Angliya-Zanzibar urushi

Angliya-Zanzibar urushi
Afrikaning mustamlaka boʻlinishi
Sanalar 27 Avgust 1896, 9:00—9:38 Urush yeri Zanzibar Sabab Sulton Xolid ibn Barg'ash tomonidan amalga oshirilgan davlat to'ntarishi Natija Britaniya imperiyasining g'alabasi Xolid ibn Barg'ashning Dar-es-Salamga (Germaniya Tanganika) parvozi

Angliya-Zanzibar urushi 1896-yil 27-avgustda Buyuk Britaniya va „Zanziba“r sultonligi oʻrtasida boʻlib oʻtdi. 38 daqiqa davom etdi va dunyodagi eng qisqa urush sifatida tarixga kirdi (Ginnesning rekordlar kitobiga koʻra).

Old shartlar

1896-yil 25-avgustda Britaniya mustamlakachiligi maʼmuriyati bilan faol hamkorlik qilgan „Sulton“ „Hamad ibn“ Tuvayni vafot etdi. Shu kuni uning amakivachchasi, „Germaniya“ qoʻllab-quvvatlagan Xolid ibn Bargash „toʻntarish“ natijasida hokimiyatni qoʻlga kiritdi. Bu boshqa qarindoshi „Hamud ibn Muhammadning“ nomzodligini qoʻllab-quvvatlagan inglizlarning rejalariga zid boʻlgani uchun, ular Xolid ibn Bargashdan Sulton taxtga boʻlgan daʼvolaridan voz kechishni talab qilishdi. Xalid ibn Bargash talablarga boʻysunishdan bosh tortdi va tezda Sulton saroyining mudofaasini tayyorlash bilan shugʻullanadigan 2800-ga teng qoʻshinni yigʻishga muvaffaq boʻldi.

Britaniya Ultimatumi

1896-yil 26-avgustda Britaniya tomonidan ultimatum qoʻydildi, u 27-avgust kuni soat 9:00-da tugaydi, unga koʻra zanzibarlar qurollarini tashlab, bayroqni tushirishlari kerak edi. Britaniya eskadrasining 1-darajali „Sent-Jorj“ (St. Jorj), 3-darajali zirhli kreyser „Filomel“ (Philomel), qurolli „qayiqlar“ „Drozd“ (Thrush), „chumchuq“ (Sparrow) va „Torpedo-qurolli qayiq“ „Rakun“ „reydda“ saf tortdi, Zanzibar flotining yagona „harbiy“ kemasini — buyuk Britaniyada qurilgan Sulton yaxtasini oʻrab oldi „Glasgow“ (Glasgow), „Gatling kartetchisi va kichik kalibrli 9 funtlik qurollar bilan qurollangan.“ Zanzibarlar bunga javoban barcha „qirgʻoq qurollarini“ (XVII asrdagi bronza toʻp, bir nechta „Maksim pulemyotlari“ va ikkita 12-funtlik qurol) Britaniya kemalariga olib kelishdi.

27-avgust kuni soat 8:00-da sultonning elchisi Zanzibardagi Britaniya vakili Bazil gʻov bilan uchrashuv tashkil etishni soʻradi./Keeving soʻzlariga koʻra, uchrashuv faqat zanzibarlar qoʻyilgan shartlarga rozi boʻlgan taqdirdagina oʻtkazilishi mumkin. Bunga javoban, soat 8: 30-da Xolid ibn Bargash keyingi elchi bilan xabarnoma yuborib, u taslim boʻlishni xohlamasligini va inglizlar oʻzlariga oʻt ochishga ruxsat berishiga ishonmasligini aytdi. Keev javob berdi:"biz oʻt ochishni xohlamaymiz, lekin, agar siz bizning shartlarimizga rioya qilmasangiz, biz oʻt ochamiz".

Jangovar harakatlar

Harbiy-dengiz kuchlarining dispozitsiyalari 9 ⁰⁰

Britaniya dengiz piyodalari Zanzibar shahridagi Sulton saroyini egallab olganidan keyin qoʻlga olingan toʻp fonida suratga tushishdi

Soat 9: 00-da, ultimatum bilan belgilangan vaqtda, inglizlarning yengil kemalari Sulton saroyiga oʻt ochdi. „Drozd“ qurolining birinchi zarbasi Zanzibar 12-funtlik „qurolga“ tushib, uni lafetdan urib tushirdi. Sohildagi Zanzibar qoʻshinlari (3000-dan ortiq odam, shuningdek, saroy xizmatchilari va qullarini hisobga olgan holda) yogʻoch inshootlarda toʻplangan va inglizlarning yuqori „portlovchi snaryadlari“ dahshatli halokatli taʼsir koʻrsatgan.

5-daqiqadan soʻng, soat 9:05-da Zanzibarning yagona kemasi „Glazgo“ Britaniya kreyseri „Sent-Jorj“ ni kichik kalibrli qurollaridan otib, javob berdi. Britaniyalik kreyser zudlik bilan ogʻir qurollaridan deyarli boʻsh joyga oʻq uzdi va hujumchini bir zumda choʻktirdi. Zanzibar dengizchilari darhol bayroqni tushirishdi va tez orada ingliz dengizchilari bilan qutqarilgan.

Bombardimon boshlanganidan bir muncha vaqt song, saroy majmuasi yonib turgan xarobalardan iborat boʻlib, qoʻshinlar tomonidan ham, sultonning oʻzi tomonidan ham qoldirilgan (birinchilardan qochib ketgan).Biroq, Zanzibar bayrog'i saroy bayroq ustunida uchib yurishni davom etdi, chunki uni olib tashlaydigan hech kim yoʻq edi. Buni qarshilikni davom ettirish niyati sifatida chundi, Britaniya floti oʻq otishni davom ettirdi. Tez orada oʻqlardan biri saroyning bayroq ustunini urib, bayroqni churdi. Britaniya flotiliyasi qoʻmondoni admiral Roulings buni „taslim“ boʻlish belgisi sifatida chugan Roulings, oʻt ochishni toʻxtatishni va saroy xarobalarini deyarli qarshilik koʻrsatmasdan desantni tushirishni buyurdi. Ushbu qisqa kampaniya davomida inglizlar jami 500-ga yaqin snaryad, 4100-ta pulemyot va 1000-ta „miltiq“ patronlar otilgan.

Oʻq otish 38-daqiqa davom etdi, Zanzibar tomondan jami 500-ga yaqin kishi halok boʻldi, Britaniya tomonidan esa „Drozd“da bitta ofitser yengil yaralangan. Ushbu mojaro tarixga eng qisqa urush sifatida kirdi.

Oqibatlari

Saroydan qochgan Sulton „Xolid ibn Bargash“ Germaniya elchixonasida panoh topdi. Inglizlar tomonidan zudlik bilan tuzilgan yangi Zanzibar hukumati uning hibsga olinishini zudlik bilan tasdiqlaganligi sababli, „Qirollik dengiz piyodalari“ otryadi elchixona hududidan tashqariga chiqqan paytda sobiq sultonni hibisga olish uchun elchixona devorida doimiy ravishda navbatchilik qilshni boshladi.

Sobiq sultonni evakuatsiya qilish uchun Germaniya tomonidan hiyla ishlatilgan. 1896-yil 2-oktyabrda portga nemis kreyseri „Orlan“ (Seeadler) keldi. Kreyserdan qayiq qirgʻoqqa olib kelingan, keyin nemis matroslarining yelkasida elchixonani eshigiga olib kelingan, u erda Xolid ibn Bargash unga joylashtirilgan. Shundan soʻng, qayiq xuddi shu tarzda dengizga olib ketildi va kreyserga etkazildi. Yuridik jihatdan, oʻsha paytda amalda boʻlgan „huquqiy normalarga“ muvofiq, qayiq kemaning bir qismi deb hisoblangan, unga tegishli boʻlgan va joylashgan „joyidan“ qattʼi nazar, ekstritritorial boʻlgan. Shunday qilib, qayiqdagi sobiq Sulton Germaniya hududida doimiy ravishda boʻlgan deb hisoblangan.

Urushdan keyin sobiq Sulton daressalamda 1916-yilgacha yashagan, birinchi jahon urushi vaqtida Afrikadagi barcha nemis koloniyalarini egallab olgan inglizlar tomonidan qoʻlga olingan. Sulton Seyshel orollariga, keyin Muqaddas-Yelena oroliga surgun qilingan, keyin qoʻyib yuborilgan va 1927-yilda Mombasda vafot etgan.

Britaniya tarixshunosligida bu urush, uning qisqaligi uchun, istehzoli tarzda tasvirlangan. Biroq, Afrika nuqtai nazaridan, Zanzibar tarafidan 500-kishi halok boʻlgan va faqat bitta ingliz aficher yaralangan bu kolonial urush fojiali ahamiyatga ega.

Shuningdek qarang:

• Maskat va Ummonning mulklari

Adabiyot

• Hernon, Ian (2000), The Savage Empire: Forgotten Wars of the 19th Century, Stroud, Gloucestershire: en:Sutton Publishing, ISBN 0-7509-2480-2
• Bakari, Mohammed Ali (2001), The Democratisation Process in Zanzibar: A Retarded Transition, Hamburg: Institut für Afrika-Kunde, ISBN 978-3-928049-71-9
• Bennett, Norman Robert (1978), A History of the Arab State of Zanzibar, London: Methuen Publishing, ISBN 978-0-416-55080-1
• Cohen, John; Jacopetti, Gualtiero; Prosperi, Franco (1966), Africa Addio, New York: Ballantine Books, OCLC 230433
• Frankl, P.J.L. (2006), „The Exile of Sayyid Khalid bin Barghash Al-BuSa'idi“, British Journal of Middle Eastern Studies, 33-jild, № 2, 161–177-bet, doi:10.1080/13530190600603675, ISSN 1469-3542
• Gordon, Philip H. (2007), Winning the Right War: The Path to Security for America and the World, New York: Times Books, ISBN 978-0-8050-8657-7
• Haws, Duncan; Hurst, Alexander Anthony (1985), The Maritime History of the World: A Chronological Survey of Maritime Events from 5,000 B.C. until the Present Day, Brighton, Sussex: Teredo Books, ISBN 978-0-903662-10-9
• Hernon, Ian (2003), Britain's Forgotten Wars: Colonial Campaigns of the 19th Century, Stroud, Gloucestershire: Sutton Publishing, ISBN 978-0-7509-3162-5
• Hernon, Ian (2000), The Savage Empire: Forgotten Wars of the 19th Century, Stroud, Gloucestershire: Sutton Publishing, ISBN 978-0-7509-2480-1
• Hoyle, Brian (2002), „Urban Waterfront Revitalization in Developing Countries: The Example of Zanzibar's Stone Town“, Geographical Journal, 168-jild, № 2, 141–162-bet, doi:10.1111/1475-4959.00044
• Ingrams, William H. (1967), Zanzibar: Its History and Its People, London: Cass, OCLC 722777
• Lyne, Robert Nunez (1905), Zanzibar in Contemporary Times, London: Hurst and Blackett, OCLC 251506750
• Owens, Geoffrey R. (2007), „Exploring the Articulation of Governmentality and Sovereignty: The Chwaka Road and the Bombardment of Zanzibar, 1895–1896“, Journal of Colonialism and Colonial History, Johns Hopkins University Press, 7-jild, № 2, 1–55-bet, doi:10.1353/cch.2007.0036, ISSN 1532-5768, OCLC 45037899
• Patience, Kevin (1994), Zanzibar and the Shortest War in History, Bahrain: Kevin Patience, OCLC 37843635.
• Thompson, Cecil (1984), „The Sultans of Zanzibar“, Tanzania Notes and Records, № 94
• Tucker, Alfred R. (1970), Eighteen Years in Uganda and East Africa (PDF) (New-nashr), Westport, Connecticut: Negro Universities Press, ISBN 978-0-8371-3280-8

Havolalar

• Appiah, K. Anthony; Gates, Henry Louis, Jr., muh. (1999), Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience, New York: Basic Books, ISBN 978-0-465-00071-5
• Ayany, Samuel G. (1970), A History of Zanzibar: A Study in Constitutional Development, 1934–1964, Nairobi: East African Literature Bureau, OCLC 201465
• Keane, Augustus H. (1907), Africa, 1-jild (2nd-nashr), London: Edward Stanford, OCLC 27707159
• Scientific American (26 September 1896), „Zanzibar“, Scientific American, 42-jild, № 1082, 17287–17292-bet