Alto klarnet
Alto-klarnet (italyancha: clarinetto alto; nemischa: Altklarinette; inglizcha: Alto clarinet) — klarnet cholgʻu asboblariga mansub, yogʻochdan yasalgan musiqa asbobi.
Bu E♭ kalitida joylashgan transpozitsiyali, puflab chalinadigan chol’gʻu asbobi. Garchi F kalitidagi asboblar (XIXasrda E kaliti) Yevropada qilingan boʻlsa-da, uni baʼzan klarnet deb atashadi. Oʻlchamiga koʻra soprano klarnet va bas klarnet oʻrtasidagi asbob hisoblanadi. Alto klarnetdalbergiya yoki boshqa yogʻoch, qattiq rezina yoki plastmassadan yasalgan toʻgʻri shaklga ega. Boʻyni egilgan va metall qoʻngʻiroqchaga ega boʻlgan bas klarnetga koʻproq oʻxshashdir. Tashqi koʻrinishida u bassethornga juda oʻxshaydi, lekin odatda uchta jihati bilan farqlanadi: quyi notalarda aniq, lekin keng past diapazon yetishmaydi va koʻplab basset shoxlariga qaraganda kengroq teshikka ega[1].
Alto klarnet diapazoni oʻyinchining mahoratiga bogʻliq ravishda G2 yoki G♭2 kontsertidan (ikkinchi oktavada oʻrta C dan pastda, quyi qatori bass clef) E♭6 gacha (ikkinchi oktavada C oʻrtasidan yuqoriroq) diapazonning yuqori yakuniga qadardir. Keng diapazonga qaramay, asbob har doim treble kalitida belgilanadi.
Koʻpgina zamonaviy alto klasterlar, boshqa klarnet asboblari singari, Boehm yoki Oehler tizimli tugmalar va bosmalarga ega. Biroq, alto klarnetda odatda past (yozma) E♭ da chalishga imkon beruvchi qoʻshimcha kalit va chap koʻrsatkich barmoq yordamida boshqariladigan yarim teshikli ventilyatsiya qilingan kalit mavjud boʻlib, u altissimo registrida oʻynashga yordam beradi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Alto klarnet ixtirosi Ivan Myuller va Geynrix Grenser nomiga yozilgan[2][3]. Myuller 1809-yilda F-da oʻsha vaqtlarda 16 tugmali yagona alto-klarnetda oʻynagan. U davrlarda soprano klarnetida odatda 10 yoki 12 ta tugma boʻlgan. Koʻp oʻtmay, Myullerning inqilobiy oʻn uch kalitli soprano klarneti ishlab chiqilgan[3].
Shu bilan birga alto klarnet Amerikada ixtiro qilingan boʻlishi ham mumkin. Chunki, Metropolitan sanʼat muzeyida 1820-yillarda anonim amerikalik produserga tegishli ekani aytiladigan „alto klarnet“ deb nomlangan E♭ tilida alto klarnet fagoti bor. Ushbu cholgʻu asbobi taxminan 1810-yilda Konnektikut shtati, Xartford shahrilik Jorj Ketlin va uning shogirdlari tomonidan yasalgan hamda „patentlangan asbob“ga (bas klarnet) juda oʻxshaydi. Keyinchalik, Yevropada Adolf Saks alto klarnetga sezilarli ozgarishlarni kiritdi.
Albert Rays 1740-yilda ishlab chiqarilgan va oʻrta tugmachali G klarnetlar haqida yozgan[4].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ [„Typical basset horn bore is 15.5–15.7 mm (0.61–0.62 in); typical alto clarinet bore is 18 mm (0.71 in). A few modern instruments with basset keys have larger bores, but these use alto clarinet mouthpieces, and are properly considered hybrids between the two instruments.“. 2017-yil 10-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 18-noyabr. Typical basset horn bore is 15.5–15.7 millimetr (0.61–0.62 in); typical alto clarinet bore is 18 millimetr (0.71 in). A few modern instruments with basset keys have larger bores, but these use alto clarinet mouthpieces, and are properly considered hybrids between the two instruments.]
- ↑ Rendall, F. Geoffrey. The Clarinet (Second Revised Edition). London: Ernest Benn, 1957 — 145—146 bet.
- ↑ 3,0 3,1 Hoeprich, Eric. The Clarinet. New Haven and London: Yale University Press, 2008 — 132—135 bet. ISBN 0-300-10282-8.
- ↑ Albert R. Rice. From the Clarinet D’Amour to the Contra Bass: A History of Large Size Clarinets, 1740-1860. Oxford University Press, 2009, pp. 9-10.