Osteologiya
Osteologiya ( from yunoncha "ὀsteon"- "suyak")- suyaklarni osteologlar tomonidan ilmiy o'rganishidir. Anatomiya, antropologiya va paleontologiyaning bir bo'limi bo'lgan osteologiya suyaklar, skelet elementlari, tishlar, mikrosuyaklar morfologiyasi, ularning funksiyasi, ularda uchraydigan kasalliklari, patologiyasi, suyaklanish jarayoni ( xaftaga tushadigan mog'orlardan) va qarshilik va qattiqlikni batafsil o'rganadi (biofizika)[1].
Osteologlar ko'pincha davlat va xususiy sektorlarda; muzeylarda maslahatchilar, tadqiqot laboratoriyalarida olimlar va/yoki akademik kontekstda osteologik reproduksiyalarni ishlab chiqaruvchi kompaniyalar uchun maslahatchilar sifatida ish olib borishadi.
Osteologiya hamda osteologlarni osteopatiyaning bo`limi bolmish psevdo-ilmiy tadqiqot amaliyoti va uning amaliyotchilari ya`ni osteopatlar bilan aralashtirib yubormaslik zarur.
Usullari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oddiy tahlil quyidagilarni o'z ichiga oladi:
- mavjud skelet elementlarini topish
- tishlarni topish
- Epifizning birlashishi va tish chiqishi (kattalar uchun) va qovurg'a simfizi yoki to`sh uchining yemirilish darajasi (kattalar uchun) asosida qarish ma'lumotlari
- bo'y va boshqa o`lchov ma'lumotlar
- nasl-nasabi
- o`lchovsiz kattaliklarni aniqlash
- patologiya va / yoki hayotiy o'zgarishlar
Ilovalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Osteologik usullar ko`pincha umurtqa pog`onasi paleontalogiyasi, zoologiya, sud tibbiyot ekspertizasida, fizik antropologiyada hamda arxeologiyada tadqiqot qilish maqsadida foydalaniladi. Tadqiqotlar natijasida shu ma`lum bo`ldiki, osteologik belgilar molekulyar kelib chiqish bilan noosteologik belgilarga qaraganda uzviy bog`liq ekan, chunki ular evolyutsion ishonchliroqdir[2]. Osteologiya quyidagi mavzularda muhim o`rinni egallaydi:
- Qadimgi urushlar
- Faoliyat shakllari
- Jinoiy tergovlar
- Demografiya
- Rivojlanish biologiyasi
- Parhez
- Kasalliklar
- Erta populyatsiyalar genetikasi
- Qazilmalar
- Salomatlik
- Inson migratsiyasi
- Noma'lum qoldiqlarni aniqlash
- Fizika
- Ijtimoiy tengsizlik
- Harbiy jinoyatlar
Inson osteologiyasi va sud antropologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Inson osteologiyasini tekshirish ko'pincha sud antropologiyasida qo'llaniladi, bu orqali topilgan qoldiqlardan insonning yoshi, o'limi, jinsi, o'sishi va rivojlanishini aniqlash uchun ishlatiladi va biomadaniy kontekstda ishlatilishi mumkin.
Skelet anatomiyasini o'zgarishiga olib keluvchi to'rtta omil mavjuddir. Ularga: ontogenez (yoki o'sish), jinsiy dimorfizm, geografik o'zgaruvchanlik va individual yoki idiosinkratik o'zgaruvchanlik kiradi[3].
Osteologiya shuningdek, insonning kelib chiqishi, irqi hamda etnik jihatdan kelib chiqishini aniqlash imkonini beradi. Tarixda, odamlar odatda uchta irq guruhiga bo`linganlar: kavkazoidlar, mongoloidlar va negroidlar . Biroq, bu tasnif tizimi ajdodlararo nikohlar ko'payishi va belgilarning kamroq aniqlanishi tufayli kamroq ishonchli bo'lib bormoqda[4]. Ajdodni aniqlash munozarali, ammo noma'lum tananing yoki skeletning nasl-nasabini aniqlash uchun tushunarli belgi berishi mumkin[5].
Qaydlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Blau, Soren „Osteology: Definition“,. Encyclopedia of Global Archaeology (en). Springer, 2014 — 5641 bet. DOI:10.1007/978-1-4419-0465-2_127. ISBN 978-1-4419-0465-2.
- ↑ Leah M Callender-Crowe; Robert S Sansom (2022). "Osteological characters of birds and reptiles are more congruent with molecular phylogenies than soft characters are". Zoological Journal of the Linnean Society 194 (1): 1–13. doi:10.1093/zoolinnean/zlaa136. https://doi.org/10.1093/zoolinnean/zlaa136.
- ↑ White, Tim D.. Human Osteology (en). Academic Press, 2011. ISBN 978-0-08-092085-6.
- ↑ „Visible Proofs: Forensic Views of the Body: Education: Anthropological Views“. www.nlm.nih.gov.
- ↑ „Forensic Anthropology and Race | Encyclopedia.com“. www.encyclopedia.com.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Bass, WM 2005. Inson osteologiyasi: laboratoriya va dala qo'llanmasi . 5-nashr. Kolumbiya: Missuri arxeologik jamiyati.
- Buikstra, JE va Ubelaker, DH (tahrirlar) 1994 yil. Inson skeleti qoldiqlaridan ma'lumotlarni yig'ish standartlari . Arkanzas arxeologik tadqiqot tadqiqot seriyasi № 44.
- Koks, M va Mays, S. (tahrirlar) 2000 yil. Arxeologiya va sud-tibbiyotda inson osteologiyasi . London: Grinvich tibbiy media.
- FFA Ijpma, HJ ten Duis, TM van Guilik 2012." Ortopediya ta'limining asosi". Suyaklar va bo'g'inlar 360, jild. 1, № 6
- Ekezie, Jervas, PhD, "Suyak, inson tasnifining ramkasi: antropologiyaning yadrosi". Anatomiya bo'limi, Asosiy Tibbiyot fanlari maktabi, Federal Texnologiya Universiteti, PMB 1526, Owerri, Nigeriya. 2-jild: 1-son.