Azat Umumxalq sotsial-demokratik partiya
Azat Umumxalq sotsial-demokratik partiya qozoqcha: Жалпыұлттық социал-демократиялық партия | |
|---|---|
| Yetakchi | Asxat Raximjanov |
| Asoschisi | Jarmaxan Tuyaqbay |
| Tashkil etilgan | 10-sentyabr, 2006-yil |
| Shtab kvartiralari | 010000, Ostona shahri, T. Shevchenko koʻchasi 10/1, 3-uy |
| Gazetasi | "Sotsial-demokrat" gazetasi, „DAT — jamoat pozitsiyasi“ gazetasi |
| Aʼzolari soni | 140 000 kishi |
| Ideologiyasi | Ijtimoiy demokratiya, respublikachilik, Parlamentarizm |
| Xalqaro mansublik | Sotsialistik Internasional (2016-yildan boshlab) |
| Shiori | "Erkinlik, adolat, hamkorlik!" |
| Vebsayt | https://osdp.kz/kz/ |
Umumxalq sotsial-demokratik partiya (USDP)[1] — Qozogʻistondagi sotsial-demokratik siyosiy partiya. Taʼsischisi — Jarmaxan Tuyaqbay va hozirgi raisi — Asxat Rahimjonov.[2] Partiya 2006-yil 10-sentabrda tashkil etilgan va 2007-yil 25-yanvarda roʻyxatga olingan. Aʼzolar soni 140 000 kishi.
Barcha viloyatlarda, Ostona va Olmaota shaharlarida partiyaning boʻlimlari bor. Umumxalq sotsial-demokratik partiya oʻzining oldiga demokratik, huquqiy, ijtimoiy davlat, innovatsiyon iqtisodiyot qurish, yangi gumanitar siyosatni amalga oshirish vazifalarini qoʻyadi. Partiya jahon sotsial-demokratik harakati qadriyatlarini, Erkinlik, Adolat va Hamkorlik tamoyillarini Qozogʻiston hayotga tatbiq etish borasida izchil ish olib bormoqda. 2007-yili parlament saylovlarida partiya 4,54 foiz ovoz olib, parlamentga kirmagan.
2009-yili 24-oktabr „Azat“ QDP va JSDP Birlashtiruvchi qurultoyda „Azat“ Umumxalq sotsial-demokratik partiyaga birlashdi. Yangilangan Nizom tufayli partiyani boshqarish ikki nafar hamraisga topshirildi. Qurultoy delegatlarining yakdil ovozi bilan Jarmaxon Tuyoqboy va Bolat Abilov saylandi. Amirjan Qosanov partiya Bosh kotibi etib saylandi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yaratish va roʻyxatdan oʻtkazish[tahrir | manbasini tahrirlash]
2006-yili 7-avgustda „Adolatli Qozogʻiston uchun“ (AQU) harakatining negizida „Umumxalq sotsial-demokratik partiya“ (USDP) tuzish boʻyicha fuqarolarning tashabbus guruhining yigʻilishi boʻlib oʻtdi. Tashkiliy qoʻmitaga SKI raisi Jarmaxon Tuyakbay rahbarlik qildi. Hududiy tashkiliy qoʻmitalarga DSKning hududiy boshqarmalari rahbarlari rahbarlik qildilar.
2006-yilning 10-sentabrda Olmaotadagi Respublika saroyida partiyaning qurultoyi syezdi oʻtib, unda mamlakatimizning barcha viloyatlaridan 2500 dan ortiq delegatlar, shuningdek, doʻstona partiyalar va tashkilotlarning vakillari qatnashdi. Partiya raisi boʻlib Jarmaxan Tuyaqbay saylandi.[3][4] 23-oktabrda USDP siyosiy kengashi Qozogʻiston Respublikasi Adliya vazirligining Roʻyxatga olish xizmati qoʻmitasiga partiyaning taʼsis hujjatlarini, jumladan 127 431 nafar partiya aʼzolari roʻyxatini taqdim etdi. 2007-yil 25-yanvarda partiya davlat roʻyxatidan oʻtkazildi.
Dastlabki yillar (2007—2009)[tahrir | manbasini tahrirlash]
2007-yili 3-fevralda Olmaotida USDPning ikkinchi qurultoyi oʻtib, unda 16 hududiy partiya boʻlimini qurish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi, Amirjan Qosanov USDP Siyosiy Kengashi yigʻilishida partiya raisi oʻrinbosari boʻlib saylandi.[5]
2007-yilning 23-mayida USDP va Qozogʻistonning „Nagʻiz Aq jol“ demokratik partiyasi parlament majlisi deputatlarining saylovida ishtirok etish uchun „Adolatli Qozogʻiston uchun“ saylov blokini qurish toʻgʻrisida qaror qabul qiladi. Saylov toʻgʻrisidagi yangi qonun qabul qilingandan keyin, unda saylov bloklari nazarda tutilmagan, „Nagʻiz Aq jol“ QDP USDP bilan birlashtirildi. 2007-yilgi majlis saylovlarida partiya 4,54 foiz ovoz oldi va parlamentga oʻtmadi. USDP saylov natijalarini tan olmadi.
2007-yili 9-oktabrda „Nagʻiz Aq jol“ partiyasi USDP tarkibidan chiqdi.
2008-yili 12-mayda USDP tashabbusi bilan parlamentga muqobil "Xalq Kengashi" deb nomlanadigan Ijtimoiy Parlament tashkil etildi, uning tarkibiga 30 dan ortiq siyosiy partiyalar va nodavlat notijorat tashkilotlari vakillari kirdi.
2008-yilning 29-iyuni bilan 2-iyuli oraligʻida uning raisi Jarmaxan Tuyaqbay boshchiligidagi SDP delegatsiyasi Afinada oʻtgan Sotsialistik Internasionalning XXIII syezida qatnashdi.[6]
2009-yilning 11-aprelida Qozogʻistonning demokratik muxolifatining forumi oʻtdi, unga USDP, Qozogʻiston Kommunistik partiyasi, Qozogʻiston „Azat“ demokratik partiyasi va roʻyxatdan oʻtmagan „Algʻa!“ partiyasi qatnashdi. Forumda ushbu partiyalarni birlashtirish zarurligi toʻgʻrisida qaror qabul qilindi va muxolifat partiyalarini birlashtirishga tayyorgarlik koʻrish boʻyicha tashkiliy qoʻmita tuzildi, uning tarkibiga Qozogʻiston Kommunistik partiyasi Markaziy Qoʻmitasining birinchi kotibi Serikbolsin Abdildin kirdi. „Azat“ demokratik partiyasi raisi Bolat Abilov, „Alga! Vladimir Kozlov NP Muvofiqlashtiruvchi qoʻmitasi raisi, Jarmaxon Tuyakbay esa ZSDP raisi boʻlgan.
„Azat“ QDP bilan birlashish[tahrir | manbasini tahrirlash]
2009-yilning 13-oktabrda USDP bilan Azat QDPning birlashishi toʻgʻrisida qoʻshma bayonot eʼlon qilindi, bu bayonot matniga koʻra, „demokratik harakatning yangi bosqichini koʻrsatadi“ va birlashgan partiya „birlik partiyasga“ toʻliq tenglikga aylanadi.[7] 24-oktabrda ikki partiyaning birlashtiruvchi qurultoyi boʻlib oʻtdi va ular “Azat" umumxalq sotsial-demokratik partiyasiga birlashdilar. Qurultoyda soʻzga chiqqan uchuvchi-kosmonavt Toʻqtar Aubakirov, „Svoboda slova“ („Soʻz erkinligi“) gazetasi bosh muharriri Guljan Yergalieva, ijtimoiy va siyosiy arbob Baltash Tursimboyev partiyaga qabul qilinganini maʼlum qildi. Birlashgan partiya hamraisi etib Jarmaxon Tuyakboy va Bolat Abilov, partiya bosh kotibi etib Amirjan Qosanov saylandi.
2012-yilgi parlament saylovlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
2011-yili 26-noyabrda Olmaotida oʻtgan navbatdan tashqari IX qurultoyida partiya 2012-yili oʻtadigan Qozogʻiston parlamenti Majilisiga saylovda ishtirok etishga toʻgʻrisida qaror qabul qildi. Biroq qurultoy oʻtadigan vaqtgacha birlashgan partiya Adliya vazirligida roʻyxatdan hali oʻtmaganlikdan, muxolifat "Milliy sotsial-demokratik partiya" degan nom bilan saylovga qatnashishga qaror qildi.[8] Qurultoyda partiya roʻyxati tasdiqlandi, jumladan, partiya yetakchilari Jarmaxan Tuyaqbay, Bolat Abilov, Amirjan Qosanov, taniqli jurnalistlar va jamoat arboblari Serikbay Aliboyev, Yermurat Bapi, Guljan Yergalieva, Marjan Aspandiyarova, Rispek Sarsenbayuli, iqtisodchilar Orazali Sabden, Valentin Malalkin, Pyotr Svoik, huquqshunos Mustaxim Toleev, Sovet Ittifoqi Qahramoni, birinchi qozoq kosmonavti Toqtar Aubakirov va boshqa partiya vakillari boʻldi.
Partiya teng raisi Bolat Abilov qurultoyda xalqning 50 foizga yaqini ushbu saylovga qatnashgan yagona muxolifat partiyaga ovoz berishiga ishonchi komil ekanini aytdi. „16-yanvarda uchinchi oʻrinda ekanligimizni yoki magʻlub boʻlganimizni aytsa kelishmaymiz. Biz qozogʻistonliklarning yarimi bizga ovoz berishiga ishonamiz“.[9]
2012-yilning 16-yanvarda saylov natijasi eʼlon qilindi. USDP ovozning faqat 1,59 % olib, birorta oʻrin egallamadi. Bunga norozilik bildirgan partiya yetakchilari oʻz tarafdorlarini 17-yanvar kuni Olmaotadagi Respublika maydonidagi Mustaqillik monumentiga borishga chaqirdi.
250 ga yaqin kishini jamlagan miting 45 daqiqaga yaqin davom etdi. Aksiyaga hech kim xalaqit bergani yoʻq, biroq ikki kundan keyin aksiyani tashkilotchilariga jarima solindi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Partiyaniң resmi sayti“. 2022-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.
- ↑ Resmi sayti
- ↑ „Partiya resmi saytindagʻi partiya tarixi“. 2022-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.
- ↑ Internet-gazeta „Zone.kz“ Valeriy Surganov. Leviy sentr Jarmaxana Tuyakbaya. 29 mausim 2008
- ↑ "Zone.kz" internet-gazetasi Sostoyalsya vtoroy sʼezd OSDP 20 mausim 2008. 2007 jili Mұragʻattalgʻan
- ↑ TsentrAziya V Kazaxstane sozdan Obщestvenniy Parlament „Xaliq Keңesі“ (mұragʻattalgʻan) 2008 jil
- ↑ Lenta.ru. Dve oppozitsionnie partii Kazaxstana reshili obʼedinitsya 13 qaңtar 2010.
- ↑ Aubakirov, Tuyakbay, Abilov, Yergalieva, Svoik voshli v partiyniy spisok OSDPIA Novosti-Kazaxstan. 27 qarasha 2011. . 14 nauriz 2012.
- ↑ OSDP vidvinula sozdatelya Guljan.org i Toktara Aubakirova v kandidati v majilismeni tengrinews. 26.11.2011