Baba
Baba[1] (paska[2]; polyakcha: baba, babka wielkanocna, paska) — xamirturushli xamirdan pishirilgan mos shakldagi (baland va yumshoq) anʼanaviy polyak va g‘arbiy rus shirin Pasxa pishirig‘i, ko‘pincha mayiz va vanil qo‘shiladi. Babaning yuqori qismiga shakar kukuni sepiladi yoki shokoladli glazur bilan qoplanadi.
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mahsulot G‘arbiy Rossiya (Polotchina, Novgorodchina, Pskovshina, Smolenshina), shuningdek, Polsha va Germaniya uchun xos bo‘lgan. XIX asrning o‘rtalaridan boshlab Rossiyada u kundalik hayotdan deyarli yo‘qoldi[3]. Yaxshi uy bekasi baʼzan babalarni shunchalik baland qilib pishiradiki, uni pechni buzmasdan pechdan chiqarishning iloji bo‘lmaydi deb ishonishgan: „Baba chiqadi — pech sinadi“[4].
Rech Pospolitada „babalar“ anʼanaviy ravishda Pasxa[5] dasturxoniga tortilgan. „Baba“ yoki „babka“ rus kulichlarining muqobili, odatda, bu — bug‘doy unidan tayyorlangan kichik yog‘li pasxa noni[6]. Baba muqaddas shanba kuni pishiriladi[2]. Qadimgi Polshada Pasxa babalarini tayyorlash tantanali jarayon bo‘lgan. Uni pishirish bilan faqat ayollar shug‘ullangan, o‘sha kuni erkaklar oshxonaga kiritilmagan. Rang va xushbo‘y hid berish uchun xamirturushli xamirdan qilingan babalarga aroqda eritilgan zaʼfaron, maydalangan bodom, mayiz, vanil qo‘shilgan. Xamir zig‘ir mato bilan qoplangan maxsus qolıplarda oshgan. Oshxonada bo‘lmasligini qatʼiy nazorat qilishgan, chunki sovuq taʼsiridan babalar qattiq bo‘lib chiqqan (ichida teshiklari bo‘lmagan zich, nam qatlamli) olingan. Pishirish paytida o‘tirib qolgan yoki juda qizarib ketgan baba uy bekasining katta omadsizligi deb hisoblangan. Tayyor mahsulotlar ezilib qolmasligi uchun par to‘shakda sovutilgan, bunda faqat pichirlab gapirish kerak, shovqin babani buzadi deb ishonishgan. Pasxa babalari saxiylik bilan glazur bilan bezatilgan. „Par“ va „muslin“ babalar ayniqsa yumshoq xamir bilan mashhur bo‘lgan. „Muslin“ baba xamiriga ko‘p miqdorda tuxum sarig‘i solinadi va u jami kamida bir soat davomida ko‘pirtiriladi. „Par“ babani tayyorlash unchalik qiyin emas va unchalik qimmat emas, ammo u ham ajoyib taʼmga ega. Derechin shahridagi knyaz Sapegining Pasxa stoliga (Vladislav IV boshqaruvi davrida) bir marta, boshqa narsalar qatori, bir vaqtning o‘zida 365 baba tortilgan — yildagi kunlar soniga koʻra. Guvoh babalarni bezatgan „mohir naqshli bezak va yozuvlar“ ni qayd etgan. Mehmonlarning baʼzilari, uning so‘zlariga ko‘ra, ularni „faqat oʻqidilar, lekin yemadilar“[7].
XVIII asrning o‘rtalaridan boshlab alkogolga botirilgan baba keng tarqaldi. Qirol Stanislav Leshshinskiy saroyida shu maqsadda madera ishlatilgan[8].
Farazlarga ko‘ra, birinchi babalar xurmachalarda yoki qozonlarda pishirilgan[manba ko‘rsatilmagan 1100 kun], shuning uchun babani pishirish shakli odatda yumaloq, chuqur, qovurg‘a yuzali va yaxshi pishishi uchun o‘rtasi teshikli.
Baʼzan babka velkanotsna nemislarning gugelhupf (nemischa: Gugelhupf) taomining sinonimi hisoblanadi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ «3. БАБА, -ы; ж. Кулич, выпекаемый в высокой цилиндрической форме. ◊ Ромовая баба. Род кекса цилиндрической формы, пропитанный ромом или вином.» — Баба// Большой толковый словарь русского языка / под ред. С. А. Кузнецова. — СПб.: Норинт, 1998.
- ↑ 2,0 2,1 Mardosa Y. Simvoli v stanovlenii identichnosti polyakov yugo-vostochnoy Litvi v konse XX — nachale XXI veka[sayt ishlamaydi] // Vіsnik Odeskogo natsіonalnogo unіversitetu. Psixologіya. — 2012. — T. 17, Vip. 8. — S. 218—227 — S. 223
- ↑ В. В. Похлёбкин 2015.
- ↑ Даль & 1880—1882.
- ↑ Рынкевич К. А., Лагутѐнок Л. К. Образ жизни шляхты Речи Посполитой XVI—XVIII веков. с. 42
- ↑ Агапкина 2012.
- ↑ Лемнис М., Витри Г.. В старопольской кухне и за польским столом. Интерпресс — 199—200, 204—205 bet. ISBN 83-223-2526-6.
- ↑ Kulinarnaya ensiklopediya. Tom 32. R-S (Rolmops — Sandey). Romovaya baba. 2017
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Poxlyobkin V. V. Baba. Babka // Kulinarniy slovar. — M.: Izdatelstvo „E“, 2015. — S. 22—24. — 456 s. — 4000 ekz. — ISBN 978-5-699-75127-3.
- Baba // Tolkoviy slovar jivogo velikorusskogo yazika : v 4 t. / avt.-sost. V. I. Dal. — 2-e izd. — SPb. : Tipografiya M. O. Volfa, 1880—1882. — T. 1.
- Шинкарёва Н., Бондаренко Н. „Баба (бабка)“,. Кулинарная энциклопедия. В 40 томах. М.: Издательский дом «Комсомольская правда», 2015. ISBN 978-5-4470-0021-9.
- Xleb pasxalniy / T. A. Agapkina // Slavyanskie drevnosti: Etnolingvisticheskiy slovar : v 5 t. / pod obщ. red. N. I. Tolstogo; Institut slavyanovedeniya RAN. — M. : Mejd. otnosheniya, 2012. — T. 5: S (Skazka) — Ya (Yaщeritsa). — S. 421-424. — ISBN 978-5-7133-1380-7.