Agidel

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Agidel

boshqirdcha: Agʻiҙel
Shahar
Agidel
Bayroq
Agidel
Gerb
55°54′00″N 53°56′00″E / 55.90000°N 53.93333°E / 55.90000; 53.93333 G OKoordinatalari: 55°54′00″N 53°56′00″E / 55.90000°N 53.93333°E / 55.90000; 53.93333 G O
Mamlakat Rossiya
Respublika Boshqirdiston
Hukumat
 • mer Fanis Gilvanov Yafasovich
Asos solingan 1980
Qachondan beri shahar 1991
Maydon 53 km2 (20 mi²)
Markazi balandligi 80 m
Milliy tarkib tatarlar, boshqirdlar, ruslar, marilar, udmurtlar
Konfessiyaviy tarkib

musulmon sunniylar

pravoslavlar
Etnoxoronim agidelliklar
Telefon kodi 34731
Pochta indeks(lar)i 452920
Agidel xaritada
Agidel
Agidel
Agidel xaritada
Agidel
Agidel
Agidelda rus va boshqird tillarida koʻcha nomlarini shakllantirish

Agidel (boshqirdcha: Agʻiҙel) — Boshqirdiston Respublikasi (Rossiya)dagi shahar (1991-yildan). Respublika ahamiyatiga ega boʻlgan Agidel shahrining shahar tumanini tashkil qiladi [1].

Etimologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shahar Oq idil daryosining Kama bilan qoʻshilish joyida joylashgan boʻlib (Aq idel — „Oq daryo“), boshqird va tatar nomi bilan atalgan [2].

Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

U respublikaning shimoli-gʻarbiy qismida, Neftekamsk shahridan 45 km uzoqlikda joylashgan.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boʻlajak shahar hududida Yangi Taktalachuk, Starokabanovo qishloqlari bor edi.

1980 yil iyun oyida Boshqird AES qurilishi munosabati bilan aholi punkti sifatida vujudga kelgan, 1991 yildan buyon shahar maqomiga ega [3]. Qurilayotgan atom elektr stantsiyasining ehtiyojlarini qondirish uchun PRIUVO Harbiy qurilish bo'linmalari direksiyasining 2 ta 455 va 748 VSO 171 harbiy qismlari qishloqqa qayta joylashtirildi. 1990-yilda birliklar 455 VSO raqami ostida bitta harbiy qismga birlashtirildi. 1990-yilda harbiy qism Kovrov shahriga koʻchirildi va tarqatib yuborildi.

1990-yilda yashillar bosimi ostida Agideldagi AES qurilishi toʻxtatildi, buning natijasida koʻplab mahalliy aholi ishsiz qoldi. 1993-yil 2-sentyabrda Boshqirdiston Oliy Kengashi Prezidiumining 6-2 / 408-sonli „Agidel shahrida ish oʻrinlarini ragʻbatlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida“ gi Farmoni qabul qilindi, bu esa aholining farovonligini sezilarli darajada taʼminlashga imkon berdi[4].

Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rossiya Iqtisodiy rivojlanish vazirligining prognoziga koʻra, aholi soni [5] :

  • 2024-yil — 13,94 ming
  • 2035-yil — 11,36 ming

kishigacha yetadi

Milliy tarkibi

2010-yilgi Butunrossiya aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra: tatarlar — 53,6%, boshqirdlar — 22,2%, ruslar — 16,2%, marislar — 4,3%, udmurtlar — 1,5%, boshqa millat vakillari — 2,2% [6] .

Mahalliy hukumati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shahar okrugi mahalliy hokimiyat organlarining tuzilmasi [1] :

  • Kengash deb ataladigan shahar tumanining vakillik organi;
  • Kengash raisini chaqirgan shahar tuman hokimi;
  • Boshqarma deb ataladigan shahar tumani maʼmuriyati.

Agidel [7] shahar okrugi Kengashi raisi : Sineva Rasima Axsanovna;

Agidel shahar okrugi maʼmuriyati boshligʻi [8] : Gilvanov Fanis Yafasovich.

Taʼlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shaharda 1, 2-sonli umumtaʼlim maktablari va gimnaziya, shuningdek, Ufa yoqilg‘i-energetika kollejining filiali mavjud.

Transporti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shahardan 100 km uzoqlikda Gorkiy temir yoʻlining Yanaul temir yoʻl stansiyasi joylashgan boʻlib, Moskva-Yekaterinburg avtomagistralida joylashgan. Eng yaqin temir yoʻl stansiyasi Neftekamsk shahardan 50 km uzoqlikda joylashgan [9]. Agidelda yoʻlovchi tashish imkoniyati boʻlmagan idoraviy temir yoʻl stansiyasi ham mavjud.

Neftekamsk — Dyurtyuli mintaqaviy avtomobil yoʻli shahardan 20 km sharqda oʻtadi.

Hozirda shahar pristani tashlandiq holdadir. Oq idil va Kama daryolari orqali Agidel Kaspiy, Qora va Boltiq dengizlariga chiqish imkoniyatiga ega, suv oʻtkazuvchanligi 5000 tonnagacha boʻlgan daryo-dengiz kemalarini qabul qilish mumkin.

Diqqatga sazovor joylari[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Rosenergoatom binosi. Agidel shahri atom elektr stantsiyalariga xizmat koʻrsatadigan shahar sifatida ishlab chiqilgan va qurilgan. Qurilish 1980-yilda hududni AES va aholi punkti uchun global tayyorlash bilan boshlangan. 1986-yilda Chernobil avariyasi reaktorni qurishni davom ettirish qaroriga taʼsir qildi. Midxat Axmetovich Shakirov hozirgi Rosatomenergoning uch qavatli binosini qiyin vaziyatlarda qurilishiga erishdadi. Bugungi kunda Rosatom binosida bir nechta ijtimoiy xizmatlar va Rosatom vakillari joylashgan. Kirish qismida dunyo va Rossiyaning atom energiyasi haqida maʼlumot beruvchi maʼlumot taxtasi oʻrnatilgan. Qalqonda siz qancha atom elektr stantsiyasi mavjudligini koʻrishingiz mumkin, infografikada hozirda Rossiyaning maʼlum bir stantsiyasida qancha birlik ishlayotganligi koʻrsatilgan (2015-yil maʼlumotlari) [10].
  • Rangli favvora. Musiqa joʻrligida yorugʻlik oqimlari, turli xil rang soyalari bilan tomoshabinlarni hayratga soladigan original kompozitsiyadir. Uning atrofidagi maydon toʻliq uygʻunlashib ketgan, dam olish maskani, oʻyin maydonchalari mavjud. Butun maydon yorugʻlik sharlari atrofida joylashgan. Kunduzi esa sharlar oq rangga ega boʻladi va bouling toʻplariga oʻxshaydi [11].


  • „Nur“ masjidi. 2003-yilda masjid sifatida qurilgan. Minorali kichik gʻishtli bino turar-joy hududidan bir oz narida, alohida joyda joylashgan. Masjid hududi mo‘jazgina bog‘ bilan o‘ralgan, bu yerda daraxtlar ekilgan, gulzorlar barpo etilgan. Gʻishtdan yasalgan panjara masjid maydonini parkdan ajratib, alohida ibodat olami hissini yaratadi. „Nur“ masjidida oktyabrdan aprelgacha madrasa ochiq, arab savodxonligi, islom dini asoslarini o‘rganish bo‘yicha darslar o‘tkazilib kelinmoqda. Bu yerda juma namozi o‘qiladi, ism qoʻyish, nikoh oʻqish kabi amallar bajariladi.


  • Spiridon Trimifunt cherkovi. Cherkov va binolar majmuasi ikkita qoʻngʻiroqxona, darvoza, oʻralgan maydondan iborat. Maʼbad atrofida gulzorlar, parishionerlar uchun skameyka bor. Maʼbadning Avliyo Trimifunt Spiridon nomi bilan atalishi, Ufa aviatsiya instituti talabasi Dmitriy Shurupovning tashabbusi bilan paydo boʻldi, u Ufa va Sterlitamak yepiskopi Nikonga maktub yoʻllagan. Agidel shahrida pravoslav cherkovini tashkil qilish. Javob ijobiy boʻldi va 1997-yildan boshlab pravoslavlar uchun cherkov yaratish boshlandi. 1998-yilda Agidel pravoslav cherkovi rasman roʻyxatga olindi va yepiskop Nikonning marhamati bilan Avliyo Trimifunt Spiridon nomidagi cherkov deb nomlanish huquqini oldi[12].
  • Sport va dam olish markazi va sogʻlomlashtirish yoʻli [13].


  • Tarix va oʻlkashunoslik muzeyi. Ekspozitsiyalarga ega bir nechta zallar tashrif buyuruvchilarga nafaqat shaharning 40 yillik tarixi, balki mintaqa yerlarida yashovchi xalqlar tarixi haqida ham maʼlumot beradi [14].


  • Gʻalaba bogʻi. Memorialning oʻng tomoniga „Mehnatkorlarga abadiy xotira“ — deya yozuv oʻrnatilgan. Chap tomonida avtomat tutgan askar qiyofasi, uning orqa tomonida esa „Urush farzandlariga abadiy shon-shuhrat“ yozuvi tushirilgan. Shahardagi Gʻalaba bogʻi hududida yana bir muhim yodgorlik „Chernobil avariyasini tugatish ishtirokchilariga“ bor [15] .
  • „Tixaya gavan“ bandargohi [16].
  • Agidel shahri parki [17].
  • Agideldagi qurilishi tugallanmagan atom elektr stansiyasi [18].
  • 60 ta koʻk archali Gʻalaba shahar maydoni (2005).
  • Ulugʻ Vatan urushida halok boʻlganlarning ismlari yozilgan metall plitali xotira devori (jami 109 ta ism)
  • Muqaddas burchini bajargan askarlar xotirasiga granit plita (2014).
  • Xolban Ruslan Konstantinovich haykali (1981-2009), kapitan, Rossiya FSBning „A“ boʻlimi xodimi. R. K. Xolban 2009-yilda Dog‘iston Respublikasida maxsus topshiriqni bajarayotib vafot etgan [19].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Ustav gorodskogo okruga g. Agidel Respubliki Bashkortostan[sayt ishlamaydi]
  2. ↑ Поспелов 2008.
  3. ↑ Bolshaya Rossiyskaya ensiklopediya: V 30 t. / Predsedatel nauch.-red. soveta Yu. S. Osipov. Otv. red S. L. Kraves. T. 1. A — Anketirovanie. — M.: Bolshaya Rossiyskaya ensiklopediya, 2005. — 766 s.: il.: kart.
  4. ↑ „Новейшая история — Агидель — 450 лет в составе России“. 2013-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  5. ↑ „Стратегия пространственного развития Российской Федерации на период до 2025 года (проект)“. 2018-yil 18-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 19-dekabr.
  6. ↑ „Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Башкортостан“. 2013-yil 9-martda asl nusxadan arxivlangan.
  7. ↑ „Структура Совета городского округа город Агидель“. 2020-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-noyabr.
  8. ↑ „Структура Администрации городского округа город Агидель“. [sayt ishlamaydi]
  9. ↑ "Vse elektrichki Rossii": „Расписание движения поездов по станции Нефтекамск (график 2008/2009)“. 2010-yil 17-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  10. ↑ Наш Урал. „Здание Росэнергоатома в Агидели“ (ru-RU). Наш Урал (2021-yil 3-noyabr). 2021-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-dekabr.
  11. ↑ Наш Урал. „Достопримечательности Агидели: световой фонтан“ (ru-RU). Наш Урал (2021-yil 2-noyabr). 2021-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-dekabr.
  12. ↑ Наш Урал. „Достопримечательности Агидели: церковь Спиридона Тримифунтского“ (ru-RU). Наш Урал (2021-yil 28-oktyabr). 2021-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-dekabr.
  13. ↑ Наш Урал. „Агидель. Спортивно-досуговый центр и тропа здоровья“ (ru-RU). Наш Урал (2021-yil 28-oktyabr). 2021-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-dekabr.
  14. ↑ Наш Урал. „Достопримечательности Агидели: Историко-краеведческий музей“ (ru-RU). Наш Урал (2021-yil 27-oktyabr). 2021-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-dekabr.
  15. ↑ Наш Урал. „Парк Победы в городе Агидель“ (ru-RU). Наш Урал (2021-yil 27-oktyabr). 2021-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-dekabr.
  16. ↑ Наш Урал. „Достопримечательности Агидели: «Тихая гавань» для отдыха и рыбалки“ (ru-RU). Наш Урал (2021-yil 25-oktyabr). 2021-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-dekabr.
  17. ↑ Наш Урал. „Парк города Агидель“ (ru-RU). Наш Урал (2021-yil 25-oktyabr). 2021-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-dekabr.
  18. ↑ Наш Урал. „Достопримечательности Агидели: АЭС, где замерло время“ (ru-RU). Наш Урал (2021-yil 5-avgust). 2021-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 29-dekabr.
  19. ↑ „Город Агидель. Башкирская энциклопедия.“. 2017-yil 15-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 15-sentyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Agidel&oldid=3443514" dan olindi