Jiangxi madaniyati
Jangxi madaniyati Xitoyning Jiangxi provinsiyasida yoki undan kelib chiqqan xalq madaniyatini anglatadi[1]. U bir necha ming yilliklar davomida juda oʻzgardi, qadimgi va anʼanaviy Xitoy madaniyati va Gʻarb madaniyati taʼsiri ostidagi zamonaviy madaniyatni oʻz ichiga olgan.
Geografik joylashuvi Jangxini qoʻshnilaridan ajratib turadi, chunki baland togʻlar uni sharqda Zhejiang, janubda Fujian va Guangdong, gʻarbda Hunan va Yangzi daryosi janubida joylashgan. Shimoliy Xitoy oʻrtasida tabiiy boʻlinishni tashkil qiladi.
Til[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gan xitoylari Jangxi madaniyatida doimo muhim rol oʻynagan. Xitoy tilida asosan, Jiangxi shahrida va Hunan, Xubey, Anhui va Fujian kabi atrofdagi hududlarda ham soʻzlashadi. Zamonaviy gan tili qadimgi gan tilidan olingan va Janubiy Xitoydagi qadimgi tillarning baʼzi lingvistik izlarini hanuzgacha saqlaydigan sinit tillaridan biri hisoblanadi.
Gan xitoycha anʼanaviy xitoy belgilarida Gan variantlari bilan yozilgan. Koʻpgina soʻz birikmalari xitoycha navlarda, xususan, mandarin tilida endi ishlatilmaydi, Gan tili kundalik foydalanishdagi til sifatida qolgan. Masalan, pishirish idishlari uoh (xitoycha: 鑊) yoki tiang (xitoycha: 鼎)
Jangxi shahrida Shan sulolasi davriga borib, Injil shuningdek, baʼzi Gan lahjalariga tarjima qilingan, chunki XVI asrda, Marko Polo kelishi bilan Xristianlik Tszyansiga kiritilgan.
Akademiya madaniyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Akademiya bir joyning tarixiy va madaniy taraqqiyotini ifodalaganligi sababli, Xitoyda ming yillar davomida uning ahamiyati asta-sekin ortib bordi. Qadimgi Xitoyda Jangxida toʻrtta akademiya boʻlgan va ular 2000 yildan ortiq vaqt davomida Jangxiga maxsus oʻquv muhitini olib kelgan[2].
Choy madaniyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Choy dunyodagi eng mashhur ichimliklardan biridir. Xitoyda milliy ichimlik sifatida u nafaqat ichuvchining mulkini, balki choy ichidagi ilhom va anʼanani ham ifodalaydi. Jiangxi provinsiyasidagi Lushan togʻi nomi bilan atalgan Lushan Yunvu choyi Jangxidagi odamlarning optimistik va tinch harakterini koʻrsatadi[3].
Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jiangsi uzun romanlarining aksariyati voqelik qandayligini koʻrsatmaydi, ular „tarix va madaniyatni qazish“ ga eʼtibor beradi[4].
Qisqa hikoya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Romanlardan farqli oʻlaroq, Jiangxi qisqa hikoyalarining aksariyati amaliyot dunyosi bilan chambarchas bogʻliq. Urbanizatsiya yozuvchilar uchun jamiyat tuzilishini qanday oʻzgartirishi va isloh qilishini muhokama qilish uchun bir nechta mavzulardir. Bundan tashqari, anʼanaviy tushunchalar sanoatlashtirish taʼsirida boʻlgan transformatsiya jarayoni qisqa hikoyalarda koʻrsatilgan[5].
Tasviriy sanʼat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ijro sanʼati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nuo opera[tahrir | manbasini tahrirlash]
Baiyue madaniyati bilan aloqada boʻlgan Nuo operasi Jangxida mashhur xalq operasi boʻlib, u turli shaharlarda turli uslublarga aylanadi. Ularning barchasida oddiy voqealarni hikoya qiluvchi jangovar va jangovar boʻlmagan sahnalarni oʻz ichiga olgan jangovar sahnalar mavjud boʻlib, bu Jiangxi Nuoni Xitoyning janubi-gʻarbiy qismidagi boshqa Nuo operalaridan farq qiladi.
Qing sulolasining oxiridan hozirgi kunga qadar 150 ga yaqin Nuo operasi guruhlari mavjud edi. Ming sulolasida qurilgan nuo xudosi uchun ibodatxona bugungi kunda ham odamlar nuo xudosiga sigʻinishmoqda. Oʻtmishdan qolgan 80 ga yaqin nuo opera dasturlari bugungi kunda ham mavjud. Jiangxi shahridagi nuo opera maskalari soni 2000 dan oshadi va 2000 ga yaqin professional nuo operani ijro etuvchi xalq artistlari mavjud.
Arxitektura[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jiangxi meʼmorchiligi, tugʻilgan joylaridan biri Longhu togʻida joylashgan Taoizmning Fengshui nazariyalariga katta taʼsir koʻrsatadi. U aholi va bino oʻrtasidagi uygʻunlikka katta eʼtibor beradi va yashovchining fonida muvofiqlashtirilishi uchun yotoqning yoʻnalishini tuzatish uchun oddiygina tafsilotlarni yaratishi mumkin. Buddizm Jangxida ham gullab-yashnagan va har bir shaharda anʼanaviy diniy meʼmorchilik mavjud.
Oshxona[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jiangxi oshxonasi koʻplab janubiy oshxonalarning muhim xususiyati ovqatlarining achchiq taʼmlaridir. Chili qalampiri toʻgʻridan-toʻgʻri xushboʻy hid oʻrniga sabzavot sifatida ishlatiladi va baʼzida ular anʼanaviy achchiq boʻlmagan idishlarda ham ishlatiladi. Qovurish Jiangxi pishirishning asosiy usullaridan biridir va baliq Jangxidagi koʻplab daryolar tufayli keng tarqalgan ingredientlardir.
Dinlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sof yer buddizmi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Madaniyat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jiangxi xalqi yoki Jiangxinese (贛人, Gonnin) madaniyatda katta ahamiyatga ega boʻlgan „oilaviy birdamlik“, „odoblilik“ va „qutqaruvchi yuz“ kabi Xitoy qadriyatlariga ishonishadi. Xuddi shunday, togʻli geografiya va aholining koʻpligi odamlarni 小富則安 Si va Lu Jiuyuan tomonidan ishlab chiqilgan neo-konfutsiychilikning bir turi boʻlgan, asosan, yaxshi taʼminlanganligidan qoniqishni oʻrganadi[6][7].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 许怀林. „江西历史文化特征概说.“ 江西广播电视大学学报 2 (1999): 37-41. (xitoycha)
- ↑ The academy culture in Jiangxi. Retrieved February 22, 2018, from http://www.lushantravel.com/Jiangxi%20Culture_%E6%B1%9F%E8%A5%BF%E6%96%87%E5%8C%96.html (Wayback Machine saytida 2016-04-17 sanasida arxivlangan)
- ↑ Zeng Tian. <<文化·大家>> 第34期：江西书院小史 (xitoycha)
- ↑ 2016年江西文学观察. Retrieved February 27, 2018, from http://jx.ifeng.com/a/20170804/5883009_0.shtml
- ↑ 2016年江西文学观察. Retrieved February 27, 2018, from http://jx.ifeng.com/a/20170804/5883009_0.shtml
- ↑ 中時電子報. „江西名山古剎多 成旅遊勝地“ (zh-Hant-TW). 中時電子報. Qaraldi: 2019-yil 13-fevral.
- ↑ 新华网. „我国八处国家地质公园首批入选世界地质公园“ (Chinese). 新华网. 2004-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 25-sentyabr.