Bangsamoro bo'yicha doiraviy bitim

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Turi Filippin hukumati va Moro Islom ozodlik fronti o'rtasida Moro mojarosini hal qilishga qaratilgan bir qator tinchlik bitimlarining bir qismi
Imzolangan sanasi 2012-yil 5-oktabr
Imzolangan joyi Malacanan Saroyi, Manila, Filippin
Muhrlangan 2012-yil 5-oktabr
Imzolangan Filippin Marvik Leonen
Mohagher Iqbal
Malayziya Ab Ghafar Mohamed
Tomonlar Filippin Philippines
Moro islom ozodlik fronti
Tillari Arab
Ingliz
Filippin

Bangsamoro boʻyicha doiraviy bitim — 2012-yil 15-oktabrda Filippinning Manila shahridagi Malacañan saroyida imzolangan dastlabki tinchlik shartnomasi. Kelishuv sobiq prezident Benigno Akino III tomonidan „Muvaffaqiyatsiz tajriba“ deb taʼriflangan Musulmon Mindanaodagi (ARMM) avtonom okrugi oʻrniga Bangsamoro nomli avtonom siyosiy tuzilmani yaratishni talab qiladi[1].

Kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

  Moro Islom ozodlik fronti va Filippin 2-6 oktabr kunlari Malayziyaning Kuala-Lumpur shahrida tinchlik muzokaralarini o‘tkazdi. 7-oktabr kuni Prezident Akino ikki partiya Musulmon Mindanao (ARMM) avtonom viloyati o‘rnini bosuvchi Bangsamoro nomli avtonom siyosiy tuzilmani yaratishni nazarda tutuvchi dastlabki tinchlik bitimini imzolashga kelishib olganini eʼlon qildi. U ARMMni saylovlardagi firibgarlik, siyosiy homiylik, qashshoqlik, urush va jangovarlik kabi muammolarni hal etmaydigan „Muvaffaqiyatsiz tajriba“ sifatida tanqid qildi. Akinoning taʼkidlashicha, tarkibiy islohot zarur, Bangsamoro tashkil etilishi bilan milliy suverenitetni qoʻllab-quvvatlagan holda bu muammolarni hal qiladi. Ikki tomon oʻrtasida toʻqqiz yil davom etgan 32 ta tinchlik muzokaralaridan soʻng kelishuvga erishildi[1][2].

Imzolanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Filippin hukumatining bosh muzokarachisi Marvik Leonen va uning Moro islomiy ozodlik fronti hamkasbi Moxager Iqbol 2012-yil 15-oktabrda Filippinning Manila shahridagi Malacañan saroyining Rizal marosim zalida shartnoma imzoladilar. Shartnoma taxminan 15:00 Filippin vaqti boʻyicha muhrlangan. Shartnomani imzolashda Malayziya yordamchisi Ab Ghafar Mohamed, Prezident Aquino, Malayziya Bosh vaziri Najib Razak, MILF raisi Al Haj Murod Ibrohim va Islom hamkorlik tashkiloti Bosh kotibi Ekmeleddin İhsanogʻlu ishtirok etdi[3].

Xalqaro aloqa guruhi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Janubiy Filippin tinchlik jarayoni boʻyicha xalqaro aloqa guruhi[4] tomonlarga muhim kelishuvlar, Asosiy kelishuv va ikki yildan soʻng Bangsamoro boʻyicha keng qamrovli kelishuvga erishishga yordam berish uchun ishladi va oʻn yillik mojarolarga chek qoʻydi.

Xalqaro aloqa guruhi (ICG) 2009-yil dekabr oyida[5] ikki tomon va Malayziya fasilitatoriga muzokaralarda maslahat berish va yordam berish uchun tashkil etilgan[6]. Bu diplomatlar va nodavlat tashkilotlarning aralashmasi edi. Toʻrtta davlat: Yaponiya, Buyuk Britaniya, Turkiya va Saudiya Arabistoni hamda toʻrtta xalqaro NNT: Gumanitar muloqot markazi, Muhammadiyah, Osiyo jamgʻarmasi va yarashuv resurslari tashkilotlari unga aʼzo boʻldi.

Xalqaro reaksiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1. Avstraliya Avstraliya — Avstraliya tashqi ishlar vaziri Bob Karr ushbu rivojlanishni olqishladi va Filippin hukumatining kelishuv haqidagi eʼloni „Mindanaodagi 28 yillik mojaro nihoyasiga yetishi mumkinligiga umid uygʻotadi“, dedi. U, ayniqsa, Prezident Benigno Aquino III ning rahbarligini tan oldi, uni „tinchlik tarafdori“ deb taʼrifladi."[7]

2. Yevropa IttifoqiYevropa Ittifoqi — Yevropa Ittifoqi oliy vakili Ketrin Eshton o‘z bayonotida Filippin hukumati va Moro Islom ozodlik jabhasini tinchlik kelishuvining muvaffaqiyatli yakunlangani bilan tabrikladi. Eshtonning aytishicha, YeI ham tinchlik muzokaralaridagi Malayziya yordamchisi Tengku Datuk Ab G‘afar Tengku Muhammad, shuningdek, Xalqaro aloqa guruhi aʼzolarining hissalarini tan oladi. Yevropa Ittifoqi tashqi ishlar boshligʻi, shuningdek, „Yevropa Ittifoqi, Xalqaro Monitoring Guruhi aʼzosi va 1990-yildan beri Mindanaoda qashshoqlikni yumshatish boʻyicha asosiy rivojlanish hamkori sifatida, har tomonlama yordam berishda davom etadi“ dedi[8].

3. Indoneziya — Indoneziya Tashqi ishlar vazirligi Indoneziya rivojlanishini „iliqlik bilan olqishlaydi“ va ushbu kelishuvni, shuningdek, Filippin hukumati va Moro milliy ozodlik fronti oʻrtasida 1996-yilda imzolangan avvalgi tinchlik bitimini „qatʼiy sadoqat“ning aksi sifatida taʼrifladi. Filippin hukumati Janubiy Filippinda keng qamrovli tinchlik oʻrnatish uchun "Indoneziya „qoʻllab-quvvatlash va yordam berishga, shu jumladan tajriba almashishga tayyor“ ekanligini qoʻshimcha qildi. Indoneziya avvalroq 2005-yilda Aceh mintaqasida oʻzining oʻnlab yillar davom etgan boʻlinishchi GAM guruhi bilan xuddi shunday tinchlik shartnomasini imzolagan edi[9].

4. Yaponiya — Yaponiya Tashqi ishlar vazirligi, Yaponiya Mindanaoda tinchlik jarayonini amalga oshirish yoʻlidagi birinchi qadam sifatida taʼriflagan doiraviy bitimni „chindillik bilan olqishlaydi“. Yaponiya, shuningdek, Filippin va MILFga, shuningdek, Malayziyaga yordam beruvchi roli uchun hurmat koʻrsatadi. Vazirlik, shuningdek, Yaponiya kelishuvning barqaror amalga oshirilishiga umid qilishini va yakuniy kelishuvga erishish uchun koʻproq qiyinchiliklarni yengish kerakligini kutishini qoʻshimcha qildi. Nihoyat, Yaponiya Mindanao tinchlik jarayonini har tomonlama qoʻllab-quvvatlashda davom etmoqda[10].

5. Islom hamkorlik tashkiloti — IHT Filippin hukumati va Moro Islom ozodlik fronti (MILF) oʻrtasida imzolangan dastlabki tinchlik bitimini olqishladi. IHT shuningdek, 1976-yildagi Tripoli kelishuvi va Filippin Moro milliy ozodlik fronti (MNLF) bilan imzolagan 1996-yildagi Yakuniy tinchlik bitimini toʻliq amalga oshirishga chaqiradi[11].

6. Tailand — Shartnoma Tailand tomonidan oʻzining janubiy musulmon isyonini hal qilishda yordam berish uchun mumkin boʻlgan asos sifatida qabul qilinadi[12].

7. Turkiya — Turkiya Tashqi ishlar vazirligi „Tomonlarni ushbu muhim kelishuvga yoʻl ochgan muloqot jarayonida koʻrsatgan konstruktiv munosabati bilan tabriklaydi“. Shuningdek, „Turkiya mojarolarning oldini olish va hal qilish uchun vositachilikning muhimligiga ishonadi va Mindanao tinchlik jarayonining keyingi bosqichlarini ham qoʻllab-quvvatlashga tayyor“ deb taʼkidlangan. Turkiya tinchlik muzokaralarida xalqaro aloqa guruhining aʼzosi hisoblanadi[13].

8. Birlashgan Qirollik — Buyuk Britaniya tashqi ishlar vaziri Uilyam Xeyg Birlashgan Qirollik „Tomonlarning majburiyatlari va qarashlarining dalili“ deb atagan doiraviy kelishuvni chin dildan olqishlashini aytdi. Shuningdek, „Kelishuvning 2016-yilgacha toʻliq amalga oshirilishi tinchlik, xavfsizlik va taraqqiyotga olib kelishi mumkin, bu nafaqat Mindanao, balki butun Filippin uchun yaxshi boʻladi“. Kotib, shuningdek, oʻz hukumatining tinchlik jarayoni boʻyicha Xalqaro aloqa guruhi aʼzosi sifatidagi majburiyatini yana bir bor taʼkidladi va Buyuk Britaniya „Agar bunday rol tomonlar uchun qimmatli boʻlsa, qoʻshimcha yordam berishga tayyorligini“ aytdi[14].

9. Qoʻshma Shtatlar Amerika Qoʻshma Shtatlari — AQSh Davlat kotibi Xillari Klinton „Qoʻshma Shtatlar Filippin hukumati va Moro Islom ozodlik fronti oʻrtasidagi ramka bitimi eʼlon qilinishini olqishlaydi“ va bu kelishuv „Barcha davlatlarning majburiyatlaridan dalolatdir“ dedi. Filippin janubdagi mojaroni tinch yoʻl bilan hal qilish tarafdori". Kotib, shuningdek, keyingi qadam kelishuvni toʻliq amalga oshirish va „Barcha tomonlarni tinchlik, farovonlik va barcha Filippin xalqi uchun keng imkoniyatlar yaratish uchun birgalikda ishlashga undash“ ekanini qoʻshimcha qildi[15].

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 „Govt, MILF agree to create 'Bangsamoro' to replace ARMM“. GMA News (2012-yil 7-oktyabr). Qaraldi: 2012-yil 26-oktyabr.
  2. ↑ „2012 Framework Agreement on the Bangsamoro political region“. President.gov.ph. 2012-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 26-oktyabr.
  3. ↑ „Gov't, MILF seal preliminary peace pact“. Philippine Daily Inquirer (2012-yil 15-oktyabr). Qaraldi: 2012-yil 26-oktyabr.
  4. ↑ Briefing: International Contact Group for the Southern Philippines Peace Process. Democratic Progress Institute, 2014. ISBN 978-1-905592-98-2. 
  5. ↑ „GRP, MILF sign pact to form international contact group“. GMA News (2009-yil 16-sentyabr). Qaraldi: 2015-yil 5-noyabr.
  6. ↑ „International Contact Group on Mindanao“. Conciliation Resources. Qaraldi: 2015-yil 5-noyabr.
  7. ↑ Australian Government Department of Foreign Affairs and Trade. „Philippines framework peace agreement welcomed, media release, 7 October 2012, Australian Minister for Foreign Affairs“. Foreignminister.gov.au (2012-yil 7-oktyabr). Qaraldi: 2012-yil 26-oktyabr.
  8. ↑ „Document regarding the Philippine government and the Moro Islamic Liberation Front on the framework peace agreement“. Consilium.europa.eu. Qaraldi: 2012-yil 26-oktyabr.
  9. ↑ „Ministry of Foreign Affairs – RI Welcomes the Agreement between the Government of the Philippines and MILF“. Kemlu.go.id. 2012-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 26-oktyabr.
  10. ↑ „The Framework Agreement concerning the Mindanao Peace Process“. MOFA. Qaraldi: 2012-yil 26-oktyabr.
  11. ↑ „Archived copy“. 2013-yil 23-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 28-iyul.
  12. ↑ Thailand’s southern insurgency: School killings
  13. ↑ „No: 233, 10 October 2012, Press Release Regarding the Peace Talks Between the Government of the Philippines and the Moro Islamic Liberation Front / Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs“. Mfa.gov.tr. Qaraldi: 2012-yil 26-oktyabr.
  14. ↑ „Foreign Secretary comments on peace agreement for Mindanao“. Fco.gov.uk. Qaraldi: 2012-yil 26-oktyabr.
  15. ↑ „Finalization of the Philippines – Moro Islamic Liberation Front Framework Agreement“. State.gov (2012-yil 7-oktyabr). 2012-yil 9-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 26-oktyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bangsamoro_bo%27yicha_doiraviy_bitim&oldid=2708294" dan olindi