Bir hujayralilar
Bir hujayralilar — tanasi bitta hujayradan iborat organizmlar. Prokariotlar va eukariotlarga boʻlinadi. Bir hujayrali organizmlar bir-biri bilan chambarchas bog'liq emas. Ular orasida prokaryotlar ham, eukaryotlar ham bor. Bir hujayrali hujayralarga barcha arxeyalar, bakteriyalar va ko'pchilik protistlar, shuningdek ba'zi o'simliklar va qo'ziqorinlar kiradi. Ba'zida "bir hujayrali" atamasi noto'g'ri sinonim protistlar (lotincha: Protista) sifatida ishlatiladi.
Bir hujayrali organizmlar shakli va o'lchamlari bo'yicha farq qiladi, ular 0,3 mikrondan (ba'zi bakteriyalar, masalan, [mikoplazma]]) 20 sm gacha (ba'zi ksenofioforlar], masalan, "Syringammina fragilissima") farq qiladi. Ko'pgina bir hujayrali organizmlar inson ko'ziga ko'rinmaydi va ularni ko'rish uchun mikroskop kerak. Bir hujayrali hujayralar koloniyani (biologiya)|koloniyani] hosil qilishi mumkin.
Ular 1673 yilda Antoni van Levenguk tomonidan kashf etilgan.[1].
Yaralishi va evolyutsiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yerning birinchi tirik organizmlari evolyutsiya|bo'lgan deb hisoblanadi. Ulardan eng qadimiylari bakteriyalar va arxeylar hisoblanadi.
Prokaryotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Prokaryotlar asosan bir hujayrali, ba'zi siyanobakteriyalar va aktinomitsetlar bundan mustasno.
Prokariotlar (bakteriyalar, viruslar va koʻkyashil suv oʻtlari, yaʼni sianobakteriyalar)da yadrosi boʻlmaydi. Eukariotlar (bir hujayrali yashil va boshqa suv utlari, bir hujayrali hayvonlar) esa mitotik usulda boʻlinadigan hujayra yadrosiga ega. Bir hujayrali eukariotlar tuzilishi va organoidlar majmui jihatidan koʻp hujayrali organizmlarning hujayralariga oʻxshaydi. Lekin, fiziologik jihatdan bir butun organizm boʻlishi, yaʼni koʻp hujayrali organizmlar bajaradigan barcha funksiyalarga ega boʻlishi bilan farq qiladi. Bir hujayralilar orasida sodda tuzilgan (xlorellalar, amyobalar) bilan bir qatorda juda murakkab tuzilganlari (atsetabulyarilar, infuzoriyalar) ham bor. Koʻpchilik Bir hujayralilar koloniya hosil qiladi. Bir hujayralilar dan koʻp xujayrali organizmlar kelib chiqqan.
Eukaryotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Eukariotlar yoki yadro (lotincha: Eucaryota) hujayralari yadrolarni o'z ichiga olgan tirik organizmlarning domeni (Shohligi). Eukaryotlar orasida bir hujayrali tuzilish protozoa, bir qator zamburug'lar, ba'zilari yoʻsinlar.
Hayvonlar, o'simliklar, qo'ziqorinlar, shuningdek, protistlar] deb nomlangan organizmlar guruhlari hammasi eukaryotik organizmlardir. Ular bir hujayrali va ko'p hujayrali bo'lishi mumkin, ammo ularning barchasi hujayra tuzilishining umumiy rejasiga ega. Bunday o'xshash bo'lmagan organizmlarning barchasi umumiy kelib chiqishga ega deb hisoblanadi, shuning uchun yadro guruhi eng yuqori darajadagi Monofiliya (monofiliya) takson sifatida ko'rib chiqiladi. Eng keng tarqalgan gipotezalarga ko'ra, eukaryotlar 1,5—2 milliard yil oldin paydo bo'lgan. Eukaryotlar evolyutsiyasida muhim rol o'ynadi simbioz — eukaryotik hujayra o'rtasidagi simbioz, aftidan allaqachon yadroga ega bo'lgan va fagotsitoz ga qodir va bu hujayra tomonidan yutilgan bakteriyalar-prekursorlar mitoxondriya va plastidalar.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin. Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |
- ↑ Bes qozonxonalar va yer ijarasi. A. M. Proxorov. "Leyvenxuk Antonida."Bu birodar-2-chi, ta'mirchi. tugamadi., S. yashagan. Bu so'z "Norty"ning ildizidir. Sankt-Peterburgga sayohat qildi, 2002 yil. 721-bet. ISBN 5-85270-160-2, ISBN 5-7711-0004-8.