Ashraf
Ashraf, Abu Ali Husayn ibni Hasan Marogʻiy Tabriziy (vaf. 1459) – fors-tojik shoiri. Darvesh Ashraf Xiyoboniy nomi bilan ham mashhur boʻlgan[1][2].
Ijodi[tahrir | manbasini tahrirlash]
837–843-hijriy-qamariy/1434–1440-milodiy yillarda Nizomiyga javoban “Xamsa” yozgan. Uning “Xamsa”si “Minhoj ul-abror” (“Solih kishilarning haq yoʻli”), “Riyoz ul-oshiqin” (“Oshiqlarning mashaqqatlari” yoki “Shirin va Xusrav”), “Ishqnoma” yoki “Layli va Majnun”, “Haft paykar” (“Yetti goʻzal”) va “Zafarnoma” dostonlaridan iborat.
Ashraf sermahsul shoir boʻlib, qasida, gʻazal, qitʼa, ruboiy va boshqa janrlardagi sheʼrlari jamlangan toʻrtta devon tuzgan. Ular – “Unvon ush-shabob” (“Yoshlik nishonasi”), “Xayr ul-umur” (“Ezgu amal”), “Boqiyot us-solihot” (“Ezguliklar abadiyati”) va “Mujaddadot ut-tajalliyot” (“Zuhurotning yangilanishi”) deb nomlangan.
Uning “Sad pandi Ali” (“Alining yuz pand-nasihati”) asari Hazrati Aliga nisbat berilgan yuz hikmatning arabchadan amalga oshirilgan sheʼriy tarjimasidan iborat.
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Alisher Navoiy “Nazm ul-javohir” ruboiylar toʻplamini yaratishda boshqa salaflari qatori Ashrafdan ham taʼsirlangan. Navoiy “Nasoyim ul-muhabbat” va “Majolis un-nafois”ning birinchi majlisida Ashrafga alohida toʻxtalib, uning darveshtabiat va xilvatnishin kishi ekanligini, koʻp vaqtini “Xamsa”ga tatabbuʼ bogʻlash bilan oʻtkazganini aytadi[3][4]. “Sabʼai sayyor” dostoni muqaddimasi (6-bob)da Ashrafga shunday taʼrif beradi:
“Garchi bir nuktagoʻy Ashraf oʻlub,
Oʻzi maqdurigʻa musharraf oʻlub.
Yaxshi yoxud yomon dedi, gʻam emas,
Yaxshi gar boʻlmasa, yomon ham emas”[5].
Shuningdek, Navoiy “Muhokamat ul-lugʻatayn”da oʻz asarlariga turtki bergan manbalar haqida toʻxtalar ekan, Ashrafning “Haft paykar”i “Sabʼai sayyor” dostoni uchun asos boʻlganini aytib oʻtadi[6].