddxarta ketganidan keyin Yasodhara saroyda monastir hayotini sariq rangli liboslar kiyib, xuddi Siddxarta singari juda oz ovqat isteʼmol qilib oʻtkazdi. Siddxarta qarindoshlarini koʻrish uchun Gautama Budda sifatida Kapilavastuga qaytgan kuni, Yasodhara uzoq vaqtdan keyin u bilan uchrashdi. Qirol Suddodana Buddaga Yasodxaraning hayotini Siddxartasiz qanday oʻtkazgani haqida tasvirlab berdi. Oʻsha paytda Budda „Sanda kinduruda“ (Yasodharaning erta hayoti haqidagi hikoya) jathakaga va u avvalgi hayotlarida unga qanday qilib katta hurmat bilan bagʻishlanganligini aytdi.

Besh yil oʻtgach, Gautama Budda ayollarning sangaga kirishiga ruxsat berganidan soʻng, u ham bhikxuni boʻldi va arxatga erishdi.

Rahula[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rahula (Pali va Sanskrit) Siddharta Gautama va uning rafiqasi malika Yasodxaraning yagona oʻgʻli edi. U koʻplab buddist matnlarda dastlabki davrdan boshlab tilga olingan[3]. Rahula haqidagi maʼlumotlar shahzoda Siddharta va uning oila aʼzolari hayoti oʻrtasidagi oʻzaro taʼsirni koʻrsatadi[4]. Pali anʼanalariga koʻra, Rahula shahzoda Siddxartadan voz kechgan kuni tugʻiladi va shuning uchun maʼrifat yoʻlidagi kishan degan maʼnoni anglatuvchi Rahula deb nomlanadi[5][6]. Mulasarvastivada anʼanasi va boshqa koʻplab keyingi manbalarga koʻra, Rahula faqat shahzoda Siddharta Budda sifatida maʼrifat topganida tugʻiladi[4]. Bu uzoq homiladorlik davri Yasodxaraning ham, Rahulaning ham oldingi hayotidagi yomon karma bilan izohlanadi, ammo tabiiyroq sabablar ham keltirilgan[3]. Kech tugʻilish natijasida Yasodxara Rahula haqiqatan ham shahzoda Siddhartaning oʻgʻli ekanligini isbotlashi kerak va u oxir-oqibat haqiqat harakati bilan buni muvaffaqiyatli bajaradi[4]. Tarixchi Wolfgang Schumann shahzoda Siddharta Rahulaga homilador boʻlib, uning tugʻilishini kutgan deb taʼkidlagan[7], lekin sharqshunos Noel Peri Rahula shahzoda Siddharta saroyni tark etgandan keyin tugʻilgan boʻlishi ehtimoli koʻproq deb hisoblagan[8].

Rahula tugʻilgandan keyin oʻn besh yil oʻtgach, Budda Kapilavastuga qaytadi[9], u yerda Yasodxara Rahula Buddadan shakya urugʻining taxtini soʻradi. Budda bunga javoban Rahulani birinchi buddist yangi boshlovchi rohib sifatida tayinlaydi[5]. U yosh yangi boshlovchiga haqiqat, oʻz-oʻzini aks ettirish haqida oʻrgatadi. Oxir-oqibat Rahulaning maʼrifatiga olib keladi[6][9]. Garchi dastlabki maʼlumotlarda Rahula Buddadan oldin vafot etgani aytilgan boʻlsa-da[5], keyingi maʼlumotlarga koʻra, Rahula keyingi Budda tirilguniga qadar Buddaning hukmronligini qoʻriqlab, Buddadan uzoqroq yashaydigan shogirdlardan biri hisoblanadi[4]. Rahula buddist matnlarida oʻrganishga ishtiyoqi bilan tanilgan[10] va buddizm tarixi davomida yangi boshlovchi rohiblar va rohibalar tomonidan sharaflangan[3].

Maha Pajapati Gotami[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maha Pajapati Gotami shoh Anjana va malika Sulakxonning kenja qizi edi. U qirol Suddhodananing katta singlisi Mahamaya (yoki Mayadevi) bilan turmush qurgan. Uning singlisi Siddartha Gautama tugʻilgandan keyin vafot etganida, u Siddarthani oʻz qaramogʻiga oldi. Uning, shuningdek, qirol Suddodhana bilan bir qizi va oʻgʻli Sundari Nanda va Nanda bor edi.

Qirol Suddhodana vafotidan keyin Maha Prajapati Buddani topish uchun sayohatga chiqdi. Uni topgach, u Ananda orqali Buddaga murojaat qilib, ayollarga sanghaga bhikxuni sifatida kirishiga ruxsat soʻradi. Koʻp rad etishlardan soʻng, Budda nihoyat ayollarning sanga kirishiga rozi boʻldi. Keyinchalik Maha Pajapati xonim Arhatga aylandi[11].

Sundari Nanda[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sundari Nanda Buddaning oʻgay singlisi edi. U qirol Suddhodana va Maha Pajapati Gotamining qizi edi. U oʻzining goʻzalligi tufayli Rupa Nanda va Janapada Kalyani sifatida tanilgan. Keyinchalik u bhikxuni boʻldi va arhatga erishdi. Shuningdek, Budda uni janadagi eng zoʻr shogirdlar orasida birinchi oʻringa qoʻygan[12].

Nanda[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nanda Buddaning oʻgay ukasi edi; qirol Suddhodana va Maha Prajapati Gautamining oʻgʻli. Nanda sabr qildi va Arahant boʻldi[13].

Ananda[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ananda Buddaning asosiy xizmatchisi va uning oʻnta asosiy shogirdlaridan biri edi[14]. Buddaning koʻplab shogirdlari orasida Ananda eng yaxshi xotiraga egaligi bilan ajralib turardi[15]. Ilk buddist Sutta-Pitaka Birinchi Buddistlar Kengashi davrida Buddaning taʼlimotlarini esga olishi bilan bogʻliq[16]. Shu sababli, u Dhamma bilan birga „Dhamma xazinasi“ sifatida tanilgan[17]. Ilk buddist matnlarida Ananda Buddaning birinchi amakivachchasi hisoblanadi[16]. Matnlar Anandaning dastlabki hayotiga oid koʻp narsalarga mos kelmasa-da, ular Ananda rohib etib tayinlangani va Puṇna Mantāniputta degan fikrga qoʻshiladi. Ananda Buddaning xizmatchisiga boʻlgan, Budda uni bu ishga tanlagan[18]. Ananda oʻz vazifalarini katta fidoyilik va ehtiyotkorlik bilan bajaradi va Budda va oddiy odamlar, shuningdek, Sangha (monastir jamoasi) oʻrtasida vositachi sifatida ishlaydi[10]. U umrining oxirigacha Buddaga hamroh boʻlib, nafaqat yordamchi, balki kotib vazifasini ham bajaradi[19].

Devadatta[tahrir | manbasini tahrirlash]

Devadatta Buddaning ona tomondan birinchi amakivachchasi (yoki baʼzi maʼlumotlarda otaning birinchi amakivachchasi) edi. Budda Kapilavastudagi Shakyalarga vaʼz qilganida, u akalari, doʻstlari va ularning sartaroshi Upali bilan birga sangaga tayinlangan.

Bir muncha vaqt Devadatta sangha orasida juda hurmatga sazovor edi. Shariputra Rajagahada Devadattani maqtab kuylagani aytiladi. Bir muncha vaqt oʻtgach, Devadatta siddhisni rivojlantirdi va uning niyati buzilganligi aytiladi. Ushbu siddhislarni qoʻlga kiritgandan soʻng, Devadatta Buddani oʻldirishga bir necha bor urinib koʻrdi, odatda Buddaning kuchiga rashk sabab boʻlgan. Xabar qilinishicha, u dumalatgan tosh Buddaning tanasini teshib oʻtgan va filni Buddaga hujum qilishga undagan.

Keyin Devadatta sanghani ikkiga boʻlishga harakat qildi, bir guruhni oʻzi, ikkinchisini Budda boshqardi. Biroq, bu urinish muvaffaqiyatsizlikka uchradi, chunki uning barcha imondoshlari Buddaning sangasiga qaytishdi.

Devadatta hayotining oxirida qilmishlaridan pushaymon boʻlgan. Xabarlarga koʻra, u Budda turgan monastirga undan kechirim soʻrash uchun borgan, ammo yomon karma natijasida uni yer yutib yuborgan.U kechirim soʻrashidan oldin Avici shahrida qayta tugʻilgan[20][21].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Rohini (Gautama Buddaning amakivachchasi va shogirdi)

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „The Life of Buddha: Part One: 1. King Suddhodana And Queen Maya“. Sacred-texts.com. Qaraldi: 2012-yil 26-may.
  2. ↑ Andrew Mossberg. „Who were the Buddhas?“. amidabuddha.org. 2012-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 26-may.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Meeks 2016.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Strong 1997.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Buswell & Lopez 2013.
  6. ↑ 6,0 6,1 Saddhasena 2003.
  7. ↑ Schumann 2004.
  8. ↑ Péri 1918.
  9. ↑ 9,0 9,1 Crosby 2013.
  10. ↑ 10,0 10,1 Malalasekera 1960.
  11. ↑ „Maha Prajapati Gautami“. 2008-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 27-mart.
  12. ↑ „SuttaCentral“ (en). SuttaCentral. Qaraldi: 2022-yil 8-aprel.
  13. ↑ „Nanda“. 2008-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 27-mart.
  14. ↑ Nishijima, Gudo Wafu. Shōbōgenzō : The True Dharma-Eye Treasury. Numata Center for Buddhist Translation and Research, 2008 — 32 n.119 bet. ISBN 978-1-886439-38-2. 2018-yil 23-sentyabrda qaraldi.  (Wayback Machine saytida 2017-08-02 sanasida arxivlangan)
  15. ↑ Mun-keat, Choong. The Fundamental Teachings of Early Buddhism: A Comparative Study Based on the Sūtrāṅga Portion of the Pāli Saṃyutta-Nikāya and the Chinese Saṃyuktāgama. Harrassowitz, 2000 — 142 bet. ISBN 3-447-04232-X. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Powers, John „Ānanda“,. A Concise Encyclopedia of Buddhism. Oneworld Publications, 2013. ISBN 978-1-78074-476-6. 
  17. ↑ Sarao, K. T. S. (2004). "Ananda". in Jestice, Phyllis G.. Holy People of the World: A Cross-cultural Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 49. ISBN 1-85109-649-3. https://books.google.com/books?id=aWXWtAEACAAJ. 
  18. ↑ Keown 2004.
  19. ↑ Findly, Ellison Banks. Dāna: Giving and Getting in Pāli Buddhism. Motilal Banarsidass Publishers, 2003 — 377 bet. ISBN 9788120819566. 
  20. ↑ „Devadatta“. Palikanon.com. 2014-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 26-may.
  21. ↑ „Devadatta“. 2008-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 27-mart. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Budda_oilasi&oldid=3118012" dan olindi