Musiqiy kamon

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Musiqiy kamon (inglizcha: musical bow, mouth bow, fransuzcha: arc musical) — cholgʻu asbobi, xordofonlarning eng qadimgisi hisoblanadi[1].

U yoy shaklida egilgan egiluvchan yogʻoch asos va uchlari orasiga choʻzilgan tordan (odatda oʻsimlik tolasidan) iborat[1][2]. Yogʻoch qismning uzunligi 0,5 dan 3 m gacha boʻlishi mumkin[3].

Musiqiy kamon koʻpincha ov kamonidan yaratilgan deb taxmin qilinadi, chunki ular bir xil shaklga ega. Taxminlarga koʻra, ovchilar choʻzilgan kamonning ovozini eshitib, kamonlarini musiqa chalish uchun ishlata boshlaganlar. Biroq, Kurt Zaks oʻzining „Musiqa asboblari tarixi“ asarida maʼlum boʻlgan eng qadimgi musiqiy kamonlarning ov kamonlariga umuman oʻxshamasligini taʼkidlaydi: xususan, „tor“ yogʻoch asosning ajralib chiqqan qismi boʻlib, otish uchun mutlaqo yaroqsiz. Bundan tashqari, musiqiy kamon hali ham mavjud boʻlgan madaniyatlarda ularning ovchilik marosimlari va eʼtiqodlari bilan hech qanday aloqasi yoʻq[4].

Zaks musiqiy kamonlarning uch turini ajratib koʻrsatadi: alohida rezonatorlilar, biriktirilgan rezonatorlilar va sozandaning ogʻzi rezonator boʻlib xizmat qiladiganlar. Birinchi turdagi kamon odatda katta; ular ichi boʻsh idishga — sopol idish yoki kalebasga qoʻyiladi va tovush torga va idishga zarbalar orqali chiqariladi. Ikkinchi turdagi kamon uchun tepasi kesilgan quritilgan ichi boʻsh qovoq odatda rezonator boʻlib xizmat qiladi: sozanda uni koʻkragiga bosib tutib turadi. Nihoyat, uchinchi turdagi kamonlarni chalganda yo yogʻoch qismi tishlarga bosib turiladi yoki tor sozandaning ogʻziga solinadi va u yerda tebranish hosil qilinadi. Asosiy ohangning balandligini oʻzgartirishga imkon beruvchi maxsus texnika va qurilmalar mavjud[5]. Shuningdek, ikki va uch torli musiqiy kamon ham bor, uni chalganda kamonchadan foydalanish mumkin. Musiqiy kamonning maxsus koʻp torli turi pluriark deb ataladi[1]. Musiqiy kamon ham yakkaxon, ham joʻr asbob boʻlishi mumkin; u koʻpincha diniy marosimlarda va jodu marosimlarda qoʻllaniladi[4][2].

Musiqiy kamon Afrika, Amerika, Okeaniya, Osiyoning ayrim qismlarida keng tarqalgan; ilgari Yevropada ham uchragan[2]. Ushbu asbob hali ham mashhur boʻlgan Afrikada uning juda koʻp turlari mavjud[6][7]. Musiqiy kamon Janubiy Amerika hindulari orasida Ispaniya istilosidan oldin[1] mavjud boʻlgan yagona torli asbob boʻlib, keyinchalik Appalachida, oq koʻchmanchilar avlodlari orasida musiqali kamon keng tarqalgan. G. N. Bratilov tomonidan tahrir qilingan „Dunyo xalqlarining musiqa asboblari“ ensiklopedik lugʻatida musiqiy kamonlarning quyidagi turlari keltirilgan: bogen (Germaniya), bou-fiddles (Angliya), bumbas (Yevropa), villadi vadyam (Hindiston), zeza-i-uta (Keniya), itono (Uganda), kihombo (Salvador), kon-kon (Mari El), mtangala (Zambiya), ndonga (Tanzaniya), siels (Latviya), timbirimba (Lotin Amerikasi), urukungu va berimbau (Braziliya), yauramid (Estoniya) va boshqalar[8].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Есипова М. В. „Музыкальный лук“. Большая российская энциклопедия. 2020-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-aprel.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 David K. Rycroft. „Musical bow“ (en). Grove Music Online.
  3. ↑ „Musical bow“. Britannica.
  4. ↑ 4,0 4,1 Sachs 2012, s. 56.
  5. ↑ Sachs 2012, s. 57.
  6. ↑ „Musical bow“ (en). DEKKMMA project.
  7. ↑ Cara Stacey. „New practices reinvent traditions in bow music“ (en). The Conversation.
  8. ↑ Братилов 2005.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Братилов Г. Н.. Музыкальные инструменты народов мира: Энциклопедический словарь. М: Пробел-2000, 2005. 
  • Curt Sachs „The Musical Bow“,. The History of Musical Instruments. Courier Corporation, 2012 — 56—57 bet. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Musiqiy_kamon&oldid=3647904" dan olindi