AzTV

AzTV (toʻliq nomi — ozarbayjoncha: Azərbaycan Televiziyası) — Ozarbayjon telekanali. U Ozarbayjon poytaxti Boku shahridan efirga uzatiladi, bosh qarorgohi Mehdi Husayn koʻchasi, 1-uyda joylashgan. U mamlakatning asosiy telekanali sifatida nom qozongan. Yevropa radioeshittirish ittifoqi aʼzosi hisoblanadi.

Tarixi

Tuzilishi

1926-yilda Ozarbayjon SSR pochta va telegraf xalq komissarligi respublikada radio faoliyatini yoʻlga qoʻyish toʻgʻrisida qaror qabul qildi. 1933-yilda Ozarbayjon SSR Xalq Komissarlari Soveti huzuridagi Radioeshittirish va radioeshittirish qoʻmitasi tashkil etildi.

1957-yil oktyabr oyida televideniye Madaniyat vazirligi tasarrufidan chiqarildi, Radioaxborot boshqarmasi bilan birlashtirildi. 1970-yilda qoʻmita Televideniye va radio davlat qoʻmitasi deb nomlandi, 1978-yilda esa Respublika Vazirlar Kengashi tasarrufidan chiqarildi. 1991-yil 12-martda AzSSR Davlat televideniye va radioeshittirish kompaniyasi Az Davlat teleradiokompaniyasi etib qayta tashkil etildi. 2003-yil iyun oyida Naxichevan televideniyesi AzDTRK tarkibidan chiqarildi.

Boshlanish jarayonlari

1954-yilda shaharning eng baland joylaridan birida, Mehdi Husayn koʻchasida Boku telestudiyasi binosi qurilishi boshlandi. Ozarbayjon, Moskva va Leningrad quruvchilari tegishli televizion uskunalarni qurish va oʻrnatishda ishtirok etishdi va 1955-yil oxirida studiya foydalanishga topshirildi. 1956-yil 14-fevralda Ozarbayjon televideniyesi doimiy efirga chiqa boshladi. Birinchi toʻliq koʻrsatuv " Sevimli qoʻshiq " badiiy filmi bilan namoyishi boshlandi.

Boku telestudiyasi ikki soatlik dasturlar bilan ikki marta, keyinroq esa haftada uch marta efirga chiqdi. Televideniyeda kadrlar boʻlmaganda radio, gazeta va teatr xodimlari televideniyega taklif qilindi. Televizion dastur yigʻilishlar paytida televideniye xodimlari tomonidan yaratilgan boʻlib, kontsertlar, teatrlashtirilgan spektakllar, badiiy filmlar va gazetalardan yangiliklarni oʻqishdan iborat yangiliklardan iborat edi.

1957-yilda Ozarbayjon televideniyesi eshittirishlar hajmini 2 soat 20 daqiqagacha oshirdi va haftada 5 marta chiqa boshladi. 1962-yildan televidenie har kuni 7 soat, 1970-yillardan boshlab 10 soat, 1980-yillarda esa uzatish hajmini kuniga 18 soatga yetkazdi va tamoshabinlarga keng koʻrsatuvlar taqdim eta boshladi.

Telekoʻrsatuvlar va TV madaniyati

1956-yil may oyida tomoshabinlar birinchi marta zangori ekranlarda ozarbayjonlik diktorlarni koʻrishdi. Ular orasida Tamara Gezalova, Nizomiy Mammadov, Nailya Mehtibekova, Gultekin Jabbarli bor edi. Keyinchalik Ozarbayjonda tobora koʻproq professional boshlovchilarlar paydo boʻldi — Roza Tagiyeva, Rafiq Huseynov, Ofelya Sanani, Shargiya Huseynova, Natavan Hajiyeva, Sobir Aleskerov, Xijran Huseynov, Gulshan Akperova, Nargiz Jalilova, Tamilla Alekperova, Ulker Guliyeva va boshqa boshlovchilar efirga chiqa boshladilar.

Televideniyening ilk yillarida „Ozarbayjon kompozitorlari portretlari“, „Adabiyot va sanʼat“, „Ozarbayjon adabiyoti mumtozlari“, „Ajoyib sahna ustalari“, „Boku teatr va konsert zallarida“, „Xalq otryadi“ va boshqalar efirga uzatila boshlangan edi.

1958-yildan boshlab efirda jurnalistik koʻrsatuvlar salmogʻi ortdi. 1960-yillarning boshidan esa televideniening texnik taʼminoti yaxshilanishi munosabati bilan teledasturlarning xilma-xilligi oʻsa boshladi. 1960-yil aprel oyidan boshlab haftada 5 marta chiqadigan „Soʻnggi xabarlar“ yangiliklar efirga uzatildi. 1967-yildan boshlab tomoshabinlar oʻz ekranlarida „Kun ekrani“ deb nomlangan yangi yangiliklar dasturini koʻrishdi.

1960-yil 31-dekabrda televideniyeda „Siz bilan birga“ yangi yil dasturi namoyish etildi. Birinchi yangi yil dasturi ikki soat davomida toʻgʻridan-toʻgʻri efirga uzatildi, koʻrsatuvda suhbatlar, tabriklar, chiqishlar, mahalliy qoʻshiqchilarining qoʻshiqlari yangradi. Dastur gʻoya muallifi va bosh rejissyori Kerim Karimov, boshlovchisi esa aktyor Movsun Sanani boʻlgan.

1970-yillarning oxiriga kelib televizorda „Inson va qonun“, „Hajviy romanlar“, „Siz uchun, ota-onalar uchun“, „Maktab oʻquvchilari raqs saloni“, „Salomatlik“ kabi dasturlar paydo boʻldi. Ilmiy-ommabop dasturlarga tobora koʻproq eʼtibor qaratildi. 1988-yilga kelib Ozarbayjon televideniyesida 50 ga yaqin teledasturlar bor edi. Xalq orasida mashhur boʻlgan „Tong uchrashuvlari“, „Komediya olamiga sayohat“, „Toʻlqin“, „Tabiat ixlosmandlari“, „Fan va hayot“, „Mugʻomlar oqshomi“, „Dastonlar oqshomi“ shular jumlasidan hisoblanib tez orasda ozarbayjonliklar orasida ushbu koʻrsatuvlar mehr qozona boshladi.

„Tong uchrashuvlari“ koʻrsatuvi birinchi marta 1976-yil 4-aprelda efirga uzatilgan.

„Komediya olamiga sayohat“ telekoʻrsatuvi koʻplab yosh aktyorlar uchun maktabga aylandi, chunki ularning koʻpchiligi oʻzlarining ijodiy yoʻllarini aynan shu yerda boshlaganl hisoblanadilar.

„Volna“ axborot-koʻngilochar dasturi Ozarbayjon televideniyesining Yoshlar tahririyati tomonidan telejurnalist Ilgar Kasumov tomonidan „Vzglyad“ dasturining mahalliy analogi sifatida ishlab chiqilgan va birinchi marta 1987-yil 28-dekabrda efirga uzatilgan. Har juma kuni efirga uzatiladigan koʻrsatuv Ozarbayjon xalqining oʻtkir ijtimoiy va maishiy muammolariga bagʻishlangan, muhim savollarni koʻtargan; Ushbu koʻrsatuv 1991-yilda rahbariyat bilan ziddiyat tufayli yopildi.

1980-yillarda Ozarbayjon televideniyesida sport dasturlari tahririyati tashkil etildi. Shundan soʻng mahalliy televideniyeda yangi futbol sharhlovchilari maktabi paydo boʻldi, Chingiz Ismoilov, Oydin Aliyev, Akshin Kazimzodalar eng sara futbol sharxlovchilari edi. Bundan tashqari, sport tahririyati tomonidan „Shaxmat klubi“ va „Ertalabki gimnastika“ teledasturlari namoyishi tashkil etildi; ikkinchisida turli gimnastika guruhlari pianinochilar Gulara Aliyeva va Zaur Rzayev joʻrligida mashq bajarish uchun taklif qilindi.

Teleteatr

1956-yil iyul oyida efirda Narimon Narimanovning „Shamdan-bek“ (rejissyor Rauf Kazimovskiy) spektaklidan bir necha epizodlar namoyish etildi. Keyinroq tomoshabinlarga Maharram Aliyevning „Sen goʻzalsan“ spektakli, Sulaymon Soni Oxundovning „Lochin uyasi“ spektakli, Mehdi Husaynning „Tong“ romani kabi sahna koʻrinishlari taqdim etildi.

1960-yillarning oʻrtalarida Ozarbayjon televideniyesida Shelala teleteatri tashkil etildi. Teleteatrda Odil Iskenderov, Maharram Gashumov, Rauf Kazimovskiy, Agali Dadashev, Orif Babayev, Komil Rustambekov va boshqalar kabi isteʼdodli rejissorlar faoliyat yuritgan. 1970—1980-yillarda ularga Buniyat Mammadov, Ramiz Mirzoev, Tariel Veliyevlar ham qoʻshildi.

Televizion teatrning spektakllari tomashabin muhlislarga juda yoqib qoldi.

1993-yilda teleteatr madaniyatini rivojlantirish maqsadida Ramiz Hasanogʻli boshchiligida „Sabah“ ijodiy uyushmasi tuzilib, dastlabki yillarda ozarbayjon adabiyoti ijodidan koʻplab moslamalar yaratildi. Biroq, 2003-yilda ijodiy uyushma oʻz faoliyatini toxtatishga majbur bo;ldi.

Texnik jihozlar

1956-yilda televidenie oʻz ishini boshlaganida, dasturlarni translyatsiya qilish uchun teleminora yoʻq edi va shuning uchun televideniye ishchilari uzatuvchi sifatida 44 metrli neft qurilmasidan foydalanishga majbur boʻldi. 1957-yilda 180 metr balandlikdagi yangi teleminora foydalanishga topshirildi. 1957—1960-yillarda Boku telestudiyasining koʻrsatuvlarini faqat Boku va uning atrofida koʻrish mumkin edi. 1960-yilda Boku-Agstafa radiorele liniyasi ishga tushirildi, bu 1961-yilda Kirovobod, Shusha va Geokchayda kuchli televizion stansiyalarni qurishga imkon berdi. 1962-yilda Naxichevanda yangi stansiya ochildi, ammo 1963-yil 12-martda u Naxichevan telestudiyasiga aylantirilib, ASSR aholisiga mahalliy eshittirishlarni tomosha qilish imkonini berdi. 1964-yil 31-yanvarda Ozarbayjon aholisi birinchi marta Moskvadan eshittirishlarni koʻrish imkoniyatiga ega boʻldi. 1970-yilga kelib, Pushkino va Jalilabodda RTS qurildi, bu Ozarbayjonning janubi-sharqiy viloyatlari aholisiga Boku va Moskvadan ham uzatishni olish imkonini berdi.

1956-yil 2-sentyabrgacha Ozarbayjon televideniyesida 100 tagacha badiiy film mavjud edi. Bokuliklar televideniye orqali „Sovet Ozarbayjoni“, „Fan va texnika“, „Xorijiy xronika“ va boshqa kinojurnallarni ham tomosha qilishlari mumkin edi. Televideniye 2 ta xonadan iborat edi. Birinchisi filmlar namoyish qilish uchun, ikkinchisi esa diktorlar va musiqachilarning chiqishlari uchun tashkil etilgan. Studiyada atigi uchta kamera bor edi, ulardan biri diktor yoki maʼruzachi uchun, qolgan ikkitasi kino uchun moʻljallangan edi. 1957-yil 9-iyun kuni Respublika stadionida ilk bor futbol oʻyini televideniyeda namoyish etildi. 1957-yilning iyulidan boshlab Boku filarmoniyasi, opera va balet teatri, drama teatridan eshittirishlar olib borildi. 1965-yilda Ozarbayjon televideniyesida KMZI-4 video qayd etish uskunasining paydo boʻlishi dasturlarni yozuvlarda koʻrsatish imkonini berdi, 1970-yilda esa yangiliklar dasturlari uchun 16 mm.li kinokamerada reportajlar yozila boshlandi. 1971-yilda KADR-2 videoregistratorining xarid qilinishi dasturlarni translyatsiyadan oldin tahrirlash imkonini berdi. 1972-yilda rangli teledasturlarni efirga chiqarishga birinchi urinish amalga oshirildi, 1973-yildan esa rangli dasturlar muntazam efirga uzatila boshlandi. 1970-yillarning oʻrtalaridan boshlab respublika televideniyesida KADR-ZR videotizimi, 1980-yillarning boshidan esa zamonaviy videotexnika vositalari qoʻllanila boshlandi. 1985-yilda Ozarbayjon televideniyesi texnik jihozlanishi va dasturlar soni boʻyicha SSSRda 4-oʻrinni egalladi (I, II va Ukraina KT dasturlaridan keyin).

1986-yilga kelib rettranslyatsiyalar soni 100 dan oshdi, yangi „Oktyabr“ studiyasi ochildi.

1988-yilga kelib Ozarbayjon SSR aholisining 98,8% Ozarbayjon televideniyesi dasturlarini tomosha qilish imkoniyatiga ega boʻldi.

1988—1996-yillarda

Qorabogʻ mojarosi boshlanishi bilan Ozarbayjon televideniyesi axborot siyosatini qura olmadi. „Togʻli Qorabogʻ avtonom viloyatidagi hozirgi vaziyat“ haqidagi kichik eslatma Stepanakertdagi davomli mitinglardan atigi 10 kun oʻtgach Ozarbaayjon televideniyesi orqali Ozarbayjon aholisga namoish etildi.

Keyinchalik, Ozarbayjon televideniyesi, CPA Markaziy Qoʻmitasining irodasiga qarshi, Lenin maydonida nutqlarni eshittirishni boshladi, ammo tez orada toʻxtatildi. 1990-yil 19-yanvarda favqulodda vaziyat joriy etilganligi va qoʻshinlarning Bokuga kiritilishi haqidagi xabar televizorda koʻrsatilishi kerak edi, ammo oʻsha kuni soat 19:26 da Ozarbayjon televideniesining quvvat bloki portladi. AzTV televideniye markazi quvvatsizlandi va aholi boʻlajak voqealar haqida xabardor qilinmadi. Respublika televideniyesi eshittirishini faqat 28-yanvarda tiklandi va u diktor Rafiq Huseynovning respublika poytaxtida sodir boʻlgan voqealar natijasida 138 nafar tinch aholi vakilining halok boʻlgani haqidagi xabari bilan oʻz eshittirishlarini qaytadan boshlab berdi.

1991-yil sentyabrgacha, eshittirish qattiq senzuraga duchor boʻldi va teledastur avvalroq Moskvadan kelgan harbiy senzura bilan kelishilgan edi.

1991-yil 20-noyabrda AzTV jurnalisti Ali Mustafoyev, operator Faxriddin Shahbazov va yorituvchi Orif Huseynzoda Martuniy tumanidagi Qorakend qishlogʻi yaqinida Mi-8 vertolyoti urib tushirilishi oqibatida halok boʻldi.

Mamlakatdagi ijtimoiy-siyosiy vaziyatning murakkablashishi bilan oʻzgarishlar mamlakatdagi yagona telekanalga sezilarli taʼsir koʻrsatdi. „Kun ekrani“ axborot dasturi yopildi, uning oʻrniga „24 soat“ telekoʻrsatuvi, jurnalist Chingiz Mustafoyev bilan „215 KL taqdim etadi“ telekoʻrsatuvi paydo boʻldi. Mamlakatda hokimiyatning keskin oʻzgarishi munosabati bilan televidenieda kadrlar almashinuvi boshlandi — 1992-yilning 5 oyida AzDTRKning 4 ta rahbari almashtirildi.

AzTV 1993—1995-yillarda axborot bilan taʼminlashda muhim rol oʻynadi. Suret Huseynov qoʻzgʻoloni, Lankaron voqealari paytida Haydar Aliyev televideniye orqali xalqni „adolatni tiklashga“ chaqirdi. Oliy Kengash sessiyalari muntazam ravishda efirga uzatilardi.

Yangi oʻzgarishlar

1996-yil 7-iyunda Boku teleminorasi foydalanishga topshirildi. Xuddi shu yili kanal chastotasida AzDTRK ning ikkinchi dasturi (AzTV 2) ishga tushirildi, uning dasturlari 18:00 dan 00:00 gacha efirga uzatildi.

2004-yil fevral oyidan boshlab Boku teleminorasida „TV-Up-link“ raqamli stantsiyasining oʻrnatilishi tufayli Yevrosiyo aholisi (Hotbird, Astra 5B va Azerspace-1) AzTV ni tomosha qilishlari mumkin boʻldi.

Dmitriy Medvedevning Ozarbayjon televideniyesiga bergan intervyusi

2005-yil yanvar oyidan boshlab telekanal kechayu kunduz oʻz eshitirishlarini efirga uzata boshladi.

2007-yil 15-iyunda AzTV Yevropa radioeshittirish ittifoqiga qabul qilindi, biroq telekanal va Yevropa radioeshittirish ittifoqi oʻrtasida faol hamkorlik mavjud emas.

2013-yil 6-noyabrda telekanal 16:9 formatidagi translyatsiya formatiga oʻtdi. 2018-yil 5-fevraldan boshlab HD formatda efirga uzatila boshlandi.

2018-yil uchun AzTV qamrovi respublika hududining 99,96 % tashkil etadi.

2019-yilda AzTV kanalining eski logotipi oʻzgardi — u hajmi kichikroq boʻldi.

2019-yil 16-sentabr kuni AzTV telekanali, shuningdek, „Madenniyet“ va „İdman Azərbaycan“ xoldinglarining ikkita telekanali logotipi va grafik dizaynini oʻzgartirdi.

Telekanal chet el filmlarini ozarbayjon tiliga dublyaj qiladi. 2021-yilda 100 dan ortiq jahon filmlarini namoyish qilish huquqi qoʻlga kiritildi.

Nashrlar

• Axborot dasturlari studiyasi . Rejissyor — Rufet Gamzaev. Kuniga 10 marta (Ozarbayjon tilida 7 soni, rus tilida 1 soni („Yangiliklar“), ingliz tilida 2 soni („Yangiliklar“)) nashr etiladigan „Xabarlar“ axborot sonini chiqaradi. Turkiya Respublikasi, Shimoliy Amerika, Rossiya, Eron, Ukraina, Gruziya, Qozogʻiston va Markaziy Osiyo, Xitoy va Sharqiy Osiyo, Gʻarbiy Yevropada muxbir punktlari mavjud.
• Ijtimoiy-siyosiy dasturlar tahririyati . Bosh muharrir — Server Bayramov. „Kun pulsi“, „Hafta“ („Həftə“), „Bizning sayyora“, „Mamlakat soati“ axborot-tahliliy dasturlari hamda „Asosiy savol“ ijtimoiy-siyosiy tok-shousini tayyorlaydi.
• Adabiy va dramatik eshittirishlar nashri . Bosh muharrir Azer Gismat. „Fuqaro“, „Qobuston“, „Abadiy yodgorliklar“, „Zamon yangiliklari“ koʻrsatuvlarini tayyorlaydi.
• Musiqiy va koʻngilochar dasturlarning nashri . Bosh muharrir Ikmet Shahbazov. „Mejlisi-uns“, „Xotiralar“, „Musiqiy xazina“ dasturlari, konsert dasturlari tayyorlaydi.
• Maʼrifat tahririyati . Bosh muharrir Sevinj Mutallibova. „Bogʻdorchilik“, „Ozarbayjon tarixi“, „Maʼrifat nurida“, „Qiziqishlar olami“, „Gullar qoʻshigʻi“, „Erkin suhbat“, „Ona til“, „Kino yilnomasi“ koʻrsatuvlarini tayyorlaydi.
• Bolalar va yoshlar uchun dasturlar nashri . Bosh muharrir Shamsiya Fargad qizi. „Va men bola edim“, „Darsdan keyin“, „Umumiy fikr“, „Talabalar dunyosi“, „Ozarbayjonning zamonaviy yoshlari“, „Sanʼat markazi“ koʻrsatuvlari, „Avlodlar bahslari“ tok-shousi, intellektual „Men ozarbayjonlikman“ tanlovi.
• Harbiy vatanparvarlik nashri . Bosh muharrir Telman Nazarli. „Ozarbayjon Respublikasiga xizmat qilaman“ dasturini tayyorlaydi.
• "Telemorning" musiqiy axborot dasturi muharrirlari . Bosh muharrir Najiba Alixonova. Har kuni ertalab soat 8:15 dan 11:00 gacha efirga uzatiladigan „Teletonning“ dasturini tayyorlaydi.
• "Aztelefilm" ijodiy uyushmasi . Rejissyor — Ramiz Hasan oʻgʻli. 1959-yildan beri ishlaydi. 1968—1973-yillarda — „Ekran“ VET, 1973—1977-yillarda — „Aztelefilm“ TO, 1977—1992-yillarda — lenta dasturlari bosh tahririyati. Turli janrdagi filmlar ishlab chiqaradi. Ijodiy birlashma 60 yillik faoliyati davomida jami 1500 soatdan ortiq filmlar ishlab chiqargan.
• Ozarbayjon televideniyesi va radiosining ovoz yozish uyi . Rejissyor va badiiy rahbar Kagraman Kuliyev, bosh ovoz muhandisi Faiq Babayev. Yozuvlar uyida quyidagi guruhlar ishlaydi:
  • Seyid Rustamov nomidagi Ozarbayjon SSR xalq cholgʻu asboblari orkestrida xizmat koʻrsatgan jamoa
  • Niyoziy nomidagi davlat simfonik orkestri
  • Jangir Jangirov nomidagi xor
  • Tofig Ahmedov nomidagi simfonik orkestri
  • Afsar Javanshirov nomidagi „Banovshe“ bolalar xori
  • Axsan Dadashev nomidagi „Xotira“ xalq cholgʻu asboblari ansambli
  • Axmed Boqixonov nomidagi xalq cholgʻulari ansambli
  • „Gaytagi“ instrumental ansambli
  • Voqif Mustafo-zoda nomidagi „Sevil“ VIA
  • Bolalar musiqali teatri

Adabiyotlar

Kitoblar

• „Телевизија сәнәти“,Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы, 1986 — 191—192 bet.  (azerb.)
• „Телевизија верилиши“,Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы, 1986 — 190 bet.  (azerb.)
• Рүстәм Әзизов. Телевизија һәјатымызда. Бакы: Билик ҹәмијјәти, 1988.  (azerb.)
• Народное хозяйство Азербайджанской ССР в 1988 году. Баку: Азернешр, 1990. 

Maqolalar

• Azərbaycan televiziyası - 60 : qəzet.
  Этот шаблон использует устаревший параметр «название». Пожалуйста, отредактируйте эту статью, заменив «название» на «заглавие».
• Azərbaycan xalqının milli kimliyini dünya xalqlarına çatdıran lider : qəzet.
  Этот шаблон использует устаревший параметр «название». Пожалуйста, отредактируйте эту статью, заменив «название» на «заглавие».