Abelam
| Hozirgi joylashuv areali va aholi soni | |
|---|---|
| Papua Yangi Gvineya | |
| Dini | Katolitsizm va Protestantizm |
| Abelam | |
| Zamonaviy nomlanishi | Abelam |
| Aholi soni | 70 ming |
| Tarqalishi | Papua-Yangi Gvineyaning shimoli-sharqida |
| Din | Katolitsizm, protestantizm, anʼanaviy eʼtiqodlar |
Abelam — Papua-Yangi Gvineya shimoli-sharqida, Sepikdaryosining oʻrta oqimining shimoli-gʻarbiy qismida yashovchi papuaxalqi. Subetnik guruhlar mavjud: shimoliy (Maprik) va janubiy (Vozera). Umumiy aholi soni 70 ming kishidan ortiq (1992).
Ular Sepik-Ramu oilasining Oʻrta Sepik guruhining Abelam tilida gaplashadilar. Lahjalar: maprik, abelam va vozera. Tok-pisin, ingliz tillari ham keng tarqalgan. Abelam — nasroniylar (katoliklar va protestantlar), anʼanaviy eʼtiqodlar saqlanib qolgan.
Iqtisodiyotning asosini qoʻlda ishlanadigan qishloq xoʻjaligi (yams, taro, banan, kokos va areka palmalari, shakarqamish), choʻchqachilik, tovuqchilik va sagochiliktashkil etadi. Ular terimchilik bilan shugʻullanadilar, shuningdek, yovvoyi choʻchqalar, daraxt kengurulari, kazuarlar, uchuvchi itlar va qushlarni ovlashadi. Madaniyatda yamsyetishtirish katta rol oʻynaydi, xususan, uning gigant shakllari. Asosiy qurol — nayza, kamon. Hunarmandchilikdan toʻquvchilik, tapa ishlab chiqarish, kulolchilik, yogʻoch oʻymakorligi, suyak oʻymakorligi rivojlangan.
Shimoliy abelamlarning turar-joylari koʻcha boʻylab choʻzilgan tepaliklarning tepalarida joylashgan. Yerdagi uylar, sago palma barglaridan yerga tegib turadigan tomlari bilan karkas-ustun konstruktsiyali. Janubiy Abelam tekisliklarda qiziqoyoqli baland uylarda yashaydi. Shaharning ijtimoiy-diniy markazi erkaklar uyi (tok-pisin tilida tambaran) va uning oldidagi maydon (amay) hisoblanadi. Balandligi 30 m ga yetgan tambaranning uchburchak jabhasi loy bilan astarlangan sago palma bargining gʻiloflariga mineral boʻyoqlar (sariq, qizil, qora va oq) bilan boʻyalgan panno bilan bezatilgan. Erkaklar uyining toʻsinlari va ustunlari ajdodlarni tasvirlovchi koʻp figurali oʻyilgan kompozitsiyalar hisoblanadi.
Irokez tipidagi qarindoshlik tizimi. Ular nasliy yoʻlboshchilarga ega boʻlmagan patrilineal totemik urugʻlarga (Kum, Gem) boʻlingan. Urugʻdagi yetakchilik shaxsiy fazilatlar bilan belgilanadi. Qishloq erkaklari yams va choʻchqalarni tantanali almashish marosimida ikki guruhga (ara) boʻlinishadi. Bir araning erkaklari ikkinchi araning oʻsmirlariga boshchilik qiladi. Oila monogamlidir. Koʻp xotinlikka ruxsat beriladi.
Erkaklar fallokript kiygan, ayollar yalangʻoch yurishgan; bayramona erkaklar kiyimi — boʻyalgan oʻsimlik tolasidan tikilgan yubka, toʻqilgan va chigʻanoqli bilaguzuklar (qoʻl va oyoq uchun), sirgʻalar, tojlar, kazuar patlari yoki toʻrdan yasalgan bosh bezaklari, gul, mevalar, chigʻanoqlardan yasalgan marjonlar; yuz va tanalarni boʻyash keng tarqalgan. Bayramona ayollar kiyimi — bu, chigʻanoq halqa qilib tikilgan boshiga bogʻlanadigan oq tapaning bir qismi va toʻqilgan sumka. Oʻsimlik asosida tayyorlanadigan taom.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Народы мира. Историко-этнографический справочник. / Ред. Ю. В. Бромлей. М.: Советская энциклопедия, 1988. С. 35
- Иванова Л. А. Абелам // Народы и религии мира / Глав. ред. В. А. Тишков. М.: Большая Российская Энциклопедия, 1999. С.19-20.
- Коротаев А. В. Сведения о народах, данные по которым использованы в монографии // МердокДж. П. Социальная структура. М.: ОГИ, 2003. С. 438.