Ark viloyat oʻlkashunoslik muzeyi

Buxoro davlat muzey-qoʻriqxonasi 1922-yil 8-noyabrda ochilgan boʻlib, uning tarkibidagi keksa muzeylardan biri „Ark“- viloyat oʻlkashunoslik muzeyi hisoblanadi. U Ark qalʼasida 1944-yilda tashkil etilgan boʻlib, quyidagicha tuzilgan: -"Ark" qurilishi va foydalanilish tarixi; -"Ark" hovlilari (Dolon- usti berk yoʻlak, Obxona, Regxona va boshqa xonalar). -"Jome" masjidi tarixi va „XVIII- XX asr boshi qoʻlyozma yodgorliklar koʻrgazmasi. -“Taxt" hovlisi — „Marosimxona“. -"Salomxona", Chorsu hovlilari. -"Tarix" boʻlimi „Buxoro vohasining qadimgi va oʻrta asrlar tarixi“ ekspozitsiyalari. -"Numizmatika va epigrafika" boʻlimi ekspozitsiyasi. -"Otxona" hovlisi va „Nogʻoraxona“. -"XIX asr oxiri- XX asr boshi saroy ot anjomlari va harbiylar jihozlari" koʻrgazmasi. -Qushbegi hovlisi. „Tabiat“ va "Arxeologiya „ boʻlimlari ekspozitsiyalari. -“Buxoroning qayta tiklangan durdonalari" koʻrgazmasi (2014 y.). Ark qal’asi Buxoroning eng yaxshi tarixiy meʼmorchilik yodgorligi boshlanadi. Xam holatda, 1,5 ming yil oldin, balki undan ham oldiroq sizning qal’a katta va dehqonchilik madaniyatiga ega boʻlgan davlatdorlarning yashash joyi, balandligi 16 dan 20 metrgacha, sunʼiy qoʻrgʻonda joylashgan. Arkdan sharqqa tomon yoyilgan kattaburchakni eslaydi. Qala devorlarining uzunligi — 789 metr, maydoni — 4 gektar atrofida. Arxeologik tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, qalʼaga mil.av. IV asrda asos solingan. Qalʼa tarixi nihoyatda qiziqarli, Muhammad Narshaxiy „Xazinai al-ulum“ — „Bilimlar xazinasi“ asarini dalil sifatida keltirib yozadiki, qalʼaning kelib chiqishi qadimiy va uni afsonaviy Afrosiyob va Siyovush davrining qurilmalariga kiritadi. Siyovush shoh Kaykovusning oʻgʻli oʻgay onasining kirdikorlaridan qutulish uchun uydan qochib ketgan va choʻl vohasida joylashgan boy davlatga etib kelgan. Mahalliy hukmdorning qizi yigitni oʻziga rom etadi. Shoh Siyovush oldiga buzoq terisini tashlaydi va unga shart qoʻyib: „Menga mana shu teriga sigʻadigan qasr qurib ber“ deydi. Ammo Siyovush undan ham makkor edi. U buzoq terisini ingichka tasmalarga qirqib, ularni birlashtirdi va hosil boʻlgan aylana ichida qasr qurdi. Keyinchalik Siyovushga tuhmat qildilar. Afrosiyob uni qatl ettirdi. Siyovush Ark ichida sharq darvozasi yonida dafn qilindi. Buxoro zardushtiylari uchun bu joy muqaddas edi. Navroʻz kuni har bir erkak kishi bu yerda xoʻrozni qurbon qilgan. Siyovush oʻldirilishiga doir esa Buxoro xalqi „mugʻlar faryodi“ deb nomlangan ashulalar bastalagan. Koʻp asrlik tarixi davomida Ark qalʼasi koʻp marotaba buzilib, qayta qurilgan. Narshaxiy maʼlumotlariga koʻra, koʻp vaqt davomida qalʼa harobazorga aylangan edi. U mil. VII asrda arablar istilosidan oldin qayta qurilgan. Buxorxudot Bidun bu erda devorlarni qayta tiklab, katta qasr (kax) qurgan. Bidun quruvchi ismini temir taxtaga oʻyib olishni buyurgan va uni qasr darvozasiga osib qoʻygan. Aynan shu afsonaga asosan, qasr tez orada qulab tushgan. Bino qancha tiklanmasin, binoni qurish imkoni boʻlmagan. Shunda Bidun olimlarni yigʻib, ularning maslahatlariga binoan qasrni „Katta ayiq“ koʻrinishida, 7ta tosh ustunda qayta qurdirgan. Ark shunchalik mustahkam qurilganki, u yana koʻp vaqt davomida saqlanib qoldi. Qalʼa ikkita darvozaga ega boʻlgan. Sharq darvozasi Gʻuriyon, gʻarb darvozasi ular chiqadigan maydon nomiga mos ravishda Registon deb nomlangan. Keyinchalik sharqiy darvoza yana „somon sotuvchilar darvozasi“ deb atalgan. Darvozalar orasida keng yoʻl joylashgan edi.