Reyxshtadt bitimi
Reyxshtadt bitimi — Rossiya va Avstriya-Vengriya oʻrtasida Bolqon masalasi boʻyicha 1876-yil 26-iyunda (8-iyul) imperator Aleksandr II va tashqi ishlar vaziri knyaz A. M. Gorchakovaning Avstriya imperatori Frans Jozef va tashqi ishlar vaziri D. Andrashy bilan Reyxshtadt qasrida boʻlib oʻtgan uchrashuvda tuzilgan maxfiy bitim[1].
Baron Jomini[2] tomonidan tayyorlangan kelishuv rasmiy hujjatda belgilanmagan. Gorchakov va Andrashi nomidan faqat muzokaralar yozuvlari olingan, ruscha va avstriyacha matnlar bir-biridan biroz farq qiladi. Erishilgan kelishuvlarga koʻra, tomonlar Serbiya va Chernogoriya bilan Turkiyaga qarshi urushga aralashmaslikka va Avstriyaning Klek va Kattaro portlarini yopishga vaʼda berishdi, chunki ular orqali tomonlarga (asosan Turkiya) qurol va oʻq-dorilar yetkazib berilar edi.
Usmonli imperiyasi urushda gʻalaba qozongan taqdirda, tomonlar urushdan oldingi kvo-holatni tiklash va Bosniya va Gertsegovinada maʼmuriy islohotlarni amalga oshirishga intilishadi. Turklar magʻlubiyatga uchragan taqdirda, rus matniga koʻra, Serbiya Gertsegovinani va Adriatik dengizidagi Spitsa portini, Chernogoriyada — eski Serbiya va Bosniyaning bir qismiga, Avstriya-Vengriyada — Turk Xorvatiyaga va Bosniya bilan chegaradosh hududlarga egalik qilishi kerak edi. Avstriya maʼlumotlariga koʻra, turklar magʻlubiyatga uchragan taqdirda, Serbiya va Chernogoriya faqat Bosniya va Gertsegovinaning chegara hududlarini oladi va ularning aksariyati Avstriya-Vengriya nazoratiga oʻtadi. Shu bilan birga, Rossiya 1856-yilgi Parij tinchlik shartnomasiga binoan undan tortib olingan Janubi-Gʻarbiy Bessarabiya va Batumni oʻziga qaytarib olgan boʻlardi.
Turkiya „toʻliq magʻlubiyatga uchragan“ taqdirda, rus yozuvlariga koʻra, Bolgariya va Rumeliyaning mustaqil knyazliklari tashkil etilishi va Avstriya knyazligiga koʻra, ularga va Albaniyaga Usmonli imperiyasining bir qismi muxtoriyatlari berilishi taxmin qilingan. Ikkala tomon ham Gretsiyani kengaytirishga rozi boʻldi. Ruscha versiyaga koʻra, u Fessaliya va Epirni, avstriya versiyasiga koʻra esa, Kritni olishi kerak edi. Ikkala davlat ham Konstantinopolni „erkin shahar“ ga aylantirish mumkinligini tan oldi.
Konstantinopol konferensiyasi davomida va Bolqondagi vaziyatning yanada keskinlashishi munosabati bilan kelishuv Budapesht konvensiyasi bilan toʻldirildi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Берлинский конгресс // Военная энциклопедия — СПб.: Иван Дмитриевич Сытин, 1911. — Т. 4. — С. 503—505.
- ↑ „JOMINI • Bolshaya rossiyskaya ensiklopediya — elektronnaya versiya“. 2021-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-iyun.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Сборник договоров России с другими государствами, М., 1952.
- Татищев С. С., Имп. Александр II, его жизнь и царствование, т. 2, СПБ, 1903
- История дипломатии, т. 2, М., 1963.