Yusuf Maman
| Yusuf Maman | |
|---|---|
| Tavalludi | 1741-yil |
| Vafoti |
7-dekabr 1822 Buxoro |
Ravvin Yosef ben Moshe Mammon (Maymon) Maravi (1741-yil — 1822-yil 7-dekabr) — diniy marosimlarni kuchaytirish va Buxoro yahudiy jamoasiga Sefarad liturgiyasini joriy etishda yordam bergan. Maaravi unvoni uning shimoliy afrikalik (Magrib) kelib chiqishini bildiradi.
Biografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Uning otasi Rav Moshe Maman oʻsha hudud hukmdorining yaqin maslahatchisi va doʻsti edi. Hukmdor agʻdarilib, Rav Moshe Maman oʻldirildi. Uning oilasi Marokashdan Isroil yeriga qochib, oʻsha paytda Usmonli imperiyasining bir qismi boʻlgan Safed shahriga joylashdi. Safed jamoasi Shadar tomonidan tayinlangan va Forsga pul yigʻish uchun yuborilgan[1].
1793-yilda Buxoroga keladi. Bu vaqtda buxor yahudiylari yahudiy qonunlarini gʻayrat bilan hurmat qilmadilar. Ibroniy tilida ibodat kitoblari deyarli yoʻq edi va Rav Yosef Maman buxoriyalik yahudiy jamoalari assimilyatsiya va yoʻq boʻlib ketish arafasida ekanligidan qoʻrqardi. Birinchi Shabbat kuni u yahudiylarga Isroil yurtining muqaddasligi va qurbonlik qilish amrlari haqida vaʼz oʻqidi. Olovli vaʼzlari va xarizmatik shaxsiyati bilan u yahudiylarni chuqur ilhomlantirgan. Uning taassurotlari ostida Buxoro va Shahrisabzdagi yahudiylar jamoati rahbarlari Rav Yusuf Mamanni qolishga va ularning ruhiy yetakchisi boʻlishga taklif qilishdi. Vaziyatni oʻrganib, rozi boʻladi va yahudiy madaniyatining markazi hisoblangan Buxoro shahrida yashashga qoladi. Buxor yahudiylari uni Quddusdan keyin ikkinchi eng muqaddas shahar deb bilishgan. Keyinchalik Rav Yusuf Maman Shahrisabz mahallasi rahbari Mullojon Tagʻoning qizi Xona qizga uylanadi. Oʻtgan yillar davomida u koʻplab yoshlarni oʻziga jalb qila oldi, sodiq shogirdlar tarbiyaladi. Boy va nufuzli buxorolik yahudiylarning yordami bilan Rav Yusuf Maman birinchi navbatda yahudiy diniy maktabi — yeshiva ochdi, Litva va boshqa baʼzi yahudiy jamoalariga ibodat kitoblari va darsliklarini buyurtma qildi [2] .
Rav Yosef Maman sefardik yahudiy boʻlganligi sababli, u buxoriyalik yahudiylarga oʻrgatgan yahudiylik ham sefardik edi. Bungacha buxorolik yahudiylar fors kanonidagi yahudiylikni qabul qilganlar. Buxor yahudiylarining qadimgi fors ibodat qonunining oʻzgarishi koʻpchilik uchun qadimgi anʼanaga zarba boʻlib tuyuldi. Yamandan kelgan Rav Zakariyo Matzliax Rav Yosef Mamanga qarshi chiqdi va qadimgi anʼanani davom ettirishni buyurdi. Natijada jamiyatda ular oʻrtasida kelishmovchiliklar paydo boʻldi. Rav Yosef Maman Buxoro amirligining eng nufuzli va eng boy yahudiy oilasi — Mullo Niyozlar oilasi bilan ittifoq tuzib, raqibini magʻlub eta oldi. Oʻnlab yillar davomida Buxoro yahudiylari orasida yashab kelgan Rav Yusuf Maman ularning tilida soʻzlashdi, ularning madaniyati va urf-odatlarini oʻzlashtirdi va oʻzidan yuzlab avlodlarini qoldirdi[3].
Islandiyaning sobiq prezidenti Ólafur Ragnar Grímssonning rafiqasi Dorrit Musayeva Rav Yosef Mamanning bevosita avlodi. Rav Yusuf Maman Buxoroda paydo boʻlgunga qadar buxorlik yahudiylar zoʻrlik bilan islom dinini qabul qilishga majbur boʻlgan. Rav Yusuf Maman musulmon hukumatlari bilan yaxshi munosabatda boʻlishga muvaffaq boʻldi, arab tili va Qur’onni chuqur bilganligi sababli ular tomonidan katta hurmatga sazovor boʻldi va ular tomonidan Buyuk Mulla laqabini oldilar. Ular bilan suhbatda buxorlik yahudiylarni turli zoʻravonlik va pogromlardan qutqarishga muvaffaq boʻldi. Buxoroda vafot etgan. Uning taʼsiri ostida buxoro yahudiylari 1827-yildan boshlab Isroil zaminiga koʻcha boshladilar[4].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Мавашев, Давид „Наследие Хахама Йосефа Мамана Маарави“. BJews.com. 2012-yil 7-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 2-yanvar.
- ↑ Ochildiev, D.; Pinkhasov, R.; Kalontarov, I. (2007). A History and Culture of the Bukharian Jews. New York: Roshnoyi-Light. p. 41. ISBN 1-893552-09-8.
- ↑ Fuzailoff, Giora „Rabbinic Succession in Bukhara 1790-1930“. BJews.com. 2012-yil 7-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 30-mart.
- ↑ „Bukharan Jews“. 2015-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 1-yanvar.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Moshavi, B.: „R’Yosef ben Moshe Mammon, sheliah Tzefat beBukhara.“ In Talpiot, Vol.9, No. 3-4, pp. 873—886, 1970. (Hebrew)
- Wolff, J. Researches and Missionary Labours among the Jews, Mohammedans, other Sects. London, 1835. (English)