Malayziyadagi korrupsiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Siyosiy korrupsiya
Tushunchalar
Mamlakatlar boʻyicha korrupsiya
Afrika
Osiyo
Yevropa
Shimoliy Amerika
Markaziy Amerika
Janubiy Amerika
Okeaniya

Malayziyadagi korrupsiya Sharqiy Osiyo va Janubi-Sharqiy Osiyoning qolgan qismiga qaraganda nisbatan past hisoblanadi[1]. Transparency International tashkiloti tomonidan 2013-yilda Malayziyada o‘tkazilgan jamoatchilik so‘roviga ko‘ra, xo‘jaliklarning aksariyati Malayziya siyosiy partiyalarini juda korrupsiyalashgan deb bilishgan[2]. So‘rovda qatnashgan xo‘jaliklarning to‘rtdan bir qismi hukumatning korrupsiyaga qarshi kurashdagi saʼy-harakatlarini samarasiz deb hisoblaydi[2].

Transparency International tashkilotining 2021-yil uchun korrupsiyani idrok etish indeksida mamlakat 180 mamlakat ichida 62-oʻrinni egalladi.

Jahon Iqtisodiy Forumining 2013-2014 yillardagi Global raqobatbardoshlik hisobotida soʻralgan biznes rahbarlari kompaniyalarning axloqsiz xatti-harakatlari Malayziyada biznes yuritish uchun noqulaylik tugʻdirishini koʻrsatdi[3]. Baʼzan davlat shartnomalari yaxshi aloqador kompaniyalarga beriladi va Bumiputera kompaniyasining tanlangan kompaniyalariga ochiq tendersiz yirik infratuzilma loyihalarini berish siyosati davom etmoqda deb xabar qilingan ommaviy axborot vositalari xabarnomalarida[4].

2020-yil 28-iyulda sobiq bosh vazir Najib Razzoq 1Malaysia Development Berhad janjali bilan bog‘liq holda Malayziya Oliy sudi tomonidan vakolatni suiisteʼmol qilish, pul yuvish va ishonchni jinoiy buzish kabi yettita ayblov bo‘yicha sudlangan edi. U 12 yil qamoq jazosiga hukm qilindi va 210 million RM yani malayziya ringngiti miqdorida jarimaga tortildi[5].

Korrupsiyani qabul qilish indeksi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malayziya korrupsiya boʻyicha 100 balldan 48 ballga ega boʻlgan (yuqori ball kamroq korrupsiyaga uchragan); Transparency International roʻyxati  Malayziyaning asosiy korruptsiya muammolarini quyidagicha izohlagan.

  1. Siyosiy va saylovoldi tashviqotini moliyalashtirish: Malayziyada siyosiy partiyalar va nomzodlarga korporatsiyalar va jismoniy shaxslarning xayriyalari (masalan: 700Million AQSh dollari) cheklanmagan. Siyosiy partiyalar saylovoldi tashviqotlarida qanday mablag‘lar sarflangani to‘g‘risida ham qonuniy ravishda hisobot berishga majbur emas. Qisman ushbu siyosiy manzara tufayli, Malayziyaning 55 yildan ortiq hukmron partiyasi boshqa partiyalarga nisbatan juda nomutanosib boʻlgan mablagʻlarga ega. Bu federal va shtat saylovlaridagi kampaniyalarga adolatsiz taʼsir qiladi va demokratik siyosiy tizimning umumiy faoliyatini buzishi mumkin.
  2. "Aylanuvchi eshik": Malayziyada jismoniy shaxslar muntazam ravishda ham xususiy, ham davlat sektorlarida ishlash oʻrtasida oldinga va orqaga oʻtishadi. Bunday holatlar — „aylanuvchi eshik“ sifatida tanilgan — hukumatning iqtisodda faol ishtirok etishi va davlat-xususiy munosabatlarni qiyinlashtirish imkonini beradi. Korrupsiya xavfi yuqori va davlat-xususiy oʻzaro munosabatlarni tartibga solish qiyinlashadi, bu esa korrupsiyaning jazosiz sodir boʻlishiga imkon beradi. Davlat sektori va xususiy korporativ mulk oʻrtasidagi noaniqlik darajasini koʻrsatadigan yana bir omil shundaki, Malayziya ham siyosiy partiyalar korporativ korxonalarga egalik qilishda cheklanmagan mamlakatning noyob namunasi sanaladi.
  3. Axborotga kirish: 2013-yil aprel holatiga koʻra Malayziyada axborot erkinligi toʻgʻrisidagi federal qonun mavjud emas. Selangor va Penang Malayziyaning oʻn uchta shtatlari ichida axborot erkinligi toʻgʻrisidagi qonun hujjatlarini qabul qilgan yagona davlat boʻlsa-da, qonunchilik hali ham cheklovlardan aziyat chekmoqda. Agar axborot erkinligi toʻgʻrisidagi federal qonun loyihasi ishlab chiqilsa, u „Rasmiy sirlar toʻgʻrisida“gi qonunga zid boʻladi — bunda har qanday hujjat rasman maxfiy deb tasniflanishi mumkin, bu esa uni jamoatchilikka kirishdan va sud nazoratidan ozod qiladi. Bosma nashrlar va nashrlar toʻgʻrisidagi qonun, 1949-yildagi fitna toʻgʻrisidagi qonun (keyinchalik Milliy uygʻunlik toʻgʻrisidagi qonun bilan almashtirildi) va 1969-yildagi Ichki xavfsizlik toʻgʻrisidagi qonun kabi qoʻshimcha qonunlar ham rasmiy maʼlumotlarni tarqatishni taqiqlaydi va huquqbuzarlar jarima yoki qamoq jazosiga tortilishi mumkinligi haqida so\z yuritla boshlangan[6]. Malayziya intellektual mulkni oʻgʻirlash koʻrinishidagi korporativ firibgarlikdan aziyat chekmoqda[7]. Bir qancha tovarlar, jumladan IT-mahsulotlar, avtomobil ehtiyot qismlari va boshqalarni qalbaki ishlab chiqarish keng tarqalgan[7].

2013-yilda Malayziya Ernst and Young tomonidan o‘tkazilgan so‘rovda qo‘shni davlatlar va Xitoy bilan bir qatorda xorijiy biznes rahbarlarining fikriga ko‘ra mintaqadagi eng korrupsiyaga uchragan davlatlardan biri deb eʼlon qilingan.

Korrupsiya turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Immigratsiya qonunchiligidagi korrupsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hukumat tomonidan Immigratsiya departamentidagi mayda korrupsiyaga qarshi kurashish boʻyicha davriy chora-tadbirlarga qaramay, pora olish va firibgarlik yoʻli bilan viza berish uzoq vaqtdan beri, ayniqsa Kuala-Lumpur xalqaro aeroportining KLIA va KLIA2 terminallaridagi immigratsiya xizmati xodimlari orasida muammo boʻlib kelgan[8][9][10]. 2016-yilda Malayziyaning Korrupsiyaga qarshi komissiyasi (MACC) Selangorda immigratsiya xizmati xodimlari sayohatchilardan pasport olish uchun to‘lovlarni undirib, so‘ng ularni nogiron deb eʼlon qilish uchun soxta hujjatlarni taqdim etgan, natijada Malayziya ringiti bilan 1 milliondan ortiq to‘lovdan voz kechgan sxemani aniqladi[11]. 2016-yil dekabr oyida Malayziya matbuotiga bergan bayonotida Bosh vazir o‘rinbosari Ahmad Zohid Hamidiy KLIA va KLIA2 terminallarida ishlayotgan 1500 immigratsiya xizmati xodimlarining yarmidan ko‘pi turli korrupsion amaliyotlarda, jumladan, vizalarni firibgarlik bilan rasmiylashtirishda qatnashganligini toʻplangan maʼlumotlar asosida taxmin qildi.

Korrupsiyaga qarshi kurashuvchi organlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malayziyaning korrupsiyaga qarshi kurash komissiyasining sobiq shtab-kvartirasi

Malayziya Korrupsiyaga qarshi komissiyasi (MACC) Malayziyadagi davlat idorasi boʻlib, davlat va xususiy sektordagi korrupsiyani tekshiradi va taʼqib qiladi.

Hozirda MACCni bosh komissar Azam Baki boshqaradi. U 2020-yil mart oyida yangi Perikatan Nasional (PN) hukumati ish boshlaganidan keyin Pakatan Xarapan (PH) hukumati tomonidan tayinlangan sobiq bosh komissar Latifa Koya o‘rniga tayinlangan. lgari uni bosh komissar Datuk Dzulkifli Ahmad boshqargan. U 2016-yilning 1-avgustida sobiq bosh komissar Tan Sri Abu Qosim Muhammad o‘rniga tayinlangan edi[12][13]. Agentlik hozirda Bosh vazir departamenti qoshida tashkil etilgan[14].

Pakatan Xarapan oʻz vakolati davomida munozarali shaxs, hukmron koalitsiya partiyasi, Xalq adolati partiyasining sobiq aʼzosi Lateefa Koyani korrupsiyaga qarshi kurash agentligiga rahbarlik qilib tayinlagan edi.

2018-yil 3-iyul kuni sobiq bosh vazir Najib Razzoq Malayziya Korrupsiyaga qarshi kurash komissiyasi (MACC) tomonidan 1MDB sho‘ba korxonasi bo‘lgan SRC Internationaldan Najibning bank hisobiga go‘yoki 42 million RM (10,6 million AQSh dollari) qanday o‘tganini tekshirayotganda hibsga olindi. Politsiya 273 million dollarlik 1400 ta marjonlarni, 567 ta sumka, 423 ta soat, 2 200 ta uzuk, 1 600 ta brosh va 14 ta tiarani musodara qildi[15]. 2020-yil 28-iyulda Oliy sud Najibni hokimiyatni suiisteʼmol qilish, pul yuvish va jinoiy ishonchni buzishda aybdor deb topdi va bu Malayziyaning korrupsiyada ayblangan birinchi Bosh vaziri boʻldi[16][17][18] va 12 yil qamoq jazosiga hukm qilindi va 210 million RM miqdorida jarimaga tortildi[19][20].

Maxsus holatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Soxta halol goʻsht mojarosi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malayziyada 40 yil davomida soxta halol go‘sht sotish bilan bog‘liq korrupsiya mojarosi 2020-yil dekabr oyida aniqlangan. Goʻsht karteli Braziliya, Boliviya, Kanada, Xitoy, Kolumbiya, Meksika, Ispaniya va Ukraina kabi halol boʻlmagan sertifikatlangan manbalardan goʻsht kontrabandasi bilan shugʻullangan. Kontrabanda qilingan go‘sht orasida ot, kenguru va hatto cho‘chqa go‘shti ham bo‘lgan, ular aralashtirilib, halol sertifikatlangan mol go‘shti sifatida sotilgan, bunday holatlar ham \mlaayziyada kontrabandalar bo\yicha eng katta korrupsion holatlardan biri bo\lib sanalgan.

Pan-Electr Industries Scandal[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pan-Electric Industries Singapurda joylashgan boʻlib, dengizni qutqarish ishlariga ixtisoslashgan va 230 million singapur dollari bozor kapitallashuviga ega boʻlgan 71 ta shoʻba kompaniyalarga, jumladan mehmonxona va mulkiy manfaatlarga ega bo\lga yirik sho\ba korxonalardan biri sanalgan[21][22]. Kompaniya 1985-yilda toʻgʻri kelmaydigan forvard shartnomalari tufayli qulab tushdi va Singapur va Malayziya birjalarini uch kunga yopishga majbur qildi[23]. U bankrot boʻlganida kompaniyaning umumiy qarzi 480 million singapur dollari boʻlgan va 5500 aktsiyadorga tegishli barcha aktsiyalari bir kechada qadrsiz boʻlib qolgan. 2000-yil holatiga koʻra, bu Singapur tarixidagi eng yirik korporativ inqiroz boʻlib qolmoqda va Singapur fond birjasi (SES) yopilishi kerak boʻlgan yagona holatlardan biri hisoblangan[21]. Malayziya Kuala-Lumpur fond birjasi ham shu sababli uch kunga yopilishga majbur bo‘lgan edi[24].

Depozit olish kooperatsiyasi janjali[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qulashdan soʻng kompaniyaning Piter Tham, Tan Kok Liang va Tan Kun Svon kabi asosiy shaxslari jinoiy javobgarlikka tortildi va turli xil qamoq jazolariga hukm qilindi. Kompaniyaning qulashi jamoatchilikning SESga boʻlgan ishonchini larzaga keltirdi, bu esa aktsiyalarning narxini pasayishiga olib keldi.


CAP tekshiruvlari shuni koʻrsatdiki, kooperativlardagi notoʻgʻri xatti-harakatlar direktorlar tomonidan kooperativlarning mablagʻlaridan oʻzlariga tegishli yoki nazorat qilinadigan yerlarni bozor narxidan yuqori narxda sotib olish uchun foydalanganliklarini oʻz ichiga oladi. Direktorlar, shuningdek, kooperativlarni xususiy kompaniyalardagi aktsiyalarini bozor qiymatidan yuqori narxda sotib olishga majbur qilishdi. Kooperativlar, shuningdek, direktorlar, ularning qarindoshlari yoki kompaniyalariga katta garovsiz kreditlar berdi.

1986-yil 29-iyulda CAP „Kooperativlar ustidan nazoratni kuchaytirish zarurati“ toʻgʻrisida memorandumni Bank Negara Malaysia (BNM), Moliya vazirligi, Jabatan Pembangunan Koperasi (JPK) va Milliy va qishloq taraqqiyoti vazirligiga yubordi. Memorandumda, agar 1948-yildagi Kooperativ jamiyatlari toʻgʻrisidagi qonunga oʻzgartirishlar kiritilmasa va kooperativlar faoliyati qatʼiy tartibga solinmasa, omonatchilar milliardlab dollar yoʻqotishi mumkinligi taʼkidlangan.


DTC fiaskosiga 24 ta kooperativ, 522 000 omonatchilar va 1,5 milliard RM ga yaqin depozitlar jalb qilindi.

Koperasi Belia Bersatu Berhad (KOSATU) 1986-yil iyul oyida omonatlarini olib qoʻymoqchi boʻlgan omonatchilarga toʻlovlarni toʻxtatib qoʻyishi sabab boʻlgan. 1986-yil 20-iyulda eʼlon qilingan Muhim (Omonatchilarni himoya qilish toʻgʻrisida) 1986-yilgi Nizom BNMga KOSATU va uning asosiy boshqaruvi aktivlarini muzlatish, shuningdek, kooperativlarning ishlarini tekshirish imkonini berdi. Boshqa omonatchilar asabiylashdi va bu boshqa DTClarda yugurishga olib keldi. 1986-yil 8-avgustda yana 23 ta kooperativning faoliyati ham toʻxtatildi. Keyin 17 ta buxgalteriya firmalari BNMga tergovlarida yordam berish va Oq qogʻozni ishlab chiqish uchun tayinlandi.

DTC haqidagi Oq kitobda 1986-yil noyabriga qadar 24 ta DTC notoʻgʻri boshqaruv yoki firibgarlik natijasida taxminan 673 million RM yoʻqotganligini koʻrsatdi.

Bu yer va mulkka ortiqcha investitsiyalar kiritish kabi mablag‘larning qo‘pol ravishda noto‘g‘ri sarflanishiga olib keladi, bunda aktivlarning qariyb beshdan bir qismi uy-joy qurish loyihalari va asosiy vositalarga ega bo‘lib, ularning bir qismi ko‘chmas mulk bozori avjida sotib olingan mol mulklar hisoblangan.

Zarar koʻradigan yoki daromad keltirmaydigan shoʻba va tegishli kompaniyalarda ham ortiqcha majburiyatlar mavjud boʻlib, ularning umumiy aktivlarining 42% ga yaqini kreditlar yoki bunday kompaniyalarga kapital qoʻyilmalarga yoʻnaltirilgan.

Ayrim kooperativlarda firibgarlik va manfaatlar toʻqnashuvi holatlari pul mablagʻlarini, shu jumladan, direktorlar va boshqa manfaatdor shaxslarga ehtiyotkorlik bilan qarz berish holatlariga olib kela boshladi.

Koʻpgina kooperativlar qarz olish huquqiga ega boʻlmagan yoki ulardan oshib ketgan. Ulardan baʼzilari JPK roziligisiz yoki xususan JPK ruxsatiga qarshi aktivlar yoki loyihalarga sarmoyalarni katta miqdorda olib kirgan.

1986-yilda 3 ta DTMning 5 direktori sudda ayblangan, 1987-yilda esa yana 5 ta DTMning yana 17 direktori ham moliyaviy korrupsiyalarga ayblangan.

24 ta DTM omonatchilariga pul mablagʻlarini qaytarish 3 turdagi qutqaruv sxemalari orqali amalga oshirildi. Ushbu qutqaruv sxemalari naqd pul yoki naqd pul va kapitalning kombinatsiyasi orqali ringgit uchun toʻliq ringgitni qaytarishni nazarda tutgan moliyaviy koʻrinishlardan biri hisolangan edi.

Qutqaruvga Bank Negara Malaysiadan 600 million RM miqdoridagi imtiyozli kreditlar va tijorat kreditlari jalb qilindi.

1988-yilda yana 7 ta kasal DTC tekshirildi. 3 tasi Sabahda va 4 tasi Malayziya yarim orolida faoliyat yuritgan. Yarim oroldagi 4 tadan biri uy-joy kooperativlari federatsiyasi Ltd boʻlib, kooperativ Markaziy banki 78% ulushga ega boʻlgan[25][26].

1MDB janjali[tahrir | manbasini tahrirlash]

1Malaysia Development Berhad janjali (1MDB janjali) „dunyodagi eng katta moliyaviy janjallardan biri“[27][28] hisoblanadi va Amerika Qoʻshma Shtatlari Adliya vazirligi tomonidan 2016-yildagi[29] „shu kungacha boʻlgan eng yirik kleptokratiya ishi“ deb eʼlon qilingan[30].

2015-yilda Malayziyaning o‘sha paytdagi Bosh vaziri Najib Razzoq RM orqali aloqa qilishda ayblangan edi

Najibga muxolifatdagi siyosiy lider Anvar Ibrohim 2010-yildayoq 1MDB vakolatlarini ochiqdan-ochiq so‘roq qilgan. U parlamentga, Kompaniyalar komissiyasi maʼlumotlariga koʻra, kompaniyaning „ish manzili va tayinlangan auditori yoʻq“ligini aytib chiqgan[31]. Ommaviy eʼlon qilingan hisoblariga koʻra, 1MDB deyarli 42 milliard (11,73 mlrd AQSh dollari) RMga teng hisoblangan.

2018-yilgi saylovlardan soʻng yangi saylangan bosh vazir Mahathir Muhammad 1MDB janjali boʻyicha tergovni qayta boshladi[32]. Malayziya Immigratsiya departamenti Najib[33] va yana 11 kishining[34] mamlakatdan chiqib ketishini taqiqladi, politsiya esa Najib bilan bog‘liq bo‘lgan mulkdan 500 dan ortiq sumka va 270 million dollarga baholangan 12 ming zargarlik buyumlarini olib qo‘ydi[35]. Najibga ishonchni suiisteʼmol qilish, pul yuvish va mansab vakolatlarini suiisteʼmol qilish ayblovlari qoʻyilgan, Low Taek Jo (odatda Jho Low deb ataladi) esa pul yuvishda ayblangan. AQSh Adliya Departamenti 1MDBga nisbatan 4,5 milliard AQSh dollaridan koʻproq mablagʻ sarflaganini daʼvo qilib, oʻz tekshiruvini oʻtkazdi.

2020-yil sentabr oyida 1MDBdan o‘g‘irlangan taxmin qilingan summa 4,5 milliard AQSh dollarini tashkil qilgan va Malayziya hukumati hisobotida 1MBDning to‘lanmagan qarzlari 7,8 milliard AQSh dollarini tashkil etgani haqida xabarlar berildi[36]. Hukumat 1MDB qarzlarini oʻz zimmasiga oldi, bunga 2039-yilda toʻlanadigan 30 yillik obligatsiyalar ushbu roʻyxatlar safiga kiradi kiradi[37].

2021-yil 5-avgust holatiga ko‘ra, global kleptokratiyaga qarshi kurashda davom etayotgan saʼy-harakatlar natijasida AQSh Adliya vazirligi AQSh yurisdiktsiyasi doirasida o‘zlashtirilgan 1MDB mablag‘larining jami 1,2 milliard AQSH dollarini undirib[38], bir nechta ro‘yxatga qo‘shilgan holda Malayziya xalqiga qaytardi.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Malaysia Corruption Report“.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Global Corruption Barometer 2013“. Transparency International. 2016-yil 10-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 25-fevral.
  3. ↑ „Global Competitiveness Report 2013-2014“. The World Economic Forum. Qaraldi: 2014-yil 25-fevral.
  4. ↑ „Malaysia Country Profile“. Business Anti-Corruption Portal. 2016-yil 10-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 14-iyul.
  5. ↑ Rashid. „Najib sentenced to 12-year concurrent prison term, RM210m fine“. Malaysiakini (2020-yil 28-iyul).
  6. ↑ Darryl S. L. Jarvis. International Business Risk: A Handbook for the Asia-Pacific Region. Cambridge University Press, 2003 — 219 bet. ISBN 0-521-82194-0. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Darryl S. L. Jarvis. International Business Risk: A Handbook for the Asia-Pacific Region. Cambridge University Press, 2003 — 220 bet. ISBN 0-521-82194-0. 
  8. ↑ Reuters Editorial. „Malaysia cracks down on corruption at immigration“ (en-US). U.S.. Qaraldi: 2018-yil 11-iyul.
  9. ↑ „Over Half Of Malaysian Immigration Officers Found To Be Corrupt And Dealing Directly With Human Traffickers – The Coverage“ (en-US). thecoverage.my. 2018-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 11-iyul.
  10. ↑ Desk, The Star. „Malaysia Immigration Department signs corruption-free pledge“ (en). Asia News Network (2017-yil 8-avgust). 2019-yil 12-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 11-iyul.
  11. ↑ „MACC: Immigration officers' RM1m passport fraud may be tip of iceberg | Malay Mail“ (en). Qaraldi: 2018-yil 11-iyul.
  12. ↑ „Siapa Datuk Dzulkifli Ahmad Ketua Pesuruhjaya SPRM baharu“ (ms). www.astroawani.com (2016-yil 30-iyul). Qaraldi: 2017-yil 30-noyabr.
  13. ↑ „Ketua Pesuruhjaya SPRM“ (ms). SPRM. 2018-yil 2-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-noyabr.
  14. ↑ „Government Directory: Prime Minister's Department“. Office of the Prime Minister of Malaysia (2011-yil 8-iyul). Qaraldi: 2011-yil 28-iyul.
  15. ↑ 1MDB scandal explained: a tale of Malaysiaʼs missing billions Published by The Guardian on October 25, 2018
  16. ↑ „Former Malaysia PM Najib Razak found guilty of all 7 charges in 1MDB trial“. Channel News Asia (2020-yil 28-iyul). 2020-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-iyul.
  17. ↑ „Najib gets concurrent 12-year jail sentence, RM210mil fine (Live Updates)“ (en). The Star.
  18. ↑ „Najib Razak: Former Malaysian PM guilty on all charges in corruption trial“. BBC News (2020-yil 28-iyul). 2020-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-iyul.
  19. ↑ „Ex-Malaysian PM Najib gets 12 years' jail in 1MDB-linked graft trial“. The Straits Times (2020-yil 28-iyul). 2020-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-iyul.
  20. ↑ „Former Malaysia PM Najib Razak sentenced to 12 years in jail following guilty verdict in 1MDB trial“. Channel NewsAsia (2020-yil 28-iyul). 2020-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-iyul.
  21. ↑ 21,0 21,1 National Heritage Board (Singapore) (2006). "Pan-El crisis". in Tommy T.B. Koh. Singapore: The Encyclopedia. Singapore: Editions Didier Millet. 402 b. ISBN 981-4155-63-2. 
  22. ↑ Pan-Electric Liquidation, The New York Times, February 7, 1986.
  23. ↑ Trading halt causes crisis in Singapore. The Globe and Mail (1985-yil 3-dekabr), s. B15.
  24. ↑ Ahmad, Zakaria Haji (1986). "Malaysia in 1985: The Beginnings of Sagas". Asian Survey (University of California Press) 26 (2): 150–7. doi:10.2307/2644450. ISSN 1533-838X. https://archive.org/details/sim_asian-survey_1986-02_26_2/page/150. 
  25. ↑ „History of cooperative scandals“. 2018-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-noyabr.
  26. ↑ „Koon Swan saga: Will the truth emerge? | Free Malaysia Today“. 2017-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-noyabr.
  27. ↑ „1MDB: The playboys, PMs and partygoers around a global financial scandal. It is one of the world's greatest financial scandals.“. BBC (2019-yil 9-avgust). Qaraldi: 2021-yil 24-avgust.
  28. ↑ „Shorenstein Journalism Award Winner Tom Wright Recounts Story of Global Financial Scandal“. The Freeman Spogli Institute For International Studies, Stanford University (2020-yil 6-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 24-avgust.
  29. ↑ „International Corruption – U.S. Seeks to Recover 28 Billion in Largest Kleptocracy Case to Date“. Federal Bureau of Investigation (2016-yil 20-iyun). Qaraldi: 2021-yil 24-avgust..
  30. ↑ „International Corruption – U.S. Seeks to Recover 29 Billion in Largest Kleptocracy Case to Date“. Federal Bureau of Investigation (2016-yil 20-iyun). Qaraldi: 2021-yil 24-avgust..
  31. ↑ „Gov't 'gambling' on untested 1MDB“. Malaysiakini (2010-yil 18-oktyabr).
  32. ↑ „Mahathir Picks Lim as Finance Minister, Returns Zeti to Council“ (en). Bloomberg.com (2018-yil 12-may). Qaraldi: 2018-yil 18-may.
  33. ↑ „Former Malaysia PM Najib Razak banned from leaving country“. BBC News (2018-yil 12-may). Qaraldi: 2020-yil 24-noyabr.
  34. ↑ „12 people on Malaysia's travel blacklist over 1MDB probe“ (en). The Straits Times (2018-yil 18-may). Qaraldi: 2021-yil 23-avgust.
  35. ↑ „Malaysia's former first lady Rosmah Mansor's seized handbags damaged and government should pay, lawyer tells court“. South China Morning Post (2020-yil 10-iyun). Qaraldi: 2020-yil 24-noyabr.
  36. ↑ „Malaysia's 1MDB state fund still $7.8 billion in debt – government report“. Reuters (2020-yil 6-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 11-iyul.
  37. ↑ „How 'Insolvent' 1MDB's Debt Stacks Up and Who's Saddled With It“. Bloomberg News (2020-yil 6-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 26-avgust.
  38. ↑ „Over 37.6 billion in misappropriated 1MDB funds repatriated to Malaysia so far“. Straits Times (2021-yil 6-avgust). Qaraldi: 2021-yil 6-avgust.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Malayziyadagi_korrupsiya&oldid=3772053" dan olindi